ARİSTOTELES VE COENEN MERKEZLİ ANALOJİ TEORİSİ KAPSAMINDA SAİT FAİK’İN İLK DÖNEM HİKÂYELERİNE GENEL BİR BAKIŞ

Yıl 2019, Cilt: 2 , 49 - 94, 16.03.2019

Mehmet Akif Duman

https://doi.org/10.38004/sobad.524586

Cited By: 1

Öz

Analoji
teorisi, metaforun temel elementlerinin (tarafeynin ki bunlar müşebbeh ve
müşebbehün bihtir, yani benzeyen ve kendisine benzetilen) bir benzerlik ile
birbirine bağlanması gerekliliğinden dolayı en mühim teorilerden biridir.
Teşbih esasına göre ilerleyen metaforik yapıların her birini metafor saymak
mümkün olmayacağı ve bu ayrım daha en başta Aristoteles’in tanımı ile sabitlenemediği için teori ciddi anlamda tadilata
ve tamirata ihtiyaç duyar. Aristoteles’in Poetika’daki (1457b 6-9) tasnifinin
son kısmı; yani dördüncü taşıma türü “analoji” esaslıdır. Lausberg’e göre
Aristoteles’in metafor tasnifinin ilk iki türü sonraki terminolojiye göre
metafor sayılmaz; bilakis bunlar sinekdokidir. Coenen nazarında üçüncüsü tek
haneli benzetmeye dayalı metafor ve sonuncusu da iki haneli (taraflı) metafor
olarak tasnif edilir. Eggs bunlardan sadece sonuncuyu metafor olarak geçerli
görür. Hans Georg Coenen de onun gibi düşünür. Karl Bühler’e göre ise kelimenin
tam anlamıyla metafor sadece analojidir. Bu izahatı sırf teori suretinde vermek
amaca vasıl olmayı zorlaştıracağı için kapsama usta bir hikâyeciyi almayı uygun
gördük. Fakat bu çeşit bir tetkikin nihai amacı zaten tahkiyeli metinlerde
metaforik yapıyı tetkik olduğu için araç olan Sait Faik hikâyeleri bir nevi
amaç haline gelmiştir. Yani Saik Faik’in ilk dönem hikâyelerini analojik
bakımdan incelemek ile hem genel anlamda analoji teorisini hem de Coenen ve
Aristoteles’in idrakini hem teker teker hem de mukayese içinde idrak etmek
mümkün olacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Aristoteles, analoji, Sait Faik Abasıyanık, metafor

Kaynakça

• Abasıyanık, Sait Faik (1970): Semaver, Sarnıç, Bütün Eserleri I, İstanbul: Bilgi.
• Abasıyanık, Sait Faik (1987): Şahmerdan, Lüzumsuz Adam, Bütün Eserleri II, İstanbul: Bilgi.
• Aristoteles: Poetik. Çev. Manfred Fuhrmann. Griechisch/ Deutsch. Reclam, Stuttgart.
• Bochénski, Joseph M. (1956a): Formale Logik. Freiburg: Karl Alber (= Orbis Academicus, Band III, 2).
• Bochénski, Joseph M. (1956b): Gedanken zur mathematisch-logischen Analyse der Analogie, in Studium Generale 9, S.121-125.
• Bochénski, Joseph M. (1959): „Über die Analogie”. In: Ders. (1959): Logisch- Philosophische Studien. Freiburg: Karl Alber, 107-129.
• Bühler, Karl (1927/1978): Die Krise der Psychologie. Berlin: Ullstein.
• Bühler, Karl (1934/1978): Sprachtheorie. Die Darstellungsfunktion der Sprache. Berlin: Ullstein.
• Coenen, Hans Georg (2002): Analogie und Metapher: Grundlegung einer Theorie der bildlichen Rede, Berlin: de Gruyter.
• Coenen, Hans Georg (1997): „Der Löwe Achilles. Überlegungen anläßlich der Metaphernlehre des Aristoteles“. In: Czapla, Beate/Lehman, Tomas/Liell, Susanne (eds.) Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag, S.39-48.
• Drewer, Petra (2003): Die kognitive Metapher als Werkzeug des Denkens. Zur Rolle der Analogie bei der Gewinnung und Vermittlung wissenschaftlicher Erkenntnisse. (Forum für Fachsprachenforschung), Tübingen: Narr.
• Duman, Mehmet Akif (2018a): Von der Rhetorik zum belâgat, vom mecâz zur Metapher (Die Suche nach einer terminologischen Äquivalenz zum Begriff Der Metapher im Türkischen durch Vergleich von Rhetorik und belâgat), Berlin: Logos Verlag.
• Duman, M. Akif (2018b): Sabahattin Kudret Aksal’ın “Vav’lar”ının Semiotik Bakımdan (Bühler’in Organon Modeli Eşliğinde), John R. Searle’ün Uyuşmazlık (Divergence) Bakışı İçinde ve Dil-Eylem Teorisi (Speech-Acts) Çerçevesinde Ele Alınması, Asobid (Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi), Cilt/Volume 2. Sayı/Issue 4. Aralık/December 2018, ss.11-36.
• Duman, M. Akif (2018c): Roman Ossipowitsch Jakobson’un “Kombinasyon- Seleksiyon” Sisteminin Refik Halit Karay’ın “Sarı Bal” Hikâyesine Tatbiki, Akra Kültür Sanat Ve Edebiyat Dergisi 2019 (S.17) C.7, s.121-134.
• Duman, M. Akif (2018d): John Langshaw Austin ve Ted Cohen’in Dil-Eylem (Speech Act) Teorileri Çerçevesinde Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın “Ecir Ve Sabır” Hikâyesine Atf-I Nazar. MOLESTO, Cilt:1, Sayı:4, s.38-52.
• Eggs, Ekkehard (2001): „Metapher”. In: Historisches Wörterbuch der Rhetorik. Band 5. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, S.1099-1183.
• Evers, J. L (1969): Mediacy means understandi metaphor. Audiovisual Instruction, 14 (8), S.34-35.
• Gentner, Dedre ve Holyoak, Keith J. u.a. (Hg.) (2001): The Analogical Mind. Perspectives from Cognitive Scicnce, Cambridge, Mass.: MIT Press.
• Gentner, Dedre ve Jeziorski, Michael (1993): The shift from metaphor to analogy in Western science. In: Ortony, S.447-480.
• Hoppe, Johann Ignaz (1873): Die Analogie: eine allgemein verständliche Darstellung aus dem gebiete der Logik, Berlin: Link und Reinke.
• Kluxen, W. , Schwarz, H. ve Remane (1971): „Analogie”. In: (Hg.) J. Ritter, K. Gründer, Historische Wörterbuch der Philosophie, Basel: Schwabe und Co., Bd. 1, S. 214-229.
• Kunzmann, Peter (1998): Dimensionen von Analogie: Wittgensteins Neuentdeckung eines klassischen Prinzips, Parerga.
• Levin, Samuel R. (1988): Metaphoric Worlds. Conceptions of a Romantic Nature. New Haven: Yale University Press.
• Naci, Fethi (2003): Sait Faik’in Hikayeciliği, İstanbul: YKY.
• Rolf, Eckard (2005): Metaphertheorien. Typologie. Darstellung. Bibliographie, Berlin/New York: de Gruyter.
• Uyguner, Muzaffer (1996): Sait Faik Abasıyanık 90 Yaşında, Yaşamı, İstanbul: Bilgi yay.