Kamus-ı Türkî’de Seçim Sınırlamaları (Selectional Restrictions in Kamus-ı Türkî)

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 10, 115 - 138, 24.10.2019

Şahru Pilten Ufuk

https://doi.org/10.25306/skad.430074

Öz

Dil sistematik
bir yapıya sahiptir. Bu dizge içindeki bütün unsurlar gibi konuşmacının kelime
seçimi de bir düzen dâhilinde gerçekleşir. Cümleler rastgele seçilmiş sözlük
birimlerden oluşmaz. İki sözlük birimin birlikteliği ancak anlam yapılarında
bulunan ve ögelerin birlikte kullanılabilirlik özellikleri üzerine bir takım
şartlar getiren önerme özellikleri uygunsa gerçekleşebilir. Seçim sınırlaması olarak adlandırılan bu
önerme özelliklerine dikkat edilmemesi anlam bozukluğuna sebebiyet verir. Bu
yüzden sözlük birimlerin seçim sınırlaması bilgisinin sözlüklerde yer alması
dil kullanıcıları açısından önemlidir.

Peki, Türk
sözlükçüğünde bir dönüm noktası olarak görülen Kamus-ı Türkî’de madde başı
kelimelerin seçim sınırlamalarına ne ölçüde yer verilmiştir? Seçim
sınırlamaları okuyucuya hangi yöntemlerle aktarılmıştır? Çağdaşı sözlüklerden
bu konuda farklılık göstermekte midir? Seçim sınırlamalarına vermiş olduğu değer
Şemsettin Sami’nin dünya görüşüyle ilişkilendirilebilir mi? Bu çalışmada bu
araştırma sorularına cevap aranmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kamus-ı Türkî, Seçim Sınırlamaları, Sözlük Sınırlamaları

Kaynakça

• Ahmet Vefik Paşa, Lehçe-i Osmanî, (Haz. Recep Toparlı), TDK Yayınları, Ankara, 2000
• Aksan, Doğan, Anlambilim (Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi), Engin Yayınevi, Ankara, 2009.
• Bierwisch, Manfred, “Semantics”, (Ed. John Lyons), New horizons in linguistics, Penguin Books, Harmondsworth, England, 1970, s. 166–184.
• Chomsky, Noam, Aspects of the Theory of Syntax, M.I.T. Press, Cambridge, Mass. 1965.
• Cruse, David Alan, Lexical Semantics, Cambridge UP, Cambridge, 1986.
• Cruse, David Alan, A glossary of semantics and pragmatics, Edinburgh University Press, Edinburgh, 2006.
• Herbst, Thomas, “What are collocations: sandy beaches or false teeth?”, English Studies, 77(4), 1996, s. 379–93.
• Jackson, Howard ve Zé Amvela, Etienne, Words, Meaning and Vocabulary: An Introduction to Modern English Lexicology, Cassell, London, 2000.
• Jeffries, Lesley, Meaning in English: An Introduction to Language Study, Palgrave, Houndmills, 1998.
• Katz, Jerrold J. ve Fodor, Jerry A. “The structure of a semantic theory”, Language, 39:2/1, 1963, s. 170-210.
• Leech, Geoffrey, Towards a Semantic Description of English, Longman, London, 1969.
• Levend, Agâh Sırrı, Şemsettin Sami, Ankara: TDK Yayınları, 1969.
• Litkowski, Kenneth C. “Computational Lexicons and Dictionaries”, (Ed. Keith Brown): Encyclopedia of Language & Linguistics, Oxford: Elsevier, 2nd edition, 2006, s. 753–761.
• Lyons, John, Semantics, Cilt 1, Cambridge UP, Cambridge, 1977.
• Mechura, Michal, Selectional Preferences, Corpora and Ontologies, University of Dublin, Basılmamış Doktora Tezi, 2008.
• Palmer, Frank, Robert, Semantics, Cambridge, Cambridge University Press, 1976.
• Pilten, Şahru, Türkçede Eş Anlamlılık, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü, Basılmamış Doktora Tezi, 2008.
• Pilten, Şahru, “Türk Dilinde Varsayılan Anlam”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt: 6, Sayı 1, Mart, 2009, s. 59-73.
• Pilten, Şahru, “Orhon Yazıtlarında Seçmesel ve Eş Dizimsel Sınırlamalar”, III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, Cilt 2, 2011, s. 669-680.
• Pilten, Şahru, Türk Dilinde Izdırap Söz Bilgisi: Bir Eş Anlamlılık İncelemesi, TDK Yayınları, Ankara, 2013.
• Şemsettin Sami, Kâmûs-ı Türkî, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1989. =KT
• Şemsettin Sami, Kâmûs-ı Türkî, (Haz. Yavuzaslan Paşa), TDK Yayınları, Ankara, 2015. =YKT
• Topaloğlu Yüksel, Şemsettin Sami Süreli Yayınlarda Çıkmış Dil ve Edebiyat Yazıları, İnceleme Metin, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2012.
• Yavuzarslan, Paşa “Türk Sözlükçülük Geleneği Açısından Osmanlı Dönemi Sözlükleri ve Şemseddin Sâmî’nin Kâmûs-ı Türkî’si”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 44 (2), Ankara, 2004, s. 185-202.