II. Dünya Savaşı Yıllarında Müfettişlik Raporlarında Rize (1940-1943) (Çoruh Bölge Müfettişi Cemal Karamuğla’nın Rize ile İlgili Raporları)

Yıl 2020, Cilt: 21 Sayı: 47, 226 - 251, 31.12.2020

Seyithan Altaş

Öz

Parti müfettişliği kavramı CHP’nin mevcut nizamnamesi çerçevesinde oluşturulmuş, hem parti örgütü üzerindeki denetimini sağlamak, hem de partinin halk ile olan ilişkilerinin değerlendirilmesi amacıyla oluşturulmuş bir müessesedir. 1931 yılında kaldırılmış, ancak 1935 yılında yeniden kurulmuşlardır. Parti müfettişlerine en çok üç vilayet bölgesi sorumluluğu verilmektedir. Müfettişler, görev yapacakları yerin dışındaki milletvekillerinden seçilmişlerdir. Yıda iki kez bölgeleri ile ilgili siyasi, sosyal, ekonomik ve benzeri durumlarla ilgili parti genel merkezine raporlar hazırlamışlardır. Muğla Mebusu M. Cemal Karamuğla 1940 yılında Artvin, daha sonra da Çoruh Bölgesi Parti müfettişi olarak görevlendirilmiştir. CHP’nin taşra teşkilatlarının denetlenmesi maksadıyla yaptığı teftişleri birer rapor halinde CHP’nin genel merkezine göndermiştir. Rize vilayeti ile ilgili teftiş raporlarında bölge insanının ve sosyo-ekonomik yapısıyla ilgili bilgiler de verilmiş, 1940-1944 yılları arasında Rize’deki siyasi, sosyal ve kültürel yaşam hakkında değerlendirmeler yapmıştır. Bu çalışmada Tek Parti dönemi müfettişlerinden Muğla Mebusu Cemal Karamuğla’nın Çoruh bölgesi teftiş raporları ışığında 1940-1944 yılları arasında hazırlanan raporlar ışığında Rize vilayetinin durumu değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Müfettişlik, Halkevi, Çoruh Bölgesi

Rize In The Inspectorate Reports In The Years Of The Second World War (1940-1943) eports About Rize)

Öz

The concept of party inspectorate is an institution created within the framework of the current regulation of the CHP both to provide control over the party organization and to evaluate the party's
relations with the public. It was removed in 1931, but re-established in 1935. Party inspectors were responsible for maximum three provinces and were selected among deputies outside their place of duty. They submitted reports on political, social, economic and similar situations related to their eputy M. Cemal Karamugla was appointed as the Party Inspector of Artvin in 1940 and later as the Party Inspector of the Coruh District. He submitted the reports on the inspections he carried out to control the provincial organizations of CHP to the CHP headquarter. In the inspection reports on Rize province, information about the eople and its socio-economic structure were also given, and evaluations were made on the political, social and cultural life in Rize between 1940 and 1944. In this study, the situation of Rize province will be evaluated in the light of the inspection repor

Anahtar Kelimeler

Inspectorship, Community Center, Province

Kaynakça

• Arşiv: Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• BCA. 490.01.5.22.10
• BCA.490-1.0.0.269.1075-2
• BCA.490.01. 269. 1075-2-1
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-1
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-2
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-2
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-2
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-2
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-3
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-49
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-4
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-5
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-8-9
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-51-52
• BCA.490.1.0.0.269-1075-2-17
• BCA.490-1.0.0.269.1075-2-5
• BCA.490-1.0.0.269.1075-2-47
• BCA.490-1.0.0.269.1075-2-54
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-48
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-45
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-42
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-43-44
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-40
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-39
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-26 BCA.490.1.0.0.269.1075-2-25
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-16
• BCA.490.1.0.0-2691.075-2-1
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-27
• BCA.490.1.0.0.269.1075-2-5
• BCA.490-1.0.0.269.1075.2-1
• BCA.490-1.0.0-269.1075.2-6
• BCA. 030.01. 42.249.13. 1.
• BCA. 030. 01. 42.249.13,9
• BCA. 030. 01. 42.249.13
• BCA. 030. 01. 42.249. 4-9
• BCA. 030. 01. 42.249.13.2
• BCA. 030. 01. 42.249.13.3
• BCA, 490.01.1002.870.2
• BCA. 030. 01. 42.249.13
• BCA.490.1.0.0.269.1075.2-13
• BCA.490.1.0.0.269.1075.2-14
• BCA.490.1.0.0-269.1075.2-15
• BCA.490.1.0.0.269.1075.2-16
• BCA.490.1.0.0-269.1075.2-16
• BCA.490.1.0.0.269.1075.2-33
• BCA, 490.1.1002.870.2.
• BCA, 490.1.1002.870.2.
• BCA.490.1.0.0.269.1075.2-35
• BCA.490.1.0.0.269.1075.2-36
• BCA.490.1.0.0-269.1075.2-35
• BCA.490.1.0.0.269.1075.2-35
• BCA.490.1.0.0.269.1075.2-37-38
• BCA. 490.1.0.0.1002.870.1
• BCA. 490.1.0.0.1002.870.1
• Resmi Yayınlar.
• Halk Fırkası Nizamnamesi, Ankara, 1342-1339. (Cemil Koçak, (1999), Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması.(1923-1931), TVY yayını, İst, , s,375-384
• Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi ve Programı, TBMM Matbaası, Ankara, 1931
• CHP Teftiş Talimatnamesi, Ulus Basımevi, Ankara, 1939
• TBMM Albümü, 23 Nisan 1920-14 Ekim 1973, Hazırlayan Kazım Öztürk, Önder Matbaa. Ank,1973
• Binark, İsmet. (2004), Türk Parlamento Tarihi, TBMM VI. Dönem. 3 Nisan 1939-15 Ocak 1943, I. Cilt, http://hdl.handle.net/11543/1270, (İlk erişim. 02.03.2020)
• Kitap ve Makaleler
• Cemil Koçak, (2007), Türkiye’de Milli Şef Dönemi. 1938-1945, İst. 3.basım, 2. cilt,
• ------------, Umumi Müfettişlikler(1927-1952), İletişim Yay. İstanbul, 2010
• ------------, (2011), “Geçmişiniz İtinayla Temizlenir, İstanbul, İletişim Yayınları, 6.Baskı,
• Çağdaş, Bulut, Engin, (2015), “Devletin Taşradaki Eli: Umumi Müfettişlikler,” CTAD, Yıl 11, Sayı 21, Bahar
• Çakmak, Fevzi, (2017), “Çok Partili Siyasi Hayata Geçiş Sürecinde CHP Kurultay Görüşmeleri Ve Müfettiş Raporlarına Göre Parti Teşkilatının Karşılaştığı Sorunlar (1945-1950)” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi Journal Of Modern Turkish History Studies XVII/34 (-Bahar/Spring), ss. 319-348.
• Çapa, Mesut, (2001), “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Rize”, Toplumsal Tarih, Sayı: 85, Ocak
• ---------------, (2016), “Rize’nin Yakın Tarihine Bir Bakış. (1923-1950)” Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S. 20, https://www.academia.edu/29726661/R%C4%B0ZEN%C4%B0N_YAKIN_TAR%C4%B0H%C4%B0NE_B%C4%B0R_BAKI%C5%9E İlk Erişim.02.03.2016
• Çetin, Hüseyin, (2015), CHP Parti Müfettişlik Raporlarına Göre Tek Parti Döneminde Aydın, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Helvacı, Pelin, Kandil, İsmail. (2016), “CHP Parti Müfettişliği Raporları Işığında Erzincan (1940-1941)” Uluslararası Erzincan Sempozyumu Bildiri Kitabı,
• Karayaman, Mehmet, (2017), “Chp Parti Müfettişleri Raporlarına Göre Uşak (1935-1950)” Uşak Accordıng to the Party Inspectıon Reports of the Republıcan People's Party (1935-1950) Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi/UUSBD 10/3,s, 465
• Keskin, Nuray Ertürk, (2009),Türkiye’de Devletin Toprak Üzerinde Örgütlenmesi, Tan Kitabevi Yayınları, Ankara,
• Özdoğan, İsmail. (2004), Rize (Merkez İlçe) Sosyal, Siyasal Ve Ekonomik Yapısı (1923-1960) Yüksek Lisans Tezi. Haziran, Muğla,
• Öz, Esat, (1992), Tek Parti Yönetimi ve Siyasal Katılım (1923-1945), Ankara,
• Şahin, Güneş, (2016), “CHP Parti Müfettişlik Raporlarına Göre Kırşehir’de Siyasi, Sosyal ve Ekonomik Hayat 1936-1947), Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, S.21, s. 82.
• Uyar, Hakkı, (1998), Türkiye’de Tek Parti Döneminde İktidar ve Muhalefet. 1923-1950, İzmir, s,76-77
• Koyuncu, Recep, Recep Usta, (2019), Geçmişten Günümüze Rize Belediye Başkanları. 1923-2019, Rize belediyesi Kültür Yayını. Rize,