Siyer-Tefsir İlişkisi: Nisâ Sûresi 94. Âyetin Sebeb-i Nüzûlü Bağlamında

Yıl 2024, Sayı: 16, 19 - 44, 30.04.2024

Fatih Oğuzay

https://doi.org/10.56288/siyer.1435008

Öz

Kur’ân-ı Kerîm âyetlerini açıklamayı ve yorumlamayı amaç edinen tefsir ilmi ile Hz. Peygamber’in hayatını bütün yönleriyle ele alan siyer ilmi arasında tabii olarak sıkı bir irtibat söz konusudur. Kur’ân’da Hz. Peygamberin şahsiyeti, hayatı, savaşları, muhatapları ve dönemi hakkında önemli bilgiler yer almaktadır. Kur’ân’ın kendine özgü üslubuyla zikrettiği bu detaylar siyer ilminin ortaya çıkıp şekillenmesinde belirleyici olmuş ve bunun bir sonucu olarak tefsirler, siyer ilminin kaynakları arasında yer almıştır. Buna karşın bilhassa bazı hadiseler üzerine nazil olduğu bilinen âyetlerin tefsirinde siyer ilmi son derece önemli bir kaynaklık değeri taşımaktadır. Genel manada ise Kur’ân mesajının daha iyi anlaşılması için nüzûl döneminin bilinmesi bağlamında siyer, tefsir ilmine katkı sağlamaktadır. Araştırma, bu iki ilim arasında zikredilen irtibatın bir örnek üzerinden değerlendirilmesi amacıyla hazırlanmıştır. Çalışmanın temel konusu, bir seriyyede yaşanan olay üzerine nazil olduğu belirtilen Nisâ sûresi 94. âyetin sebeb-i nüzûlü hakkında tefsir ve siyer kaynaklarında yer alan verilerin değerlendirilmesidir. Nüzûl sebebinin tefsir ve siyer kaynaklarında ne şekilde ele alındığı, zikredilen olaylar ve yorumlar arasında nasıl bir tercihte bulunulduğu üzerinde durulmuştur. Tefsirlerde Benî Mürre Seriyyesi’nde yaşanan bir olayın nüzûl sebebi olarak öne çıkarıldığı görülmekle birlikte başka hadiseler de zikredilmektedir. Buna karşın siyer kaynaklarında ise Batn-ı İdam Seriyyesi’nde yaşanan benzer bir olayın nüzûl sebebi olarak verilmesi temel problemi oluşturmaktadır. Yöntem olarak öncelikle başlıca tefsir kaynaklarından hareketle ilgili âyetin sebeb-i nüzûlü olarak zikredilen haberlerin tespiti yapılmıştır. Müfessirlerin söz konusu haberleri nüzûl sebebi bağlamında nasıl değerlendirdikleri ve yorumladıkları tahlil edilmiştir. Ardından tefsirlerden elde edilen bu tarihi veriler, siyer ve İslâm tarihi kaynaklarında yer alan bilgilerle mukayeseli olarak irdelenmiştir. Nihâyetinde elde edilen veriler üzerinden siyer-tefsir ilişkisine dair tespitler yapılmış ve önerilerde bulunulmuştur. Siyer ilminin, bilhassa belirli bir olay üzerine nazil olduğu bilinen âyetlerin anlaşılmasındaki rolü üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Siyer, Tefsir, Esbâb-ı Nüzûl, Benî Mürre Seriyyesi, Batn-ı İdam Seriyyesi

Sirah-Tafsir Relationship: The Context of Asbāb al-Nüzūl of Āya 94 of Sūra al-Nisāʼ

Öz

There is naturally a close connection between the science of tafsir, which strives to understand the verses in the most accurate way, and the science of sirah, which deals with all aspects of the Prophet's life. The Qur’ān contains important information about the Prophet's personality, life, wars, interlocutors and period. These details, mentioned in the Qur’ān's unique style, were decisive in the emergence and shaping of the science of Sira. As a result of this, commentaries have become among the sources of sirah science. On the other hand, it is necessary to benefit from the science of Sira in understanding the verses that are known to have been revealed, especially about some events. In general terms, it is important to know the period of the Sirah in order to understand the message of the Qur’ān. The research was prepared to evaluate the connection between these two sciences. The main subject of the study is the evaluation of the data in the tafsir and sirah sources about the reason for the revelation of the 94th verse of the Nisa sura, which is stated to have been revealed upon an event that took place in an expedition. It was emphasized how the reason for the revelation of the verse was discussed in the tafsir and sirah sources and how a choice was made between the mentioned events and interpretations. In the commentaries, an event that took place in the Bani Murra Expedition is highlighted as the reason for the verse, but other events are also mentioned. On the other hand, in the Sirah sources, it is seen that a similar event that took place in the Batn-ı Idam Expedition is given as the reason for the verse. These differences regarding the reason why the verse was revealed constitute the main problem. The events mentioned as the reason for the relevant verse in some main tafsir sources have been identified. It was emphasized how the commentators evaluated the narrations in question and how they interpreted the verse. Then, the historical events obtained from tafsir sources were examined from sirah and Islamic history sources. Thanks to these data, determinations were made on the relationship between sirah and tafsir. The role of Sira science, especially in understanding the verses related to certain historical events, is emphasized.

Anahtar Kelimeler

Sirah, Tafsir, Asbāb al-nuzūl, Bani Murrah Expedition, Batn al-Idam Expedition

Kaynakça

• Algül, Hüseyin. “Mürre Seriyyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/52. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Apaydın, Mehmet. Siyer Kronolojisi. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018.
• Arı, Mehmet Salih. “Üsâme b. Zeyd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/361-363. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn. Umdetü’l-kârî şerhu sahîh-i Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabiyyi, ts.
• Azimli, Mehmet. “Benî Süleym”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/55-56. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbü’l-Eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr ve Riyâd ez-Ziriklî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Birışık, Abdülhamit. “Tefsir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/281-290. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail b. İbrahim. Sahîhü’l-Buhârî. 9 Cilt. Mısır: el-Matbaatü'l-Kübrâ el-Emiriyye, 1314.
• Çoşkun, Muhammed. “Tefsir-Siyer İlişkisinin Tarihsel ve Kuramsal Problemleri: Tefsir Tanımları Çerçevesinde Sîret-Nüzûl İlişkisinin Hermenötiği”. Siyer Araştırmaları Dergisi 5 (2019), 253-265.
• Demirci, Muhsin. “Esbâb-ı Nüzûl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/360-362. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Derveze, İzzet. Kur’ân’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı. çev. Mehmet Yolcu. İstanbul: Yarın Yayınları, 2016.
• Dindi, Korkut. “Siyer-Tefsir İlişkisi”. Siyer Araştırmaları Dergisi 5 (2019), 265-274.
• Ebüssuûd Efendi. İrşâdü’l-ʿakli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrut: Dâru İhyâü’t-Türâsi’l-Arabiyyi, 1431.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. haz. Asım Cüneyt Köksal-Murat Kaya. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Fayda, Mustafa. “Siyer ve Megâzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/319-324. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Halebî, Nûreddîn. İnsânü’l-Uyûn fî Sîreti’l-Emîni’l-Me’mûn. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l Kütübi’l-İlmiyye, 1427/2007.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr eş-Şeybani. et-Târîh. thk. Ekrem Ziyâ el-Ömerî. 2. Baskı. Riyad: Dâru Taybe, 1405/1985.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Habîb b. Ümeyye b. ‘Amr el-Hâşimî. el-Muhabber. thk. Eliza Lichtenstater. Beyrut: Dâru’l-Afâki’l-Cedîde, ts.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekâ, İbrahim el-Ebyarî ve Abdulhafiz eş-Şelebî. 2 Cilt. Mısır: Şeriketü Mektebe ve Matbaatü Mustafa, 1375/1955.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ ‘İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Muhammed Hüseyin Şemsüddîn. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1418/1997.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib. Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1421/2001.
• İbn Seyyidünnâs, Ebü’l-Feth Fethuddîn Muhammed b. Muhammed el-Ya‘merî. Uyûnü’l-eser fî fünûni’l-megâzî ve’ş-şemâ’il ve’s-siyer. thk. İbrahim Muhammed Ramazan. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1414/1993.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe en-Nümeyrî. Târîhü'l-Medîneti'l-münevvere. thk. Fehim Muhammed Şeltût. 4 Cilt. Mekke: y.y., 1979.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Ali b. Muhammed el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmurî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabiyyi, 1417/1997.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed er-Râgıb. Tefsîru Râğıb el-İsfahânî. thk. Muhammed Abdülaziz, Adil b. Ali. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1424/2003.
• Karaman, Hayreddin vd. Kuran Yolu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Karaosman, Muhammet. Siyer-Tefsir İlişkisi Bağlamında “Cihad ve Kıtal’e Dair Kronolojik Bir İnceleme. Anakara: Ankara Üniversitesi, SBE, Doktora Tezi, 2018.
• Köse, Feyza Betül. “Hak Dini Kur’an Dili Özelinde Tefsir Siyer İlişkisi”. KSU İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2016), 35-60.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdunî, İbrahim Atfîş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. Tefsîrü’l-Mâverdî. thk. Seyyid b. Aldulmaksûd. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1431/2010.
• Mendeş, Nurdan. Siyer-Tefsîr İlişkisi İbn Hişâm Örneği. İstanbul: Siyer Yayınları, 2020.
• Mes‘ûdî, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn b. Alî el-Mes‘ûdî el-Hüzelî. et-Tenbîh ve’l-işrâf. tsh. Abdullah İsmail es-Sâvî. Kahire: Dâru’s-Sâvî, ts.
• Mukâtil, Ebü’l-Hasen Mukâtil b. Süleyman. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmud. Beyrut: Dâru İhyâü’t-Türâs, 1423/2002.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yûsuf Ali Büdeyvî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1419/1998.
• Önkal, Ahmet. “Batn-ı İdam Seriyyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/202. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Özaktan, Fatih. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Siyerin Rolü. İstanbul: Marmara Akademi Yayınları, 2017.
• Özkan, Mustafa. “Fetih Sûresi Bağlamında Siyer-Tefsir İlişkisi”, Siyer Araştırmaları Dergisi 5 (2019), 245-252.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü'l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî, Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabiyyi, 1420/2000.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys İmâmü’l-hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Tefsîru’s-Semerḳandî. thk. Ali Muhammed Mu‘avvız, Adil Ahmed Abdülmevcûd, Zekeriyya Albülmecîd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Soycan, Mustafa. Mukâtil b. Süleyman’ın (ö. 150/767) Tefsîr adlı Eserindeki Meğâzî Bilgilerinin Tesbit ve Değerlendirmesi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Soycan, Mustafa. “Tefsir-Siyer İlişkisi ve Taberî Örneği”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28/2 (Aralık 2019), 471-496.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tefsîru’l-Celâleyn. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1431.
• Şâmî, Muhammed b. Yûsuf. Sübülü’l-Hüdâ ve’r-Reşâd fî Sîreti Hayri’l-İbâd. nşr. Âdil Ahmed, Ali Muhammed Muavvid. Beyrut: Daru’l Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1387/1967.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. b.y: Dâru Hicr, 1422/2001.
• Türcan, Selim. “Tefsir, Siyer, Tarih Bağlamında Kur’an’ın Kaynaklığı Üzerine”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/36 (2019), 609-636.
• Türker, Ömer. “Mukâtil b. Süleyman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/134-136. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed. el-Vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Safvân Adnan Dâvûdî. Beyrut: Daru’l-Kalem, 1410.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer. el-Megâzî. thk. Marsden Cons. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-A‘lemî, 1409/1989.
• Yaman, Ahmet. “Seleb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/398-399. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yiğit, İsmail. “Kur’ân ve Sîretü’n-Nebî”. Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları II. ed. Bedrettin Çetiner. 91-100. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2001. 96-100.
• Zahitoğlu, İrfan. “Mukâtil b. Süleyman ve Tefsîr-i Kebîr’inde Kullandığı Hadislerin Özellikleri Açısından Değerlendirilmesi”. Route Educational and Social Science Journal 2/5 (Temmuz 2015), 295-310.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîri ve’l-a‘lâm. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmürî. 52 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabiyyi, 1413/1993.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an hakâ’ikı gavâmizi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabiyyi, 1407/1986.