Kontrol Odağı ve Örgütsel Kimlik Algısının Bilgi Uçurmaya Etkisi

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 41 - 56, 25.10.2023

İlkay Erarslan

Öz

Bir örgütteki suistimal veya etik dışı davranışları bildirme eylemi olan bilgi uçurma, hem örgüt hem de örgüt üyeleri açısından dönüştürücü bir rol üstelenen etik öğelerdendir. Bilgi uçurma sayesinde yanlışları tespit ederek erken müdahale şansına sahip olan örgütler için, bilgi uçurma davranışını şekillendiren unsurların belirlenmesi önemlidir. Bu noktadan hareketle hazırlanan araştırmada iç ve dış kontrol odağı ile birlikte örgütsel kimlik algısının, çalışanların bilgi uçurma davranışlarına etkisinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda Türkiye genelinde taşımacılık hizmetlerinde faaliyet gösteren ve aynı işletmede en az 2 yıllık tecrübesi bulunan 403 çalışana anket uygulanmıştır. Kullanılan anket formunda Kontrol Odağı Ölçeği, Örgütsel Kimlik Ölçeği ve Bilgi Uçurma Ölçeği ile birlikte kişisel bilgi formu yer almaktadır. Araştırma verileri regresyon analizi kullanılarak SPSS 26.00 ile analiz edilmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre iç kontrol odağı çalışanların bilgi uçurma davranışını artırırken, dış kontrol odağı azaltmaktadır. Bununla birlikte örgütsel kimlik algısı da bilgi uçurma davranışını artırmaktadır.

Anahtar Kelimeler

kontrol odağı, örgütsel kimlik, bilgi uçurma

Kaynakça

• Akatay, A. (2009). Çalışanların örgütsel kimlik algılarının vatandaşlık davranışı üzerindeki etkisi. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 8(16), 299-315.
• Alleyne, P., Charles-Soverall, W., Broome, T., & Pierce, A. (2017). Perceptions, predictors and consequences of whistleblowing among accounting employees in Barbados. Meditari Accountancy Research, 25(2), 241-267. Ashforth, B. E., & Mael, F. (1989). Social identity theory and the organization. Academy of Management Review, 14(1), 20-39.
• Aslan, Ş., & Güzel, Ş. (2016). Algılanan örgütsel destek, iş özellikleri ve kontrol odağı faktörlerinin işgören yabancılaşması üzerine etkileri. Yönetim Bilimleri Dergisi, 14(27), 81-109.
• Ayaz, E., Kurşuncu, R. S., & Çavuş, M. F. (2020). Kontrol odağı ve makyavelizm arasındaki ilişkinin incelenmesi üzerine bir araştırma. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (49), 188-202.
• Baltacı, A. (2017). Bilgi uçurma: Kavram ve kuramsal temeller. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 397-423.
• Bartlett, J.M., Kotrlik, J.W. ve Higgins, C.C. (2001). Organizational research: Determining appropriate sample size in survey research appropriate sample size in survey research. Information technology, learning, and performance journal, 19(1), 43-50.
• Berry, B. (2004). Organizational culture: A framework and strategies for facilitating employee whistleblowing. Employee Responsibilities and Rights Journal, 16, 1-11.
• Biernacki, P., & Waldorf, D. (1981). Snowball sampling: Problems and techniques of chain referral sampling. Sociological Methods & Research, 10(2), 141-163.
• Blau, G. (1993). Testing the relationship of locus of control to different performance dimensions. Journal of Occupational and Organizational psychology, 66(2), 125-138.
• Boone, C., De Brabander, B., & Van Witteloostuijn, A. (1996). CEO locus of control and small firm performance: An integrative framework and empirical test. Journal of management studies, 33(5), 667-700.
• Bowen, F., & Blackmon, K. (2003). Spirals of silence: The dynamic effects of diversity on organizational voice. Journal of Management Studies, 40(6), 1393-1417.
• Celep, C., & Konaklı, T. (2012). Bilgi Uçurma: Eğitim örgütlerinde etik ve kural dışı uygulamalara yönelik bir tepki. e-international Journal of Educational Research, 3(4).
• Cemaloğlu, N., & Akyürek, M. İ. (2017). Örgütlerde whistleblowing (bilgi uçurma). Turkish Journal of Educational Studies, 4(3), 123-142.
• Ceva, E., & Bocchiola, M. (2020). Theories of whistleblowing. Philosophy Compass, 15(1), e12642.
• Chen, C. X., Nichol, J. E., & Zhou, F. H. (2017). The effect of incentive framing and descriptive norms on internal whistleblowing. Contemporary Accounting Research, 34(4), 1757-1778.
• Cherry, J. (2006). The impact of normative influence and locus of control on ethical judgments and intentions: A cross-cultural comparison. Journal of Business Ethics, 68, 113-132.
• Chiu, R. K. (2003). Ethical judgment and whistleblowing intention: Examining the moderating role of locus of control. Journal of business ethics, 43, 65-74.
• Clyde, V., Hanifah, I. A., & Muchlish, M. (2022). Organizational Commitment as Moderating the Relationship between Professional Commitment, Locus of Control, and Professionalism on Whistleblowing Intention. AFRE (Accounting and Financial Review), 5(1), 31-40.
• Cochran, W. G. (1977). Sampling techniques. John Wiley and Sons.
• Curtis, M. B., & Taylor, E. Z. (2009). Whistleblowing in public accounting: Influence of identity disclosure, situational context, and personal characteristics. Accounting and the Public Interest, 9(1), 191-220.
• Çetin, F. (2011). Örgüt içi girişimcilikte öz yeterlilik algısı ve kontrol odağının rolü. Business and Economics Research Journal, 2(3), 69-85.
• Çetin, Z. (2023). Örgütsel vatandaşlık davranışının bilgi uçurmaya (whistleblowing) etkisinde örgütsel adalet algısının rolü: Beyaz yakalı çalışanlar üzerine bir araştırma. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 58(3), 2262-2283.
• Çoban, A. E., & Hamamcı, Z. (2006). Kontrol odakları farklı ergenlerin karar stratejileri açısından incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 14(2), 393-402.
• Delk, K. L. (2013). Whistleblowing—Is it really worth the consequences?. Workplace health & Safety, 61(2), 61-64.
• Demir, S., & Kobal, H. Y. (2021). Örgütsel kimlik algısının örgütsel bağlılığa etkileri: Hakkâri Devlet Hastanesi örneği. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 24(1), 109-126.
• Dutton, J. E., Dukerich, J. M., & Harquail, C. V. (1994). Organizational images and member identification. Administrative science quarterly, 39(2), 239-263.
• Ergun Özler, D., Dil Şahin, M. & Giderler Atalay, C. (2010). Teorik bir çerçevede whistleblowing-etik ilişkisi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 169-194.
• Galvin, B. M., Randel, A. E., Collins, B. J., & Johnson, R. E. (2018). Changing the focus of locus (of control): A targeted review of the locus of control literature and agenda for future research. Journal of Organizational Behavior, 39(7), 820-833.
• Galvin, B. M., Randel, A. E., Collins, B. J., & Johnson, R. E. (2018). Changing the focus of locus (of control): A targeted review of the locus of control literature and agenda for future research. Journal of Organizational Behavior, 39(7), 820-833.
• Gökçe, A. T. (2014). Okullarda bilgi uçurma: İş doyumu ve örgütsel bağlılık ilişkisi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (22), 261-282.
• Hair J., Black W., Babin B. & Anderson R. (2014). Multivariate Data Analysis, 7th edn, Pearson Education Limited, Harlow, United Kingdom.
• Jones, C., & Volpe, E. H. (2011). Organizational identification: Extending our understanding of social identities through social networks. Journal of Organizational Behavior, 32(3), 413-434.
• Jones, T. M. (1991). Ethical decision making by individuals in organizations: An issue-contingent model. Academy of Management Review, 16(2), 366-395.
• Kara, F., Güzel, A., & Uçan, S. (2016). Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Kontrol Odağı Algısı ve İişkili Bazı Faktörlerin Belirlenmesi. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi, 3(3), 148-159.
• Kesten, J. B. (2012). Towards a moral agency theory of the shareholder bylaw power. Temp. L. Rev., 85, 485. Lonergan, J. M., & Maher, K. J. (2000). The relationship between job characteristics and workplace procrastination as moderated by locus of control. Journal of Social Behavior and Personality, 15(5), 213.
• Marks, L. I. (1998). Deconstructing locus of control: Implications for practitioners. Journal of Counseling & Development, 76(3), 251-260.
• Mesmer-Magnus, J. R., & Viswesvaran, C. (2005). Whistleblowing in organizations: An examination of correlates of whistleblowing intentions, actions, and retaliation. Journal of Business Ethics, 62, 277-297.
• Meutia, I., Adam, M., & Nurpratiwi, T. (2018). The effect of professional commitment and ethical consideration on the desire to do whistleblowing with locus of control as a moderating variable (study on the banking sector in Palembang). Jurnal Perspektif Pembiayaan dan Pembangunan Daerah, 6(3), 363-370.
• Meydan, C. H., & Basım, H. N. (2015). Örgütsel vatandaşlık davranışında kontrol odağı, örgütsel adalet algısı ve örgütsel bağlılığın etkisi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 99-116.
• Miceli, M. P., & Near, J. P. (1992). Organizational dissidence: The case of whistle-blowing. Journal of Business Ethics, 4, 1-16.
• Miceli, M. P., Near, J. P., & Dworkin, T. M. (2009). A word to the wise: How managers and policy-makers can encourage employees to report wrongdoing. Journal of business ethics, 86, 379-396.
• Mitchell, T. R., Smyser, C. M., & Weed, S. E. (1975). Locus of control: Supervision and work satisfaction. Academy of management journal, 18(3), 623-631.
• Mueller, S. L., & Thomas, A. S. (2001). Culture and entrepreneurial potential: A nine country study of locus of control and innovativeness. Journal of Business Venturing, 16(1), 51-75.
• Near, J. P., & Dworkin, T. M. (1998). Responses to legislative changes: Corporate whistleblowing policies. Journal of Business Ethics, 17, 1551-1561.
• Ng, T. W., Sorensen, K. L., & Eby, L. T. (2006). Locus of control at work: a meta‐analysis. Journal of Organizational Behavior: The International Journal of Industrial, Occupational and Organizational Psychology and Behavior, 27(8), 1057-1087.
• Özbay, A., Kahraman, S., Deniz Özdemir, H., & Güre, G. (2023). Kontrol Odağı ve Ebeveynin Çocuğuyla İletişimi İlişkisi: Genel Öz-Yeterliliğin Aracı Rolü. Kıbrıs Türk Psikiyatri ve Psikoloji Dergisi, 5(2), 111-120.
• Öztemel, K. (2012). Kariyer kararsızlığı ile mesleki karar verme öz yetkinlik ve kontrol odağı arasındaki ilişkiler. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(2), 459-477.
• Palumbo, R., & Manna, R. (2020). Uncovering the relationship between whistleblowing and organizational identity: some preliminary evidence from Italian publicly owned universities. International Journal of Public Sector Management, 33(1), 94-112.
• Park, H., Rehg, M. T. ve Lee, D. (2005). The Influence of Confucian Ethics and Collectivism on Whistleblowing Intentions: A study of South Korean Public Employees. Journal of Business Ethics, 58(4), 387-403.
• Paşamehmetoğlu, A., & Poyraz, A. B. (2013). Örgütsel kimlik algısı, örgütsel bağlılık ve örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişkinin belirlenmesine yönelik bir araştırma. Journal of Business Economics, 2(4), 75-89.
• Ray, S. L. (2006). Whistleblowing and organizational ethics. Nursing ethics, 13(4), 438-445.
• Sayğan, S. (2011). Whistleblowing ve örgütsel etik iklimi ilişkisi üzerine bir uygulama. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Shahalizadeh, R., Nikoomaram, H., & Heidarpoor, F. (2022). The Role of Ethical Leadership, Professional Identity and Organizational Identity in Whistleblowing Intention about Misconduct by Independent Auditors’. journal of Value & Behavioral Accounting, 6(12), 213-246.
• Su’un, M., Hajering, H., Muslim, M., & Rifky, M. (2020). Professional commitment and locus of control toward intensity in whistleblowing through ethical sensitivity. Jurnal Akuntansi, 24(1), 100-118.
• Şanlı, Ö. (2014). Ortaöğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin örgütsel kimlik, örgütsel imaj algılarının örgütsel bağlılıklarına etkisi. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Tabachnick, B. G., Fidell, L. S., ve Ullman, J. B. (2013). Using multivariate statistics. Boston, MA: Pearson. Tajfel, H., Turner, J. C., Austin, W. G., & Worchel, S. (1979). An integrative theory of intergroup conflict. Organizational identity: A reader, 56(65), 9780203505984-16.
• Tavakolian, H. (1994). Whistle blowing: preventive strategies. Management Research News, 17(1/2), 1-11. Turner, J. C., Hogg, M. A., Oakes, P. J., Reicher, S. D., & Wetherell, M. S. (1987). Rediscovering the social group: A self-categorization theory. Basil Blackwell.
• Urumsah, D., Syahputra, B. E., & Wicaksono, A. P. (2018). Whistle-blowing Intention: the effects of moral intensity, organizational and professional commitment. Jurnal Akuntansi, 22(3), 354-367.
• Wahyuni, L., Chariri, A., & Yuyetta, E. A. (2021). Whistleblowing intention: Theory of planned behavior perspectives. The Journal of Asian Finance, Economics and Business, 8(1), 335-341.
• Wang, Q., Bowling, N. A., & Eschleman, K. J. (2010). A meta-analytic examination of work and general locus of control. Journal of applied Psychology, 95(4), 761.
• Yücel, E., & Çizel, B. (2018). Bilişsel uyumsuzluk teorisi üzerine kavramsal bir inceleme: satın alma perspektifi. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 13(50), 150-163.