CRITICAL PUBLIC FACILITIES IN TERMS OF DISASTER MANAGEMENT IN TURKEY: THE CASE OF HATAY PROVINCE

Yıl 2024, Cilt: 06 Sayı: 02, 62 - 87, 14.02.2025

Defne Dursun , Duygu Canan Bozcuk

Öz

In the context of disaster management, the safety of critical public facilities (CPFs) is of vital importance for the efficacy of initial responses and the long-term sustainability of public services. The 1999 Marmara and 2023 February earthquakes in Turkey demonstrated the insufficient resilience of CPFs, including health, education, and administrative services. The United Nations' (UN) Sendai Framework for Disaster Risk Reduction 2015-2030 (Sendai Framework) has identified the enhancement of the resilience of CPFs as a strategic objective. In accordance with this, measures are currently being developed at the national level in Turkey through the Turkey Disaster Risk Reduction Plan (TARAP) (2022) and related Provincial Risk Reduction Plans (IRAP); both published by AFAD. This study focuses on Hatay province and employs a comparative analysis of Turkey's disaster risk management policies for CPFs, together with an evaluation of the condition of these facilities both before and after the February 2023 earthquakes. The research encompassed an evaluation of the risk analyses and practices of Hatay IRAP related to CPFs, as well as an investigation into the damage and usage status of CPFs following earthquakes. The study concludes with recommendations related to measures to be undertaken to ensure the continuity of public services in the event of disasters and to enhance the resilience of CPFs. This analysis also contributes to the assessment of Turkey's progress towards the Sendai Framework.

Anahtar Kelimeler

Critical public facilities, disaster management, Sendai Disaster Risk Reduction Framework

Etik Beyan

This study does not involve any experimental research, surveys or interviews with human participants, animal experimentation, or any data collection method that requires ethics committee approval. All data used in the study were obtained from publicly available and accessible sources or anonymised data sets were used. Therefore, ethics committee approval was not required.

TÜRKİYE’DE AFET YÖNETİMİ AÇISINDAN KRİTİK KAMU YAPILARI: HATAY İLİ ÖRNEĞİ

Öz

Afet yönetiminde kritik kamu yapılarının (KKY) güvenliği hem ilk müdahalelerin etkinliği hem de kamu hizmetlerinin sürdürülebilirliği açısından önem arz etmektedir. Türkiye’de yaşanan 1999 Marmara ve 2023 Şubat depremleri, sağlık, eğitim ve idari hizmet binaları gibi KKY’lerin depreme karşı dirençliğinin yetersiz olduğunu ortaya koymuştur. Birleşmiş Milletler'in (BM) 2015-2030 Sendai Afet Risk Azaltma Çerçevesi (Sendai Çerçevesi), KKY’lerin dirençliliğini artırmayı stratejik bir hedef olarak belirlemiştir. Bu doğrultuda, Türkiye’de Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) tarafından 2022 yılında yayımlanan Türkiye Afet Risk Azaltma Planı (TARAP) ve ilgili İl Risk Azaltma Planları (İRAP) aracılığıyla ulusal düzeyde önlemler geliştirilmeye çalışılmaktadır. Bu çalışma, Hatay ilini odak alarak, Türkiye’nin afet risk yönetiminde KKY’ler için uyguladığı politikaları ve bu yapıların 2023 Şubat depremleri öncesi ve sonrası durumlarını karşılaştırmalı olarak incelemektedir. Araştırma kapsamında, Hatay İRAP’ın KKY’lerle ilgili risk analizleri ve uygulamaları değerlendirilmiş, depremlerden sonra KKY’lerin hasar ve kullanım durumları araştırılmıştır. Çalışma, afet sonrası kamu hizmetlerinin sürekliliğini sağlamak ve KKY’lerin dayanıklılığını artırmak için alınması gereken önlemlere ilişkin önerilerle sonuçlanmaktadır. Bu analiz, Türkiye’nin Sendai Çerçevesi doğrultusundaki ilerlemesini değerlendirmeye de katkı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kritik kamu yapıları, afet yönetimi, Sendai Afet Risk Azaltma Çerçevesi

Etik Beyan

Bu çalışma, deneysel bir araştırma, insan katılımcılarla anket veya görüşme, hayvan deneyi ya da herhangi bir etik kurul izni gerektiren veri toplama yöntemi içermemektedir. Çalışma kapsamında kullanılan tüm veriler, kamuya açık ve erişilebilir kaynaklardan elde edilmiştir veya anonimleştirilmiş veri setleri kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle etik kurul onayı alınmasına gerek duyulmamıştır.

Kaynakça

• AFAD (2014). Kritik Altyapıların Korunması Yol Haritası Belgesi. Afet ve Acil Durum Başkanlığı. 26 Temmuz 2024 https://afyonluoglu.org/PublicWebFiles/Reports-TR-SG/2014-2023-AFAD-Kritik%20Altyapılarin%20Korunmasi%20Yol%20Haritasi.pdf adresinden erişilmiştir.
• AFAD (2020, Kasım). İl Afet Risk Azaltma Planı (İRAP) Hazırlama Kılavuzu. AFAD Planlama ve Risk Azaltma Dairesi Başkanlığı. 27 Temmuz 2024 https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/Mevzuat/Kilavuzlar/IRAP-KILAVUZ_tum_v7.pdf adresinden erişilmiştir.
• AFAD (2024). AFAD ve Tarihçesi. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, 26 Temmuz 2024 https://www.afad.gov.tr/afad-hakkinda adresinden erişilmiştir.
• Ak, T. (2019). İç Güvenlik Yönetimi Açısından Kritik Altyapıların Korunması, ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi (Özel Sayı), 42-51.
• Akdeniz Saygı, M. (2021). İdarenin Yapı Denetim Yetkisinin Anlam ve İşlevi, Yayımlanmamış YL Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı: İstanbul.
• Aşıkoğlu Şahin, G. (2009). Kentsel Afet Risklerine Yönelik Zarar Azaltma Stratejilerinin Geliştirilmesi, Yayımlanmamış YL Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, FBE, İzmir.
• Bahçetepe, S. (2023, Şubat 7). Deprem Kamuyu Çökertti, Birgün 5 Ağustos 2024 https://www.birgun.net/haber/deprem-kamuyu-cokertti-420427 adresinden erişilmiştir.
• Balamir M. (2004) Urban Seismic Risk Management: The Earthquake Master Plan Of Istanbul (EMPI), 13th World Conference on Earthquake Engineering Vancouver, B.C., Canada, August 1-6. 25 Ocak 2025 tarihinde https://www.iitk.ac.in/nicee/wcee/article/13_9005.pdf adresinden erişilmiştir.
• Benli, M. H., & Sönmez, S. (2023, 12 Mart). Kamu binaları yıkılınca... Emniyet anaokulunda, kaymakamlık çadırda, Hürriyet. 6 Ağustos 2024 https://www.hurriyet.com.tr/gundem/kamu-binalari-yikilinca-emniyet-anaokulunda-kaymakamlik-cadirda-42232781 adresinden erişilmiştir.
• BÜ KRDAE (2024). Genel Bilgiler, Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Değerlendirme Merkezi, 23 Temmuz 2024 http://www.koeri.boun.edu.tr/ sismo/2/deprem-bilgileri/genel-bilgiler adresinden erişilmiştir.
• Bianet. (2023, Şubat 6). Hastaneler dahil depremde kamu binaları da hasar gördü, Bianet Bağımsız İletişim Ağı. 15 Temmuz 2024 https://bianet.org/haber/hastaneler-dahil-depremde-kamu-binalari-da-hasar-gordu-273795 adresinden erişilmiştir.
• Bilgin, H., İnel, M., & Özmen, H. B. (2006). Kamu Yapılarının Deprem Kapasitelerinin Değerlendirilmesi. Yapısal Onarım ve Güçlendirme Sempozyumu, ss. 237-246, Denizli.
• Bimtaş. (2023, Ağustos 26). Kahramanmaraş Depremi Durum Tespit ve Değerlendirme Raporu, Bimtaş, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul Planlama Ajansı. 6 Ağustos 2024 https://www.aa.com.tr/tr/asrin-felaketi/depremlerin-merkez-ussu-kahramanmarastaki-821-okul-egitime-hazirlaniyor/2976651 adresinden erişilmiştir.
• BM (2015). Sendai Framework for Disaster Risk Reduction 2015-2030. 7 Ağustos 2024 https://www.undrr.org/media/16176/download?startDownload=20240718 adresinden erişilmiştir.
• BM (2019). Disaster Risk Reduction in the Philippines: Status Report, United Nations Office for Disaster Risk Reduction (UNDRR): Bangkok.
• BNHMP (2021). City of Boston 2021 Natural Hazard Mitigation Plan Update, Boston City Council: Boston.
• Bozkurt, Ö., & Çiçekdağı, H. İ. (2022). İl Afet Risk Azaltma Planları (İRAP) Sonrası Yapılacak Risk Azaltma Yatırımlarında Best-Worst Metodu (BWM) ile Kriter Önceliklendirme. Afet ve Risk Dergisi, 5(1), 109-121. https://doi.org/10.35341/afet.1060488
• BTÜ (2023). Kahramanmaraş Depremleri İnceleme ve Değerlendirme Raporu. Bursa Teknik Üniversitesi (BTÜ) Deprem Mühendisliği Uygulama ve Araştırma Merkezi.
• Çağdaş Haber (2024, Şubat 6). Eğitim Sen'den Deprem Raporu, Çağdaş Haber. 7 Ağustos 2024 https://www.cagdashaber.com/egitim-senden-deprem-raporu/ adresinden erişilmiştir.
• Darbaş, G. (2024). Dünya ve Türkiye’de Afet Risk Azaltma Çalışmaları ve Bu Çalışmalarda Kadınların Yeri. Mavi Gezegen, 32, 13-24.
• DB (2016). Okulları Uygun Ölçekte Afetlere Karşı Dayanıklı Hale Getirmek: Japonya Örneği, Dünya Bankası.
• Denge ve Denetleme Ağı. (2023). Depremlere Karşı Kırılganlıkta Denge ve Denetleme Sisteminin Etkisi: Türkiye, Japonya ve Şili Örnekleri, Analiz Raporu 18. 11 Ağustos 2024 https://www.dengedenetleme.org/dosyalar/file/Depremlere%20Karşı%20Kırılganlıkta%20Denge%20ve%20Denetleme%20Sisteminin%20Etkisi%20Türkiye%20Şili%20ve%20Japonya%20Örnekleri.pdf adresinden erişilmiştir.
• Dursun, D., & Bozcuk, D. C. (2024, Mart). Depreme Dirençli Kentlerin Oluşturulmasında Belediyelerin Rolü: Erzin Örneği. Kent Akademisi Dergisi, 17(2), 369-392. https://doi.org/https://doi.org/10.35674/kent.1415799
• Eren, Ş. G. (2019). Tokyo: Solaris-Güneş İmparatorluğu’nun Dirençli, Kırılgan ve Tehlikeli Kenti. İdeal Kent, 28(10), 907-941. https://doi.org/10.31198/idealkent.635099
• Erginli, B. E. (2023). Afet Riskinin Azaltılması İçin Verinin Kullanımı ve Paylaşımı Üzerine Bir Değerlendirme, TESEV: İstanbul.
• Gökçe, O., & Tetik, Ç. (2012). Teoride ve Pratikte Afet Sonrası İyileştirme Çalışmaları, Afet ve Acil Durum Başkanlığı Yayınları: Ankara.
• Hamsici, M. (2023, Ağustos 29). Şili depremle mücadelede nasıl başarılı oldu? BBC News Türkçe. 25 Temmuz 2024 https://www.bbc.com/turkce/articles/cd125km7pzjo adresinden erişilmiştir.
• Hatay İRAP (2021). Hatay İRAP İl Afet Risk Azaltma Planı, Hatay Valiliği İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü: Hatay. https://hatay.afad.gov.tr/kurumlar/hatay.afad/HATAY-İRAP-2022.pdf
• HPM (2023). HPM Öne Çıkan Sorunlar ve İhtiyaçlar, Hatay Planlama Merkezi. https://drive.google.com/file/d/1AOdcOjWrrJcx8ajXKnwCO1OmhndwGz__/view
• HPM (2024). HPM Birinci Yıl İzleme Raporu, Hatay Planlama Merkezi. https://drive.google.com/file/d/1ddD-KfLqaTmSjZrokHou7Nf_l_xUKKU-/view
• İMDP (2003). İstanbul Deprem Master Planı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Planlama ve İmar Dairesi Zemin ve Deprem İnceleme Müdürlüğü. 25 Ocak 25 2025 https://depremzemin.ibb.istanbul/uploads/prefix-ibb-deprem-master-plani-66a39b75dc602.pdf adresinden erişilmiştir.
• İTÜ (2023). 6 Şubat 2023 Depremleri Nihai Rapor, İstanbul Teknik Üniversitesi.
• JMO (2015). 2015 Yılındaki Doğa Kaynaklı Afetler: Genel Değerlendirme Özeti, Yıldız Teknik Üniversitesi Doğa Bilimleri Araştırma Merkezi. 8 Kasım 2024 https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/2211006cce3d450_ek.pdf?tipi=2&turu=H&sube=0 adresinden erişilmiştir.
• Kılavuz. (2020). İl Risk Azaltma Planı Hazırlama Kılavuzu, Türkiye, Afet ve Acil Yönetim Başkanlığı. 14 Temmuz 2024 https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/Mevzuat/Kilavuzlar/IRAP-KILAVUZ_tum_v7.pdf adresinden erişilmiştir.
• Kalkan, M., Kaçar, A. D., & Alptekin, O. (2020). Ülkelerin Deprem Sonrası Yeniden Yapılaşma Süreçlerinin Karşılaştırılması: Çin, Şili ve Türkiye Örnekleri. Tasarım+Kuram, 16(31), 152-169. https://doi.org/10.14744/tasarimkuram.2020.41275
• Kaplan, H., Tama, Y. S., Ün, H., & Yılmaz, S. (2007). Kamu Yapılarında Görülen Yapısal Kusurlar. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 2(13), 203-212.
• Karabacak, B. (2011). Kritik Altyapılar ve Kritik Altyapıların Korunması, Siber Savunma Sempozyumu, İstanbul.
• Mevzuat (2024a). Yapı Denetimi Hakkında Kanun, T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4708&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Mevzuat (2024b). İmar Kanunu, T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4708&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Mevzuat (2024c). 7269 Sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısiyle Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun. TC Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=7269&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=3
• MO (2023). Mimarlar Odası 6 Şubat 2023 Depremleri Raporu-2: Tespitler, Değerlendirmeler, Öneriler, TMMOB Mimarlar Odası.
• Öztürk, F. (2023). 6 Şubat'taki depremlerde yıkılan kamu binaları: Sorumlular hakkında hukuki süreç nasıl işleyecek? T24. 5 Ağustos 2024 https://t24.com.tr/haber/6-subat-taki-depremlerde-yikilan-kamu-binalari-sorumlular-hakkinda-hukuki-surec-nasil-isleyecek adresinden erişilmiştir.
• PDRRMP (2017). Pasig City Disaster Risk Reduction and Management Plan: 2017-2022 and Annexes, Pasig: Pasig City Disaster Risk Reduction and Management Council, https://www.foi.gov.ph/requests/pasig-city-drrm-plan/
• RG (2000, Mayıs 26). Yapı Denetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, Resmî Gazete. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/24060.pdf
• RG (2007, Mart 6). Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar hakkında Yönetmelik, Resmî Gazete. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/03/20070306-3.htm
• RG (2018, Mart 18). Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği, Resmî Gazete. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/03/20180318M1-2.htm
• RG. (2019, Temmuz 18). On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023), Resmî Gazete. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/07/20190723M1.pdf
• RG (2022, Temmuz 8). TARAP Türkiye Afet Risk Azaltma Planı (2022-2030), Resmî Gazete. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/07/20220708-4.pdf
• RG (2023, Kasım 1). On İkinci Kalkınma Planı (2024-2028), Resmî Gazete. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/11/20231101M1-1-1.pdf
• Sözcü (2023, Şubat 12). Depreme dayanıklı olması gereken kamu binaları neden çöktü? Sözcü Gazetesi. 14 Temmuz 2024 tarihinde https://www.sozcu.com.tr/depreme-dayanikli-olmasi-gereken-kamu-binalari-neden-coktu-wp7588619 adresinden erişilmiştir.
• SBB (2023). 2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji Dairesi Başkanlığı.
• Şenol Balaban, M. (2024). Sendai Afet Risk Azaltma Çerçevesi ve Yerel Yönetimlerde Risk Azaltma Faaliyetleri ile ilişkisi Bağlamında Türkiye Kentleri. Şehir & Toplum, 28, 41-55.
• Tahincioğlu, G. (2023, Şubat 10). Kamu binalarının çöküşü ihmalin vesikası gibi, Gazete Oksijen. 14 Temmuz 2024 tarihinde https://gazeteoksijen.com/turkiye/kamu-binalarinin-cokusu-ihmalin-vesikasi-gibi-170189 adresinden erişilmiştir.
• TAMP (2022). TAMP Türkiye Afet Müdahale Planı, T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Planlama ve Risk Azaltma Dairesi Başkanlığı. 1 Ağustos 2024 tarihinde https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/e_Kutuphane/Planlar/TAMP.pdf adresinden erişilmiştir.
• Tanrıverdi, E., Kurada, B., Şen, M. F., & Demirkol Kılıç, E. (2023). Türkiye’de Afet Yönetimi Bağlamında Kritik Altyapı Kavramı. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 10(1), 1-8.
• TARAP (2024, 14 7). Türkiye Afet Risk Azaltma Planı. Afet ve Acil Yönetimi Başkanlığı. https://www.afad.gov.tr/turkiye-afet-risk-azaltma-plani-tarap
• TMMOB (2023a). 6 Şubat 2023 Depremleri Tespit ve Değerlendirme Raporu, TMMOB.
• TMMOB (2023b). TMMOB 6 Şubat Depremleri 8. Ay Değerlendirme Raporu, TMMOB.
• TT. (2023) Türk Tabipler Birliği VI Ay Deprem Raporu: Olağandışı Durumlara Dayanıksız Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri. Türk Tabipler Birliği.
• TTB-SES (2024). Şubat 2023 Depremleri 1. Yıl Raporu, Türk Tabipler Birliği ve Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası.
• UDSEP (2013). Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı, Afet ve Acil Yönetim Başkanlığı. https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/2403/files/udsep_1402013_kitap.pdf
• UNISDR (2009). Terminology on Disaster Risk Reduction, United Nations Internation Strategy for Disaster Reduction. 25 Ocak 2025 tarihinde https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/migration/ge/GE_isdr_terminology_2009_eng.pdf adresinden erişilmiştir.
• Ültay, E., Akyurt, H., & Ültay, N. (2021). Sosyal Bilimlerde Betimsel İçerik Analizi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 10, 188-201. https://doi.org/10.21733/ibad.871703
• Ünver, M., Canbay, C., & Özkan, H. B. (2011). Kritik Altyapıların Korunması, Bilgi Teknolojileri ve İletişimi Kurumu: Ankara.
• Yılmaz, M., & Kılıç, M. (2020). Kamuda Yapı Denetim Faaliyetleri ve Karşılaşılan Sorunlar. International Journal of Applied Economic and Finance Studies, 5(2), 1-12.