Yahyâ b. Âdem’in (öl. 203/818) Kitâbü’l-Harâc Adlı Eserinde Yer Alan Hz. Peygamber’in Savaşları (Gazveleri) ile İlgili Rivayetler ve Kaynakları

Yıl 2024, Sayı: 17, 33 - 46, 31.10.2024

Yavuz Sarı

https://doi.org/10.56288/siyer.1531413

Öz

Hz. Peygamber’in hayatını ve savaşlarını öğrenmek isteyenlerin baş vuracağı ilk eserler genel olarak siyer ve megâzî literatüründe yer alır. Hz. Peygamber hayattayken gerçekleştirilmiş tüm askerî faaliyetler (seriyye ve gazve) megâzî alanının konusudur. Fakat İslâm literatürünün farklı alanlarında yazılmış eserlerde de Hz. Peygamber’in gazvelerine dair bilgiler bulunmaktadır. Bu alanlardan biri de fıkıhtır. Fıkıh literatüründe Hz. Peygamber’in gazveleri hakkında ne ölçüde bilgi bulunduğu, bu eserlerde yer alan bilgilerin tarihî değerlerinin ne olduğu araştırmacılar için merak konusu olup, henüz tam anlamıyla ortaya koyulmamıştır.
Fıkıh literatürü içerisinde yer alan harâc türünde pek çok eser kaleme alınmıştır. Bu türde yazılmış olan kitaplardan günümüze ulaşan ilk eser Ebû Yusuf’un (öl. 182/798) Kitâbü’l-Harâc adlı eseridir. Bu eserde yer alan Hz. Peygamber’in savaşları ile ilgili rivayetler daha önce tarafımızdan kaleme alınıp ortaya koyulmuştur. Bu türde yazılmış ve günümüze ulaşmış ikinci eser ise Yahyâ b. Âdem’in (öl. 203/818) Kitâbü’l-Harâc adlı eseridir. Kamu maliyesi alanında çeşitli konuların ele alındığı bu eserde gazvelerle ilgili bilgiler yer almaktadır. Bu makalede Yahyâ b. Âdem’in (öl. 203/818) Kitâbü’l-Harâc adlı eserinde yer alan bilgilerin hangi gazvelere ait olduğu, bu bilgilerin bölümlere göre dağılımı ve megâzî rivayetlerinin kaynakları tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Fıkıh, Megâzî, Yahyâ b. Âdem, Kitâbü'l-Harâc

THE NARRATIVES ABOUT THE BATTLES OF THE PROPHET MUHAMMAD (GHAZAWĀT AL-NABĪ) IN YAHYĀ b. ĀDAM’S (d.A.H. 203/A.D. 818) KITĀB AL-HARĀJ AND THEIR SOURCES

Öz

The first works that those who want to learn about the life and wars of the Prophet Muhammad’s will apply are generally known as sīrah and maghāzī. All military activities (sariyyah and ghazawāt) carried out while the Prophet was alive are the subject of maghāzī literature. However, in the works written in different fields of Islamic literature, there is information about the wars of the Prophet Muhammad. One of these areas is fiqh. In the fiqh literature, the extent of information about the Prophet Muhammad’s wars and the historical values of the information contained in these works are a matter of curiosity for researchers and have not yet been fully revealed.
Many works have been written in the type of tribute in the fiqh literature. The first work that has survived from the books written in this genre is the book of Abū Yūsuf’s (d.182/798) called Kitāb al-Harāj. In this work, the narrations about the wars of the Prophet Muhammad’s have been written and revealed by us before. The second work written in this genre that has survived is Yaḥyā b. Ādam (d. 203/818) It is the work of called Kitāb al-Harāj. This work, which deals with various issues in the field of public finance, also includes information about the wars. In this article, it will be tried to determine which battles the information contained in the book of Yaḥyā b. Ādam (d. 203/818) Kitāb al-Harāj belongs to, the distribution of this information according to the sections, and the sources of the megâzî narrations.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Fıqh, Maghāzī, Yaḥyā b. Ādam, Kitāb al-Harāj.

Kaynakça

• Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ. Ensâbu’l-eşrâf. thk. Muhammed Hamidullah. 13 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maarif, 1959.
• Düleymî, Muhammed Hasan Süheyl. “Kitâbü’l-Harâc ve’l-Emvâl fi’l asri’l Abbâsî”. Mecelletü İklîl 1/4 (Aralık 2020), 221-252.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kûb b. İbrahim el-Ensârî. Kitâbü’l-Harâc. nşr. Muhammed Abdülhafîz el-Menâsîr. Ürdün-Ammân: Dârü Künûzi’l-Ma‘rifeti’l-İlmiyye, 2009.
• Eskicioğlu, Osman. İslâm Hukukunda Vergiler: Yahyâ b. Âdem ve Kitabü’l-Harac’ı. İzmir: Anadolu Matbaacılık, 1996.
• Gezgin, Yûsuf Erdem. “Ebû Yûsuf’un Kitâbü’l-Harâc’ında Altın ve Gümüş”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 4/12 (Aralık 2020), 490-508.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik el-Himyerî. es-Sîretü’n-Nebeviyye. nşr. Mustafa es-Sekkâ, İbrâhim el-Ebyârî, Abdülhafîz eş-Şelebî. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1955. İbn İshâk, Ebû Bekir Muhammed. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2004.
• İbn Sa‘d, Ebû Muhammed Abdullah. Kitâbu’t-tabakâti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1421/2001.
• Kallek, Cengiz. “Kitâbü’l-Harâc”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/ 101-104. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Kallek, Cengiz. “Yahyâ b. Âdem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/ 234-237. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013. Kallek, Cengiz. İslâm İktisat Düşüncesi Tarihi: Harâc ve Emvâl Kitapları. İstanbul: Klasik Yayınları, 4. Basım, 2018. Özkan, Mustafa. İslâm İktisadında Vergiler: Hicri III. Asır Sonlarına Kadar Telif Edilen Harâc ve Emvâl Kitapları Bağlamında. Kahramanmaraş: Samer Yayınları, 2019.
• Sarı, Yavuz – Öztürk, Levent. “Ebû Yûsuf’un (ö.182/798) Kitâbü’l-Harâc Adlı Eserinde Yer Alan Hz. Peygamber’in Savaşları (Gazveleri) ile İlgili Rivayetler ve Kaynakları”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/63 (Nisan 2019), 368-377.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-rusul ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. 11 Cilt. Kahire: Dârul Maarif, 2.Baskı, 1387/1967.
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer. Kitâbü’l-megâzî. thk. Marsden Jones. 3. Baskı. 2 Cilt. Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 1966.
• Yahyâ b. Âdem, Ebû Zekeriyyâ. Kitâbü’l-Harâc. thk. Hüseyin Mûnis. Kahire- Beyrut: Dârü’ş-Şurûk, 1407/1987.
• Yahyâ b. Âdem, Ebû Zekeriyyâ. Kitâbü’l-Harâc. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: el-Matbaatü's-Selefiyye, 2. Basım, 1384/1964.