Representation of Power: The Friday Prayer Ceremony in The Reign of Sultan Abdulhamid II and Its Architectural Reflections

Yıl 2024, Cilt: 06 Sayı: 01, 45 - 61, 23.09.2024

Diğdem Angın

https://doi.org/10.5281/zenodo.13828775

Öz

Ottoman Ceremonies organized by the palace are efficient instruments for analyzing the social and ideological background of the era since they were the agents of the sultan to display his power to his subjects and foreign officials and to communicate with the public. Therefore, questioning the alteration in the ceremonies provides a more comprehensive understanding of the developments in society and state. In thirty-three years of the oppressive reign of Sultan Abdülhamid II (1876-1909), ceremonials evolved into propaganda instruments, like never seen before in the times of his predecessors. Since the public rarely caught a glimpse of the sultan, Abdülhamid invented new celebrations in the Ottoman ceremonial repertoire to communicate with and to show his power to the public and the foreign representatives. This study examines how Abdülhamid II utilized ceremonials to legitimize and impose his image as sultan, using them as propaganda devices without being seen and how this attitude was reflected in both architectural and urban scale through one of the most significant ceremonies of the era – Friday prayer (Cuma Selamlığı). Urban procession through the capital Istanbul every Friday, the palace buildings, - Set/ Seyir Kiosk for the foreign audience, Grand Royal Gate, Saltanat Kapısı, where the sultan made his grandiose entrance - and Yıldız Hamidiye Mosque were the instruments of this performance. Among all of these constituents, Hamidiye Mosque since it was the most fundamental architectural component of the ceremony, will be thoroughly scrutinized in the study.

Anahtar Kelimeler

Era of Abdülhamid II, Late Ottoman Architecture, Yıldız Hamidiye Mosque, Ottoman Ceremonials, Friday Prayer Ceremonial

İktidarın Temsili: Sultan II. Abdülhamid Döneminde Cuma Selamlığı Töreni ve Mimari Yansımaları

Öz

Osmanlı Sarayı tarafından düzenlenen törenler, padişahın gücünü tebaasına ve yabancı temsilcilere sergileme ve halkla iletişim kurma aracı olması sebebiyle, dönemin sosyal ve ideolojik arka planını analiz etmede etkili araçlardır. Dolayısıyla törenlerdeki değişimi sorgulanmak toplumsal ve idari yapıdaki gelişmeleri daha kapsamlı anlaşılmasına yardımcı olur. Sultan II. Abdülhamid'in (1876-1909) otuz üç yıllık baskıcı iktidarlığı sürecinde törenler, seleflerinin dönemlerinde görülmemiş bir şekilde propaganda araçlarına dönüşmüştür. Halk padişahı nadiren görebildiği için, sultanın halkla ve yabancı mümessillerle temsil aracılığıyla iletişim kurması ve iktidarını sergilemesi için, bu dönemde bazı eski törenler daha coşkulu bir şekilde kutlanmış, bazı yeni törenler icat edilmiştir. Bu çalışmada, II. Abdülhamid’in sultan imajını meşrulaştırmak ve empoze etmek için, görünmeden propaganda aracı olarak törenleri nasıl kullandığı ve bu tutumun dönemin önemli törenlerinden biri olan Cuma Selamlığı üzerinden hem mimari hem de kentsel ölçekte nasıl yansıdığı incelenmektedir. Başkent İstanbul’da her cuma günü yapılan askeri yürüyüş, yabancı seyirciler için inşa edilen Set/ Seyir Köşkü ile padişahın görkemli girişini yaptığı Saltanat Kapısı gibi saray yapıları ve Yıldız Hamidiye Camii bu performansın enstrümanlarıydı. Bunların arasından törenin ana mimari bileşeni olan Hamidiye Camii metinde detaylı bir şekilde incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid Dönemi, Geç Osmanlı Dönemi Mimarlığı, Yıldız Hamidiye Camii, Osmanlı Törenleri, Cuma Selamlığı Töreni

Kaynakça

• Acun, H. (1994). Anadolu Saat Kuleleri. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Batur, A. (1985). Batılılaşma Döneminde Osmanlı Mimarlığı. In Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi V.4. (pp. 1038-1067). İletişim Yayınları.
• Batur, S. (1993). Yıldız Camisi. In Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, V.7. Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları.
• Can, S. (2010). Bilinmeyen Aktörleri ve Olayları ile Son Dönem Osmanlı Mimarlığı. Erzurum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Can, S. (2013). Yıldız Camii. In TDV İslam Ansiklopedisi V.43. İstanbul.
• Cezar, M. (1995). Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi C.2. Erol Kerim Aksoy Kültür Eğitim, Spor ve Sağlık Vakfı Yayınları.
• Deringil, S. (2002). İktidarın Sembolleri ve İdeoloji – II. Abdülhamit Dönemi (1876–1909). İletişim Yayınları.
• Deringil, S. (2022) [1991]. II. Abdülhamid Dönemi Osmanlı İmparatorluğu’nda Simgesel ve Törensel Doku: “Görünmeden Görünmek.” In S. Deringil (ed.), Simgeden Millete: II. Abdülhamit’ten Mustafa Kemal’e Devlet ve Millet (pp. 19-51). İletişim Yayınları.
• Deringil, S. (2022) [1993]. Osmanlı İmparatorluğu’nda “Geleneğin İcadı”, “Muhayyel Cemaat” (“Tasarımlanmış Topluluk”) ve Pan-İslamism. In S. Deringil (ed.), Simgeden Millete: II. Abdülhamit’ten Mustafa Kemal’e Devlet ve Millet (pp. 53-91). İletişim Yayınları.
• Erkmen, A. (2006). Mimarlık ve Hafıza: Osmanlı Dünyasında Geçmişin Yeniden Üretildiği Yapılar (1850–1910) [PhD dissertation]. Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Erkmen, A. (2011). Geç Osmanlı Dünyasında Mimarlık ve Hafıza: Arşiv, Jübile, Abide. Akın Nalça Kitapları.
• Ersoy, A. (2010). Aykırı Binanın Saklı Kalfası: Hamidiye Camisi ve Nikolaos Tzelepis. In H. Kuruyazıcı & E. Şarlak (eds.), Batılılaşan İstanbul'un Rum Mimarları (pp.104-117). Zoğrafyon Lisesi Mezunları Derneği.
• Ersoy, A. A. (2015). Architecture and the Late Ottoman Historical Imaginary: Reconfiguring the Architectural Past in a Modernizing Empire. Ashgate Publishing Limited.
• Geertz, C. (1980). Negara: The Theatre State in Nineteenth Century Bali. Princeton University Press.
• Güntan, Ç. (2015). II. Abdülhamit Döneminde İmparatorluk İmajının Kamu Yapıları Aracılığı ile Osmanlı Kentine Yansıtılması [Unpublished master thesis]. Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Hamadeh, S. (2008). The City’s Pleasures – Istanbul in the Eighteenth Century. University of Washington Press.
• İpşirli, M. (1991). Osmanlılarda Cuma Selamlığı: Halk-Hükümdar Münasebetleri Açısından Önemi. In Mübahat S. Kütükoğlu (ed.), Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu'na Armağan (pp. 459-471). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Karateke, H. T. (2015). Padişahım Çok Yaşa! Osmanlı Devletinin Son Yüzyılında Merasimler. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Katipoğlu Özmen, C. (2014). Re-thinking Historiography on Ottoman Mosque Architecture: Nineteeth Century Provincial Sultan Mosques [Unpublished PhD dissertation]. Middle East Technical University, Ankara.
• Kuban, D. (2007). Osmanlı Mimarisi. YEM Kitabevi.
• Kuran, A. (1990-1991). The Evolution of the Sultan's Pavilion in Ottoman lmperial Mosques. lslamicArt, Vol. IV, pp. 281-301.
• Nar, N. (2001). İstanbul Camilerinde Hünkâr Kasırlarının Tarihsel Gelişimi ve Nusretiye Cami Hünkar Kasrı [Unpublished master thesis]. Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Necipoğlu, G. (1991). Architecture Ceremonial and Power. The Topkapı Palace in the Fifteenth and the Sixteenth Century. MIT Press.
• Osman Nuri (2017). Abdülhamid-i Sani ve Devr-i Saltanatı. Pergole Yayınları.
• Özbudun, S. (1995). Ayinden Törene: Siyasal İktidarın Kurulma ve Kurumsallaşması Sürecinde Törenlerin İşlevleri [Unpublished master thesis]. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Rüstem, Ü. (2016). The Spectacle of Legitimacy: The Dome-Closing Ceremony of the Sultan Ahmed Mosque. Muqarnas, 33(1), 253-344.
• Rüstem, Ü. (2021). Piety and Presence in the Postclassical Sultanic Mosque. In T. Krstic & D. Terzioğlu (eds.), Historicizing Sunni Islam in the Ottoman Empire, c. 1450-c. 1750 (pp. 376-420). Brill.
• Stephanov, D. (2014). Sultan Mahmud II (1808-1839) and the First Shift in Modern Ruler Visibility in the Ottoman Empire. Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association, 1(1-2), 129-148.
• Şakir, Z. (2008). Yarım Asır Evvel Bizi İdare Edenler. Çatı Kitapları.
• Şen, İ. (2019). II. Abdülhamid Döneminde Merasim Musikisi [Unpublished PhD dissertation]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Şenyurt, O. (2016). Selanik Hamidiye Cami: II. Abdülhamid Döneminde Mimaride Geleneksel Yaklaşımlar ve Oryantalizm. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31, 185-208.
• Tuğlacı, P. (1990). The Role of the Balian Family in Ottoman Architecture. Yeni Çığır Yayınları.
• Yıldıran, N. (1989). İstanbul'da II. Abdülhamid Dönemi Mimarisi [Unpublished PhD dissertation]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• Zurcher, E. J. (2016). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İletişim Yayınları.