History and Architectural Features of Emirgan / Mirgün (Hamid-İ Evvel) Mosque in the Context of Archive Documents

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 9, 61 - 103, 15.05.2019

Mehmet Memiş Neziha Bezci

https://doi.org/10.25306/skad.556610

Cited By: 2

Öz

The Emirgan Mosque which one of the most
important monuments of Abdulhamid I and was built in 1196/1781 is located in
Emirgan district on the Rumeli side of İstanbul. Acording to waqfiyya along
with baths, water mills, shops, bakery, boathouse and the customs were
transported from Rumelian Castle. The subject of our research is the Emirgan
district around Emirgan mosque. At the same time, restoration of the mosque has
been tried to be put on the basis of archieve sources from the first time until
the present day. Otherwise, this article aimed to better explain the change in
time by referring to art understanding of the period when Emirgan mosque was
built. In this context, the construction of mosque, understanding sof art of
the period and repair documents obtained were revealed in order of history. In
addition, the compementary elements of the mosque are briefly mentioned in this
article. As a result, this article with the description of the present state of
the mosque has been completed. 

Anahtar Kelimeler

Emirgan Mousque, Emirgan District, Mirgün, Hamid-i Evvel Mosque

Arşiv Belgeleri Bağlamında Emirgan/Mirgün Hamid-i Evvel Camiinin Tarihi Ve Mimari Özellikleri (History and Architectural Features of Emirgan / Mirgün (Hamid-İ Evvel) Mosque in the Context of Archive Documents)

Öz

I.Abdülhamid (1774-1789) döneminin
önemli eserlerinden 1196/1781’de inşa edilen Emirgan Camii, ismi ile aynı adı
taşıyan İstanbul’un Rumeli yakasında Emirgan semtinde bulunmaktadır. Vakfiyeye
göre camii ile birlikte hamam, su değirmeni, dükkânlar, fırın, kayıkhane,
iskele ve Rumelihisarı’ndan gümrük nakledilmiştir. Araştırmamızın konusu
Emirgan Camii çevresinde oluşan Emirgan semti ve ilk yapıldığı dönemden
günümüze kadar caminin geçirdiği onarımlar arşiv kaynaklarına dayanılarak
ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ayrıca Emirgan Camii’nin inşa edildiği dönemin
sanat anlayışına değinilerek zaman içindeki değişimin daha iyi ortaya konulması
amaçlanmıştır. Bu bağlamda öncelikle Emirgan semtinin tarihçesi, caminin
inşası, dönemin sanat anlayışı ve elde edilen onarım belgeleri tarih sırası göz
önünde bulundurularak ortaya konulmuştur. Bunun yanı sıra caminin tamamlayıcı
unsurlarına da kısaca değinilmiştir. Caminin bugünkü halinin tasviri ile
çalışma nihayete ermektedir. 

Anahtar Kelimeler

Emirgan Camii, Emirgan semti, Mirgün, Hamid-i Evvel Cami

Kaynakça

• Ağaoğlu, Mert, “Sultan III. Mustafa ve Sultan I. Abdülhamid Devri İstanbul Çeşmeleri”, Sosyal Bilimler Dergisi, 70-115, 2018. Erişim: 20.02.2019. (http://sobider.com/DergiArama.aspx?Turu=True&Kelime=Mert%20A%C4%9EAO%C4%9ELU)
• Ahmet Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, II:142. İstanbul: Çevik Yayınları, 1994.
• Akgün, Mustafa, 18.yy İkinci Yarısı İstanbul Çeşmeleri. Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, 1974.
• Apa, Gülay, “Osmanlı Geç Dönem İstanbul Vaaz Kürsüleri”. XII. Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Sempozyumu, Çanakkale, 15-17 Ekim 2008 erişim: 14.02. 2019. https://www.researchgate.net/publication/280711662_OSMANLI_GEC_DONEM_ISTANBUL_VAAZ_KURSULERI
• Aksoy, Hakan, “Ziver Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi, 44: 474-475. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Aysu, Çiğdem, “Emirgan”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, III:168-169. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları, 1994.
• Berberoğlu, Berica Nevin, Boğazın İncileri Yalı Camileri. İstanbul: Portakal Basım Yayınları, 2010.
• Çelebi, Gonca, Boğaziçi Yerleşmelerinde Emirgan’ın Tarihsel Gelişimi. Yüksek Lisans Tezi. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü, 2013.
• Çetinaslan, Mustafa, Osmanlı Camilerinde Hünkâr Mahfilleri, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, 2012.
• Demirsan, Belgin, “Emirgan Camii”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, III:168-169. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları, 1994.
• Derman, Uğur, “Mustafa İzzet, Yesarizâde”, TDV İslam Ansiklopedisi, 31: 307-309. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Derman, Uğur, “Yesâri Mehmed Esad”. TDV İslam Ansiklopedisi. 43: 486-487. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Egemen, Affan, İstanbul’un Çeşme ve Sebilleri. İstanbul: Arıtan Yayınları, 1993.
• Ersoy (Top), F. Gülsüm, İstanbul’daki Selatin Camilerinin Kitabeleri. Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, 2002.
• Evliya Çelebi b. Muhammed Zılli, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996.
• Eyice, Semavi, “Empire”, TDV İslam Ansiklopedisi, XI: 159-163. İstanbul: TDV Yayınları, C.XI, İstanbul, 1995.
• Goodwin, Godfrey, Osmanlı Mimarlığı Tarihi, İstanbul: Kabalcı yayınları, 2012.
• Kargı, Haluk, “Boğaziçi Muvakkithaneleri”. Geçmişten Günümüze Boğaziçi. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2008.
• İnal, Mahmud Kemal, Son Hattatlar. Maarif Vakfı Bilim Eserleri Müdürlüğü, 1953.
• Köşklü, Zerrin, I. Abdülhamid Dönemi (1774-1789) Osmanlı Dini Mimarisi. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı, 1993.
• Mehmed, Süreyya, Sicill-i Osmani 1, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları 30, cilt 1, 1996.
• Mekatib-i Umumiye Talebesine Mahsustur, Müfettiş Raporu, Ankara Milli Kütüphane Yazmalar koleksiyonu 1120 nolu eser, 1912-1914, 86.
• Ödekan, Ayla, “Ampir Üslubu”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 1: 247-248. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları, 1993.
• Özkılıç, Sema Küçükalioğlu, 1894 Depremi ve İstanbul, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2015.
• Rado, Şevket, Türk Hattatları. İstanbul: Yayın matbaacılık.
• Saat, Abdullah, İstanbul Selatin Camilerindeki Vaaz Kürsüleri. Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, 2008.
• Saatçi, Suphi, “Boğaziçi Medreseleri ve Sıbyan Mektepleri”. Geçmişten Günümüze Boğaziçi. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2008.
• Serin, Muhittin, “Abdülfettah Efendi”, Üsküdarlı Meşhurlar Ansiklopedisi, 18-19. İstanbul: Üsküdar Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Kültür Yayınları: 23, 2012.
• Serin, Muhittin, “Emin Efendi, Edirneli”. TDV İslam Ansiklopedisi. XI:114-115. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Söylemez, Duygu İlkhan, Batılılaşma Dönemi İstanbul Camii Cephelerinde Taş Süsleme (1703-1839). Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, 2010.
• Şehsuvaroğlu, Haluk Y., “Emirgan’a Dair”, Boğaziçi’ne Dair. İstanbul: Cumhuriyet, 1952.
• ARŞİV KAYNAKÇA
• CDA (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi), Hatt-ı Hümayun (HAT) / 1625-7-1255 Z (Zi’l-hicce) 29- 1
• CDA, (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi), İrade Dâhiliye (İ.DH) / 1286 – 101208 – 1260 Z (Zi’l-hicce) 29 – 1
• CDA, İrade Dâhiliye (İ.DH) / 233 – 14035 – 1267 C (Cemaziye’l-ahir) 24 – 1
• CDA, İrade Dâhiliye (İ.DH) / 542 – 37732 – 1282 C (Cemaziye’l-ahir) 18 – 1
• CDA, İrade Dâhiliye (İ.DH) / 663 – 46181 – 1290 M (Muharrem) 10 -1
• CDA, İrade Dâhiliye (İ.DH) / 91 – 4537, 1259 Za (Zi’l-ka’de) 21 – 1
• CDA, İrade Dâhiliye (İ.DH) / 93-4664-1260 Za (Zi’l-ka’de) 01- 1
• CDA, İrade Evkaf (İ.EV) / 40 – 14 - 02 – 01
• CDA, İrade Şurâ-yı Devlet ( İ. ŞD) / 54 – 3070 – 1298 B (Recep) 10 – 2
• CDA, İrade Şurâ-yı Devlet (İ. ŞD) / 70 – 4131 – 1301 Z (Zi’-hicce) 25 – 2
• CDA, İrade Şurâ-yı Devlet (İ.ŞD) / 101 – 19 – 1298 M (Muharrem) 13 - 2
• CDA, İrade Şurâ-yı Devlet (İ.ŞD) / 149 – 69 – 1317 Ca 13 – 1
• CDA, İrade Şurâ-yı Devlet (İ.ŞD) / 180 – 33 – 1325 M 24 – 1
• CDA, İrade Şurâ-yı Devlet (İ.ŞD) / 54 – 3070 – 1298 B (Recep) 10 – 1
• İstanbul I. Vakıflar Bölge Müdürlüğü, 20. 1.1951tarihli yazı.
• İstanbul I. Vakıflar Bölge Müdürlüğü, 8.1951tarihli belge.
• İstanbul I. Vakıflar Bölge Müdürlüğü, 29.4.1953 tarihli belge.
• İstanbul I. Vakıflar Bölge Müdürlüğü, 9.7.1953 tarihli belge.
• İstanbul I. Vakıflar Bölge Müdürlüğü, 25.12.1953 tarihli belge.
• İstanbul I. Vakıflar Bölge Müdürlüğü, 9. 1958 tarihli yazı.
• İstanbul I. Vakıflar Genel Müdürlüğü, 28.03.1964 tarihli yazı.
• İstanbul I. Vakıflar Bölge Müdürlüğü, 7.4.1964 tarihli belge
• İstanbul I. Vakıflar Genel Müdürlüğü, 29.11.1968 tarihli yazı.
• İstanbul I. Vakıflar Bölge Müdürlüğü, 4.1.1983 tarihli belge.
• İstanbul III Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü, 7. 9. 1959 tarihli belge.
• İstanbul III Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü, 27.8.1970 tarihli belge.
• İstanbul III Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü, 11.8.1972 tarihli belge.
• İstanbul III Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü, 30.09.2001 tarihli belge.
• İstanbul III Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü, 30.05.2005 tarihli belge.
• İstanbul III Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü, 17.4.2006 tarihli belge.
• VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), Sultan Hamid Evvel İbni Sultan Ahmed Halis Defteri, 179 / 1407. (H.15 Muharrem 1195 – M.11 Ocak 1781)