1930’larda İki Halkevi Dergisinde Siyasi Telkin Üzerine Bir Değerlendirme: 19 Mayıs ve Ortayayla

Yıl 2021, Cilt: 22 Sayı: 48, 1 - 17, 30.06.2021

Çağdaş Görücü

Öz

Erken cumhuriyet döneminde, 1932’den itibaren tek parti rejiminin kökleştirilmesi amacıyla birçok şehirde Halkevleri kurulmaya başlamıştır. Halkevleri, kültür alanındaki görevlerinin yanı sıra Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) siyasi prensiplerinin geniş halk kitlelerine telkin edilmesi için çaba sarf etmiştir. Aynı dönemde CHP tarafından bir sözlü propaganda örgütü olarak Halk Hatipleri Teşkilatı’nın da kurulduğu bilinmektedir. Bununla birlikte bu örgütte görevlendirilenlerin propaganda işlerini aleni bir şekilde yürütmemeleri istenmiştir. Bu durum araştırmacılar için Halk Hatipleri Teşkilatı hakkında somut bilgiler toplamayı güçleştirmektedir. Ancak özellikle taşra şehirlerinde CHP’ye bağlı bu iki oluşumun faaliyetlerinin uygulamada iç içe geçtiğini belirtmek gerekir. Bu nedenle taşra Halkevleri tarafından yayımlanmış dergiler, yalnızca Halkevlerinin değil aynı zamanda Halk Hatipleri Teşkilatının faaliyetleriyle ilgili çıkarımlarda bulunabilmek için başlıca kaynak niteliğini taşımaktadır. Bu çalışmada, Halkevleri dergilerinden ikisi, “19 Mayıs” ve “Ortayayla”da yer alan siyasi yazılar ele alınarak, telkin faaliyetlerinin içeriği değerlendirilmeye çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Halkevleri, Halk Hatipleri Teşkilatı, Telkin, Basın, Propaganda

Kaynakça

• 1881 Nolu Matbuat Kanunu, Resmi Gazete ile neşir ve ilanı: 8 Ağustos 1931, Sayı: 1867.
• 5830 Nolu Resmî Daire ve Müesseselerin Siyasi Partilere Bedelsiz Mal Devredemiyeceklerine ve Bu Daire ve Müesseselerle Münfesih Derneklere Ait Olup Siyasi Partilere Terkedilmiş Olan Gayrimenkul Mallarla Bu Partiler Tarafından Genel Menfaatler İçin Yaptırılmış Olan Binaların Sahiplerine ve Hazineye İadesine Dair Kanun, Resmi Gazete ile neşir ve ilanı: 11 Ağustos 1951, Sayı: 7882.
• Baydar, N. (1938). Halkevinin Yeni Halk Hatibi. 19 Mayıs: Samsun Halkevinin Aylık Dergisi, 25-26, 11-13.
• Bora, T. (1998). Türk Sağının Üç Hâli: Milliyetçilik, Muhafazakârlık, İslamcılık. İstanbul: Birikim Yayınları.
• C.H.F. Halk Hatipleri Teşkilatı Talimatı. (1931). İstanbul: Devlet Matbaası.
• CHP Genel Sekreterliğinin Parti Örgütüne Genelgesi. (1938). İkincikanun 1938 den 30 Haziran 1938 tarihine kadar, cilt 12, Ankara: Ulus Basımevi.
• CHP halk hatibi, şeklinde bir sıfat ya da unvanın olmadığı, BCA, 490.1.0.0/2.7.21.
• Cumhuriyetin 15. yıldönümü hatiplerine ait listeler, BCA, 490.1.0.0/1175.126.2.
• Demirel, A. (2012). Tek Partinin Yükselişi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gökmen, Ö. (2007). Esat Âdil Müstecaplıoğlu. Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: Sol, M. Gültekingil (Ed.), içinde (s. 940–947). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gültekin, C. (1936a). Folklorun Önemi. 19 Mayıs: Samsun Halkevinin Aylık Dergisi, 6, 1-5.
• Gültekin, C. (1936b). 19 Mayıs 1919. 19 Mayıs: Samsun Halkevinin Aylık Dergisi, 7, 9-10.
• Gültekin, C. (1937a). Sivas Halkevinde Dil Bayramı Gününde Sivas Kültür Direktörü ve Evimizin Yayın Kolu Başkanı Cemal Gültekin Tarafından Verilen Konferans. Ortayayla: Sivas Halkevi Aylık Dergisi, 7-8, 8-20.
• Gültekin, C. (1937b). Ulusal Ekonomi Haftasının Açılış Gününde Halkevinde Yapılan Toplantıda Kültür Direktörü C. Gültekin Tarafından Verilen Söylev. Ortayayla: Sivas Halkevi Aylık Dergisi, 10-11, 4-7.
• Gültekin, C. (1938a). 19 Mayıs 1919. Ortayayla: Sivas Halkevi Aylık Dergisi, 14, 1-2.
• Gültekin, C. (1938b). On Beş Yılın Bayramı. Ortayayla: Sivas Halkevi Aylık Dergisi, 16, 5-6.
• Gürsan, İ. (1937). Ticari, İktisadi, Sınai Alandaki Zaferlerimiz-2. Ortayayla: Sivas Halkevi Aylık Dergisi, 7-8, 11-16.
• Gürsel, F. (1937). Cumhuriyetimizin 14’üncü Yıldönümü. Ortayayla: Sivas Halkevi Aylık Dergisi, 7-8, 1-3.
• Güz, N. (1995). Tek Parti İdeolojisinin Yayın Organları: Halkevi Dergileri 1932-1950). Ankara: Bilge Yapım.
• Güz, N. (2001). Halkevleri Dergilerinin Siyasal ve Kültürel Hayatımızdaki Yeri. Prof. Dr. Necmeddin Sefercioğlu Armağanı, E. Özarslan (Ed.), içinde (s. 83-101). Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Yayınları.
• Halk Hatiplerinin isim listesinin gönderilmesi, BCA, 490.1.0.0/4.19.2.
• Hattatoğlu, R. N. (1936). Osmanlı Tarihinde Medrese ve Tekke. 19 Mayıs: Samsun Halkevinin Aylık Dergisi, 6, 19-22.
• Karpat, K. (1974). The Impact of the People’s Houses on the Development of Communication in Turkey 1931-1951. Die Welt des Islam, XV (1-4), 69-84.
• Kocabaşoğlu, U. (1981). 1919-1938 Dönemi Basınına Toplu Bir Bakış. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Basın Yayın Yüksekokulu Yıllığı, 95-127.
• Kocabaşoğlu, U. (2007). Tek Parti Döneminin ‘Matbuat’ı Üzerine Gözlemler. Mete Tunçay’a Armağan, T. Bora, M. Ö. Alkan ve M. Koraltürk (Ed.), içinde (s. 573-602). İstanbul: İletişim Yayınları.
• 19 Mayıs, 19 Mayıs 1919 Atatürk günü şehir adına heykel önünde verilen ayta [söylev]. (1936). 19 Mayıs: Samsun Halkevinin Aylık Dergisi, 8, 1-4.
• Sivas Kültür Müdürlüğü'ne Cemal Gültekin'in tayini, BCA, 30.11.1.0/110.1.18.
• Soysal, B. (1937). Teşkilatı Esasiye Kanununun Değişen İkinci Maddesi. Ortayayla: Sivas Halkevi Aylık Dergisi, 3, 19-21.
• Şakiroğlu, M. H. (1996). Halkevi Dergileri ve Neşriyatı, Kebikeç, 3, 131-142.
• Şimşek, S. (2002). Bir İdeolojik Seferberlik Deneyimi: Halkevleri 1932-1951. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Yeşilkaya, N. G. (1999). Halkevleri: İdeoloji ve Mimarlık. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yeşilkaya, N. G. (2001). Halkevleri. Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: Kemalizm, T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), içinde (s. 113-118). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Varlık, B. M. (2001). Ülkü: Halkevleri Mecmuası. Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: Kemalizm, T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), içinde (s. 268-271). İstanbul: İletişim Yayınları.