Uluslararası İnsan Hakları Hukuku Bağlamında Toplumsal Cinsiyeti Ana Akımlaştırmanın Kavramsal Analizi

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 1, 53 - 71, 30.06.2021

Ayşe Güneş

Öz

Birleşmiş Milletler nezdinde, insan hakları alanında toplumsal cinsiyeti ana akımlaştırmanın amacı, insan haklarından yararlanmada kadın - erkek arasındaki farklılıklara dikkat çekmek ve bazı hak ihlallerinin özellikle kadınları olumsuz şekilde etkilediğini göstermektir. Bu ihlallerin bir kısmı kadınlara cinsiyetleri nedeniyle (kız çocuk katli, kadın sünnetleri, zorla evlendirmeler, cinsiyet şiddeti vb.) uygulanmakta ve erkeklerin kadınlar üzerinde hakimiyet kurduğu toplumun ataerkil şekilde örgütlenmesini yansıtmaktadır. Bununla birlikte, bu tanımaya rağmen, toplumsal cinsiyeti ana akımlaştırma stratejisinin, uluslararası insan hakları hukuku bağlamında uygulamalarının, bugün hala üzücü bir şekilde yetersiz kaldığı görülmektedir. Toplumsal cinsiyeti ana akımlaştırmanın en büyük avantajı, toplumsal cinsiyet eşitliği hedefinin ana akım siyasi gündeme dahil edilebilmesi ve böylece tüm sosyal alanlara yayılabilmesidir. Yapılan bu çalışmada cinsiyet ve toplumsal cinsiyet terimlerinin küresel anlamda taşıdıkları sorunlu anlamların kavramsal çerçevesinin çizilmesi amaçlanmaktadır. Bununla birlikte BM sistemi içerisinde bir strateji olarak gelişen, insan haklarının toplumsal cinsiyeti ana akımlaştırmanın nihai hedefi olan, toplumsal cinsiyet eşitliğini gerçekleştirmesindeki katkıları ve sınırları analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

cinsiyet, toplumsal cinsiyet, toplumsal cinsiyeti ana akımlaştırma, uluslararası insan hakları hukuku

The Conceptual Analysis of Gender Mainstreaming in the Context of International Human Rights Law

Öz

The purpose of gender mainstreaming in the field of human rights in the United Nations is to draw attention to the differences between men and women in the enjoyment of human rights and to show that some violations of rights particularly affect only women. Some of these violations are applied to women due to their gender (female child murder, female genital mutilation, forced marriages, gender violence, etc.) and reflect the patriarchal organization of the society in which men dominate women. However, despite this recognition, the application of gender mainstreaming to international human rights law remains sadly inadequate today. The biggest advantage of gender mainstreaming is that the ultimate goal of gender equality can be included in the mainstream political agenda and thus spread across all social spheres. In this study, it is aimed to draw the conceptual framework of the problematic meanings of the terms sex and gender in a global sense. In addition, the contributions and limits of human rights to achieve gender equality, which is the ultimate goal of gender mainstreaming, which has developed as a strategy within the UN system, will be analysed.

Anahtar Kelimeler

sex, gender, gender mainstreaming, international human rights law

Kaynakça

• Arat, Y. (2020) ‘Toplumsal Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Nedir, Ne Değildir?’ Sarkaç, https://sarkac.org/2020/02/toplumsal-cinsiyet-nedir-ne-degildir/ Erişim Tarihi: 12.05.2021.
• Beijing +5, Further Actions and Initiatives to Implement the Beijing Declaration and Programme for Action, UN Doc. A/RES/S-23/3 (2000).
• BM Kadına Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi (CEDAW Komitesi), “19 Sayılı Genel Tavsiye Kararı: Kadına Yönelik Şiddet” CEDAW/C/GC/19, 1992.
• BM Kadına Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi (CEDAW Komitesi) ‘Kadınlara Yönelik Toplumsal Cinsiyete Dayalı Şiddete İlişkin 35 sayılı Genel Tavsiye (19 sayılı Genel Tavsiye Güncellendi), CEDAW/C/GC/35, 2017.
• Charlesworth, H. (2005) ‘Not waving but drowning: gender mainstreaming and human rights in the United Nations’, Harvard Human Rights Journal, 18, pp. 1–18.
• Charlesworth, H. and Chinkin, C. (2000) The Boundaries of International Law: A Feminist Analysis. Manchester University Press.
• Chinkin, C. (2012) ‘Women, rights of, international protection’. In Max Planck encyclopedia of public international law. Heidelberg and Oxford: Max Planck Institute for Comparative Public Law and International Law and Oxford University Press.
• Committee on Economic, Social and Cultural Rights (CESCR), General Comment No. 16: The Equal Right of Men and Women to the Enjoyment of All Economic, Social and Cultural Rights (Article 3) (2004), UN Doc. E/C.12/2005/3.
• Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women 1979, GA res. 34/180, 18 December 1979, 1249 UNTS 13; entered into force 3 September 1981 (CEDAW).
• CESCR, General Comment No. 20: Non-Discrimination in Economic, Social and Cultural Rights (Article 2, para. 2) (2009), UN Doc. E/C.12/GC/20.
• Council of Europe (1998) ‘Gender Mainstreaming, Conceptual framework, methodology and presentation of good practices’. Final report of Activities of the Group of Specialists on Mainstreaming (EG-S-MS), Strasbourg 1998.
• Council of Europe (2016) ‘Gender Mainstreaming: Policy Briefs and Council of Europe Activities’, 3rd Update.
• Dedeoğlu, S. (2000) ‘Toplumsal Cinsiyet rolleri Açısından Türkiye’de Aile ve Kadın Emeği’, Toplum ve Bilim 86, pp. 139-170.
• Ecevit, Y. (2011) ‘Toplumsal Cinsiyet Sosyolojisine Başlangıç’, Yıldız Ecevit ve Nadide Karkıner (edt.) Toplumsal Cinsiyet Sosyolojisi İçinde. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yay.,
• Ecevit, Y. ve Bayrakçeken Tüzel, G. (2019). Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin İzlenmesi İçin El Kitabı. Ankara: CEİD Yayınları. http://dspace.ceid.org.tr/xmlui/handle/1/180. Erişim Tarihi: 12.05.2021.
• Ecevit, Y. (2021) Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Temel Kavramları. Ankara: CEİD Yayınları. https://ceidizler.ceid.org.tr/dosya/toplumsal-cinsiyet-esitliginin-temel-kavramlaripdf.pdf Erişim Tarihi: 12.05.2021.
• Edwards, A. (2010) Violence Against Women Under International Human Rights Law, Cambridge University Press.
• Ertürk, Y. (2004). ‘Considering the role of men in gender agenda setting: Conceptual and policy issues’. Feminist Review, 78(1), pp. 3-21.
• Ertürk, Y. (1997) ‘Women, gender and patriarchy: conceptual considerations for the development context’ INSTRAW News, No. 27, Second Semester: 3–4.
• Goetz, B.S. (1997) ‘Who needs (sex) when you can have (gender)? Conflicting discourses on gender at Beijing’ Feminist Review, Vol. 56, pp. 3–25.
• Jahan, R. (1995) ‘The Elusive Agenda: Mainstreaming Women in Development’ in Leonard, A. and Chen, M. (eds.), Seeds 2: Supporting Women’s Work Around the World. New York: The Feminist Press, pp. 214–218.
• Kouvo, S. (2005) ‘The United Nations and Gender Mainstreaming: Limits and Possibilities’ in Buss, D. and Manji, A. (eds.), International Law: Modern Feminist Approaches. Oxford and Portland: Hart Publishing, pp. 237–252.
• Lorber, J. (1994) Paradoxes of Gender. New Haven, CT: Yale University Press.
• Moser, C. (2006) ‘Has gender mainstreaming failed?’, International Feminist Journal of Politics, 7 (4), pp.576-590.
• Moser, C., & Moser, A. (2005). ‘Gender mainstreaming since Beijing: A review of success and limitations in international institutions’, Gender & Development, 13(2), pp.11–22.
• Otto, D. (2005) ‘Disconcerting “Masculinities”: Reinventing the Gendered Subject(s) of International Human Rights Law’, in D. Buss and A. Manji (eds.), International Law: Modern Feminist Approaches (Oxford: Hart Publishing, 2005).
• UN (1999) World Survey on the Role of Women in Development. New York: United Nations.
• UN Economic and Social Council (ECOSOC) Agreed Conclusions 1997/2, http://www.un.org/womenwatch/osagi/pdf/ECOSOCAC1997.2.PDF. Erişim Tarihi: 12.04.2021.
• UN Declaration on the Elimination of Violence against Women 1993 (DEVAW), GA res. A/RES/48/104, 20 December 1993.
• World Conference on Women, Beijing Declaration and Platform for Action, UN Doc. A/ CONF.177/20 (1995) and A/CONF.177/20/Add.1 (1995), Pt. D.
• World Conference on Women, Report and Nairobi Forward-looking Strategies for the Advancement of Women, UN Doc. A/CONF.116/28/Rev.1, 1985.
• Yarar, B. (2015) ‘ “Yakın İlişki İçinde Şiddet”i Feminist Bakışla Yeniden Düşünmek’, in Yarar, B. (edt.) Şiddetin Cinsiyetli Yüzleri . İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.