Menderes’in Beyanlarına Göre 27 Mayıs İhtilaline Giden Süreçte CHP’nin Sorumluluğu

Yıl 2019, Cilt: 20 Sayı: 45, 195 - 203, 23.12.2019

Mehmet Temel

Öz

Türk
siyasi tarihinin 1950-1960 yılları arasındaki on yıllık döneminde derin ve
önemli izler bırakan Demokrat Parti, 1957 yılındaki seçimden yine tek başına
hükümet kurabilecek güçle çıkmasına rağmen iktidarını 1950 ve 1954 dönemlerinin
huzur ve sükûneti içinde sürdürememiştir. Ekonomi, maliye, dış borç ödemesi ve
uluslararası politikadaki bazı olumsuz gelişmeler, basınla ilgili
düzenlemelerin sonuçlarının yarattığı tartışmalar, 1957 seçimlerinde görülen oy
kaybı Demokrat Parti’nin hükümet etme anlayışını da etkilemiş, ülkede ekonomik,
siyasal ve sosyal gerginlikler artmaya başlamıştır.

Bu
makalede, Adnan Menderes’in 27 Mayıs 1960 tarihinden hemen önceki günlerde
halka hitaben yaptığı konuşma ve yayınladığı tebliğlerde, başta büyük şehirler
ve üniversiteler olmak üzere yaygınlaşan anarşik olaylar, gösteriler, karışıklıklar
ve iç politikadaki gerginliklerden Cumhuriyet Halk Partisi’ni de sorumlu tutan
açıklamaları, görüş ve düşünceleri değerlendirilecektir. İhtilâlin ayak
seslerinin net bir şekilde duyulmakta olduğunun anlaşıldığı beyan ve hükümet
tebliğlerinin analiz ve yorumunda konuyla ilgili tetkik eserlerle, Başbakanlık
Cumhuriyet Arşivi’ndeki Yüksek Adalet Divanı Yassıada Mahkemesi Evrakı (1961)
fonunda bulunan belgelerden yararlanılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Parti, Adnan Menderes, İsmet İnönü, 1960 Askeri Darbesi, Demokrasi, Anayasa, Seçim

Kaynakça

• Kaynakça1. Arşiv Belgeleri
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Yüksek Adalet Divanı Yassıada Mahkemesi Evrakı (1961).
• BCA, 10.09/7.23.7, Lef.40.BCA, 10.09/7.23.7, Lef.41.BCA, 10.09/7.23.7, Lef.31.BCA, 10.09/7.23.7, Lef.32.BCA, 10.09/7.23.7, Lef.38.BCA, 10.09/7.23.7, Lef.42.BCA, 10.09/7.23.7, Lef.46.BCA, 10.09/7.23.7, Lef.48.
• 2. Kitaplar ve Makaleler
• Avcı, Gürkan; (2012), “Adnan Menderes ve Demokrasi”, Dilşen İnce Erdoğan ve Diğerleri, Türk Tarihinde Adnan Menderes, C. I, s. 235-247.
• Bulunmaz, Barış; (2012), “Türk Basın Tarihi İçerisinde Demokrat Parti Dönemi ve Sansür Uygulamaları”, Öneri, C. 10, S. 37, s.203-214.
• Özbudun, Ergun; (2004), Türk Siyasal Hayatı, Eskişehir.
• Şahin, İbrahim; (2017), “İktidar-Muhalefet İlişkileri Çerçevesinde İnönü ve Menderes’in Siyaset Dili”, Tarih ve Günce Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi Journal of Atatürk and the History of Turkish Republic I/1, s. 191-215.
• Şeyhanlıoğlu, Hüseyin; (2012), “Adnan Menderes ve Demokrat Parti”, Dilşen İnce Erdoğan ve Diğerleri, Türk Tarihinde Adnan Menderes, C. I, s. 259-287.
• Tanör, Bülent; (2006), Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, İstanbul.
• Yılmaz, Ensar; (2010), “1954 Seçimlerinin Önemi, Öne Çıkan Özellikleri ve Siyasi Sonuçları”, E-Journal of New World Sciences Academy, Volume, 5, Number, 4, s. 541-551.
• Yüceer, Saime; (2012), “Tahkikat Komisyonu: Muhalefetsiz Demokrasi”(!), Dilşen İnce Erdoğan ve Diğerleri, Türk Tarihinde Adnan Menderes, C. II, Aydın, s.727-762.