MEHMED BAHÂEDDİN’İN HAYYAM’DAN SERBEST TARZDA YAPTIĞI MANZUM RUBAİ ÇEVİRİLERİ

Yıl 2016, Sayı: 38, 77 - 97, 01.01.2017

İsmail Avcı

Öz

Bu çalışmada Mehmed Bahâeddin’in Ömer Hayyam’dan manzum olarak yaptığı rubai çevirileri üzerinde durulmuştur. Türk edebiyatında Hayyam rubailerinin ilk çevirileri 19. asrın sonlarından itibaren başlamış, sonraki yıllarda bunların sayısı gittikçe artmıştır. Muallim Feyzî’nin 1885’te yaptığı çeviriyi Abdullah Cevdet ve Hüseyin Dâniş gibi isimlerin çevirileri izlemiştir ve bu ilk çalışmalar mensurdur. Hayyam rubailerinin ilk manzum çevirisi Hüseyin Rifat’e (1926) aittir. Onu Mehmed Bahâeddin izlemiştir. Bahâ’nın Hurde-i Eş’âr (1927) adlı şiir kitabında bulunan 31 rubai tercümesi, Türk edebiyatında manzum olarak yapılan ikinci tercümedir. Bahâ, Hayyam rubailerinden bir seçme yapmış ve bunları “mealen, nazmen ve gelişigüzel” tercüme etmiştir. Şair bu rubaileri muhtemelen Hüseyin Dâniş ve Rıza Tevfik tarafından 1922 yılında neşredilen Rubâiyyât-ı Ömer Hayyâm adlı eserden seçmiştir. Bahâ’nın çevirilerde rubai vezinleri yerine klasik aruz kalıplarını kullandığı görülür. Ayrıca şair çevirilerin bir kısmında nazım şeklinde de değişiklik yapmıştır. Çalışmada önce Türk edebiyatında Hayyam tercümeleri hakkında bilgi verilecek, ardından Bahâ’nın yaptığı tercümeler üzerinde durulacak ve 31 rubai tercümesinin metni verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Rubai, çeviri, Türkçe, Ömer Hayyam, Mehmed Bahâeddin

Kaynakça

• Abdullah Cevdet (2013). Ömer Hayyam Rubaileri. hzl. ve trc. Mehmet Kanar, İstanbul: Şule Yay.
• Ahmet Necdet (2004). Nedir Yaşamın Gizi, Ömer Hayyam. İstanbul: Adam Yay.
• Akkuş, M. (1993). Nef’î Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• Andı, M. F. (1999). Türkçe’de Rubâiyyât-ı Hayyam Tercümeleri. İlmî Araştırmalar, 7, 9-29.
• Andı, M. F. (2000). Müstecâbîzâde İsmet’in Müntehab Rubâiyyât-ı Hayyâm Tercümeleri Adlı Eseri. İstanbul Üniveritesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 29, 1-12.
• Ataer, E. (2013). Ömer Hayyam. İstanbul: Kaynak Yay. (CD’li).
• Atasoy, İ. N. (1996). Hayyam Rubaileri. Eskişehir: Ant Matbaacılık.
• Avcı. İ. (2016). Şehir Tarihi Araştırmalarıan Katkı Bağlamında Mehmed Bahâeddin’in Üç Tarih Manzumesi. 4. Uluslararası Türkoloji Kongresi, 21-23 Eylül 2016, Varşova (Yayımlanmamış Bildiri).
• Ayçiçek, Y. A. (2007). Hayyam Rubaileri Külliyatı. İstanbul: Demos Yay.
• Barutçu, B. (1995). Ömer Hayyam. Nar: Dört, Edebiyat Ürünleri Dergisi, 1 (4), 4-10.
• Bursalı Mehmed Tâhir (1997). Müntehabât-ı Mesâri’ ve Ebyât. hzl. Orhan Kemal Tavukçu, Erzurum: Atatürk Ü Fen Edebiyat Fakültesi Yay.
• Cahit, H. ve Kerse E. (1995). Hayyam: Çek Şarabı Sev Güzeli, Hayyam, Seçme Şiirler, Antalya: Akdeniz Sanatevi.
• Coşkun, M. (2013). Oryantalizmin 19. Asırda İslam Tarihine Kazandırdığı Bir Şahsiyet: Ömer Hayyam. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28, 1-16.
• Çakıcı, B. (2010). Mehmed Bahâeddîn’in Münâzara-i Seyf ü Kalem’i. Acta Turcica, Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 2 (1), 110-30.
• Çalka, M. S. (2015). Divan Şairlerinin Gözüyle Fars Şairi Ömer Hayyâm, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 2 (4), 30-40.
• Çalka, M. S. (2015). Divan Şiirinde Rubâî. Ankara: Kriter Yay.
• Çıkla, S. ve Yeter G. B. (2013). 1839-1928 Yılları Arasında Basılmış Türkçe Şiir Kitapları Bibliyografyası. Ankara: Kurgan Edebiyat Yay.
• Çiftçi, H. (2004). Hayyâm’ın Türkçe’ye Çevrilmiş Rubâileri İçinde Başka Şairlere Ait Rubâiler (Yahya Kemal ile Sabahattin Eyüboğlu Çevirileri). Name-i Aşina, 6 (17-18), 43-64.
• Dikmen, F. (2011). Ömer Hayyam, Rubâiler, Ankara: Tutku Yay.
• Doğan, M. (1928). Rubaʽiyyât-ı Ömer Hayyâm’dan: Kıtʽa 1. Irmak Dergisi, 1 (3), 15 Mart 1928, 12.
• Doğruöz, V. T. (2007). Millî Mücadelede Kırklareli. Kırklareli: Güven Matbaası.
• Dursunkaya, A. R. (1948). Kırklareli Vilâyetini Tarih, Coğrafya, Kültür ve Eski Eserler Yönünden Tetkik. 1-2, Kırklareli: Yeşilyurt Basımevi.
• Emiroğlu, İ. (1994). Ömer Hayyam, Bütün Dörtlükler. Ankara: Akış Yay.
• Erdem, O. (2011). Ömer Hayyam Rubailer, İstanbul: Arya Yay.
• Esen, S. (trz.). Ömer Hayyam, Rubailer. İstanbul: Yedinci Kapı Yay.
• Evliyagil, N. (1965). Türk Edebiyatından Seçme Şiirler, Hayyam ve Mavlâna. Ankara: Ajans Türk Matbaası.
• Gökçe, E. (1975). Dost Dost, İlle Kavga ve Rubailer. İstanbul: Yücel Yay.
• Gültekin, D. A. (2006). Hayyam’dan Yansımalar, Ömer Hayyam’ın Yaşamı ve Dörtlükleri. İstanbul: Karakutu Yay.
• Güzelyüz, A. (2012). Ömer Hayyam, Rubailer. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Hatemi, H. (2012). Ömer Hayyam, Rubâiler. İstanbul: Çağrı Yay.
• Hüseyin Dâniş (2012). Ömer Hayyam, Rubailer. hzl. ve trc. Mehmet Kanar, İstanbul: Şule Yay.
• Hüseyin Rifat (1926). Rubâiyyât-ı Hayyâm ve Manzum Tercümeleri. İstanbul.
• Hüseyin Rifat (2011). Hayyam’ın Rubâileri ve Manzum Tercümeleri. hzl. ve trc. Mehmet Kanar, İstanbul: Şule Yay.
• İlhan, H. (2009). Rubailer, Ömer Hayyam. Ankara: Alter Yay.
• Karahasan, A. (2014). Farsça Asılları ve Türkçesiyle Rubailer, Ömer Hayyam. İstanbul: Telos Yay.
• Karakan, H. (1962). Türkçe Hayyam Tercümeleri, Antoloji. İstanbul: Şiir Yay.
• Keleş, Y. (2010). Hayyam, Mevlana, Dörtlükler, Rubailer. İstanbul: Ulak Yay.
• Kırca, A. (2006). Ömer Hayyam, Rubâîler. İstanbul: Ötüken Yay.
• Kırlangıç, C. (1996). Ömer Hayyam. Ankara: Ayyıldız Yay.
• Levend, A. S. (1984). Divan Edebiyatı, Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Mehmed Bahâeddin (1345). Hurde-i Eş’âr. Kırklareli: Kırklareli Vilayet Matbaası.
• Mermer, A. (2003). Hayyam ve Rubâîlerinin Türk Edebiyatına Yansımaları. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 26, 235-42.
• Morgül, Ş. (2011). Ömer Hayyam, Dörtlükler. İstanbul: Athena Yay.
• Muhammed Ali-yi Fürûgî ve Kâsım-ı Ganî ve Alî Asgar-ı Halebî (2002). Hayyâm, Hayatı, Felsefesi ve Gerçek Rubaîleri. trc. Hasan Çiftçi-Orhan Başaran, Erzurum: Babil Yay.
• Niğdeli Hakkı Eroğlu (1999). Ömer Hayyam-Rubâiyyât, haz. Mustafa Çiçekler, İstanbul.
• Özkan, A. (1998). Ömer Hayyam, İstanbul: İkon Yay.
• Öztürk, Z. (2014). Batıni Edebiyatın Dört Aykırı Şairi, Ömer Hayyam, Edip Harabi, Rıza Tevfik, Neyzen Tevfik Kolaylı. Ankara: Alter Yay.
• Polat, A. (2008). Ömer Hayyam ve Rubaileri, İstanbul.
• Sadık Hidayet (1999). Hayyam’ın Teraneleri. trc. Mehmet Kanar, İstanbul: YKY.
• Sağdıç, O. (2004). Bir Islak Ateş, Ömer Hayyam’ın Bütün Rubaileri. Resimleyenler: Nazan Erkmen-Aydın Erkmen, İstanbul: Dünya Kitapları.
• Sarıalioğlu, K. (2010). Ömer Hayyam, Bir Çöl Rüzgarı Ömrümüz, Rubailer. İstanbul: Apollon Yay.
• Seratlı, T. G. (2006). Ömer Hayyam. İstanbul: Kastaş Yay.
• Tanyaş, H. (2002). Ömer Hayyam ve Rubailer. Ankara: Kavaklıdere Kültür Yay.
• Tekin, N. (2010). Ömer Hayyam, Yeni Bilgiler Işığında Hayatı ve Rubaileri. İstanbul: İlgi Kültür Sanat.
• Unat, Y. (2007). Ömer Hayyâm. İslam Ansiklopedisi, 34, 66-8, Ankara: TDV Yay.
• Yağcı, Ö. (1997). Hayyam, Yaşamı ve Bütün Dörtlükleri. İstanbul: Gün Yay.
• Yener, L. (2004). Ömer Hayyam, Rubailer. İstanbul: Babil Yay.
• Yenidoğan, A. (2002). Ömer Hayyam. İstanbul: Gendaş Yay.
• Yeşildağ, Y. (trz.). Hayyâm, Bütün Dörtlükler. İstanbul: Gün Yay.
• Yiğitler, H. Z. (2011). Hayyam, Bütün Rubailer. İstanbul: Dharma Yay.
• Yiğitler, N.ve Yiğitler, H. Z. (1998). Ömer Hayyam, Rubailer, Ankara: İtalik Yay.
• Yorgancı, O. (2013). Ömer Hayyam, İstanbul: Anonim Yay.
• Yürükel, O. (2012). Ömer Hayyam, Rubâiler. İstanbul: Frida Yay.