KÜLTÜRÜN KORUNMASI VE AKTARIMI BAĞLAMINDA BEYPAZARI’NDA TELKÂRİ SANATI İLE USTALARI ÜZERİNE BİR DERLEME VE DEĞERLENDİRME

Yıl 2017, Sayı: 40, 90 - 109, 01.12.2017

Esra Akyol

Öz

Tarih boyunca giyim kuşam, takı; çeşitli ev eşya ve aksesuarları her kültürde önemli olmakla birlikte sahip oldukları işlemeler/motifler kültürel kodların aktarımı işlevini de görmüştür. Altın ve gümüş gibi değerli madenler hem kıyafet ve takıların hem de çeşitli ev eşya ve aksesuarların süslenmesinde en çok tercih edilenlerdir ve yapılan bu süslemeler çeşitli adlandırmalara sahiptir. Telkâri de kısaca, altın ve gümüşün ince teller haline getirildikten sonra örülerek yapılan süslemeciliğin, tekniğin adıdır. Telkâri sanatında Ankara’nın Beypazarı ilçesi ile Mardin ve Trabzon önemli merkezlerdendir. Çalışmamızda yörede gümüş madeni bulunmamasına rağmen adını gümüş sanatı ile duyuran, Telkâri sanatı ile üretilmiş altın ve gümüş aksesuarlarıyla geleneği yaşatan Beypazarı ele alınmıştır. Usta- çırak ilişkisiyle geçmişten günümüze aktarılan telkâri sanatının son temsilcileri olarak sayılan ustalarla görüşülüp derleme yapılarak bu sanatın icra edilişi ve incelikleri, gelenek içinde bir sonraki kuşağa nasıl aktarıldığı, günümüzde bu kültürün sürekliliğinde yaşanan zorluklar ve son durumu tespit edilmiştir. Telkâri sanatı ile ustalarının SOKÜM ve Yaşayan İnsan Hazineleri Programı çerçevesinde değerlendirilmesi gerekliliğine dikkat çekmek istenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Telkâri, Beypazarı, Somut Olmayan Kültürel Miras, Yaşayan İnsan Hazineleri

Kaynakça

• Arlı, M. (1989), Beypazarı’nda Telkâri Üzerinde Bir Araştırma. Ankara: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. (M-26-10-1905), Hariciye Nezareti Sofya Sefareti (Hr.Sfr.04) 396/6.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi.(H-06-11-1246), Cevdet Darphane (C..DRB) 34/1676.
• Demirtaş, P. (1996), “Takı Kültürü ve Tasarımı Üzerine Bir Araştırma”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uygulamalı Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı.
• Güldür, G. (2016), Beypazarı Yöresi Kuyumculuk Sanatı. TİDSAD, Sayı (9): 156-263. Erişim Tarihi: 28.09.2017, http://www.tidsad.com/Makaleler/220978552_1201%20G%C3%BClhan%20G%C3%9CLD%C3%9CR.pdf.
• Güler, M., Büyükyazıcı, M. Beypazarı Takılarından Tılsımın Folklor Açısından İncelenmesi. Erişim Tarihi: 20.08.2017, http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/G%C3%9CLER-Mediha-B%C3%9CY%C3%9CKYAZICI-Meral-BEYPAZARI-TAKILARINDAN-TILSIMIN-FOLKLOR-A%C3%87ISINDAN-%C4%B0NCELENMES%C4%B0.pdf.
• http://www.unutulmussanatlar.com/2012/10/telkari-sanat_36.html, Erişim Tarihi: 28.09.2017.
• http://www.trabzonkulturturizm.gov.tr/TR,57719/trabzon-isi-taki-sanati.html, Erişim Tarihi: 28.09.2017.
• http://www.beypazari.bel.tr/rehber-6-el-sanatlari.html, Erişim Tarihi: 28.09.2017 Hocaoğlu, D. (2016), “Beypazarı’nın Kültürel Mirasa Dayalı Kentsel Markalaşmasında Tasarımın Rolü”, Millî Folklor, Sayı (109), 217-232.
• Kültürel İfadelerin Çeşitliliğinin Korunması ve Geliştirilmesi Sözleşmesi (Paris, 20 Ekim 2005). Erişim Tarihi: 20.08.2017, http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/kulturel_ifadelerin_cesitliligi/SOZLESME.pdf .
• Oğuz, M. Ö.(2009), Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir?. Ankara: Geleneksel Yay.
• Oğuz, M. Ö. (2007), UNESCO, Kültür ve Türkiye. Millî Folklor, Sayı (73), 5-11.
• Oğuz, M. Ö. (2008), UNESCO ve Geleneğin Ustaları. Millî Folklor, Sayı (77): 5-9.
• Oğuz, M. Ö.(2008), UNESCO ve İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Mirası Başyapıtları. Millî Folklor, Sayı (78): 5-11.
• Özdemir, M. F. (2010), Beypazarı Telkâri İşlemeciliği ve Takı Örneklerinin İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı.
• Somut Olmayan Kültürel Miras İhtisas Komitesi. Erişim Tarihi: 20.08.2017, http://unesco.org.tr/dokumanlar/somut_olmayan_km/sokum_bb.pdf
• Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi (17 Ekim 2003), Erişim Tarihi:20.08.2017,http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/somut_olmayan_km/SOKM_KORUNMASI.pdf.
• Yaşayan İnsan Hazineleri Ulusal Sistemlerinin Kurulmasına İlişkin Kılavuz İlkeler. http://www.unesco.org.tr/dokumanlar/somut_olmayan_km/UNESCOYIH.pdf,Erişim Tarihi: 20.08.2017.
• Yılmaz, F. (2008), Beypazarı Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Kuyumculuk ve Takı Tasarımı Programının İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı.
• Yılmaz, Ş. (1994), Beypazarı’nda Maden Sanatı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Halk Bilimi (Folklor) Anabilim Dalı.
• www.tdk.gov.tr, Erişim Tarihi: 20.09.2017.