Uşak’ın Osmanlı Dönemi Mülki Taksimat Statüsünün İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 23 Sayı: 50, 1 - 12, 30.06.2022

Mehmet Temel

Öz

Eskiçağdan günümüze Batı Anadolu’yu içine alan tüm uygarlıklarda varlığını sürdürmüş olan Uşak, Anadolu’nun fethinden sonra Türk egemenliğine girmiş, Selçuklu ve Germiyan döneminin ardından XV. Yüzyıldan itibaren Osmanlı yönetimi sürecine dâhil olmuştur. Osmanlı dönemindeki ilk mülki taksimat statüsü Kütahya Sancağına kaza olarak bağlanmasıyla başlayan şehrin ekonomik gelişmişlik düzeyinin artması, müstakil sancağa dönüşme veya Batı Anadolu’nun büyük liman kenti, merkezi İzmir olan Aydın Vilayetine bağlanma isteklerini ortaya çıkarmıştır.
XIX. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren kazanın İzmir’e bağlanması talebinde bulunanlarla, Kütahya Sancağına bağlı kalmasından yana olanlar, merkezi hükümete mahzar ve tahrirat göndermişlerdir. Kazanın, sancağa dönüştürülmesi taleplerinin de iletildiği merkezi hükümet ve Şûrâ-yı Devlet, her defasında olumsuz görüş bildirmiş, merkezi hükümetin önerdiği Karahisar-ı Sahip Sancağına bağlanma teklifi de kaza halkının olumlu karşılamaması nedeniyle gerçekleşmemiştir. XVI. Yüzyılın başından XX. Yüzyılın ortasına kadar Kütahya’nın kazası olan Uşak, 1953 yılında kaza statüsünün kaldırılmasıyla Türkiye Cumhuriyeti’nin vilayeti olmuştur.
Bu çalışmada, Uşak’ın Osmanlı dönemindeki mülki taksimat statüsüyle ilgili değişiklik talepleri, taleplerin gerekçeleri, şehir halkının, kazanın mülki statüsü konusunda hemfikir olamamasının nedenleri, merkezi yönetim ve idari yargının statü değişikliğini uygun bulmamasının gerekçeleri Osmanlı Arşivi belgeleri ve diğer kaynaklardan yararlanılarak tahlil edilecek, ulaşılan sonuçlar yorumlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Uşak, Mülki Taksimat Statüsü, Dâhiliye Nezareti, Aydın Vilayeti, Kütahya Sancağı, Şûrâ-yı Devlet.

Kaynakça

• a. Arşivler BOA, (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), A.{DVN.DVE.d, (Bâb-ı Âsâfî Dîvân-ı Humâyûn Düvel-i Ecnebiye Kalemi
• Defteri), no. 003/1; BEO, (Bâbıâlî Evrak Odası Evrakı), 1795/134560, Lef.1.
• DH.İ.UM, (Dâhiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı), 45-3/1.
• DH.İ.UM.EK, (Dâhiliye Nezareti İdare-i Umumiye Ekleri), 81/50, Lef.1.
• DH.MKT, (Dâhiliye Nezareti Mektûbî Kalemi), 2471/100.
• DH.MKT, 2596/24; DH.MKT, 2704/67, Lef.1; DH.MKT, 2687/63, Lef.1,2,3,4.
• DH.MUİ, (Dâhiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı), 34-2/23, Lef.1,3,4,5; DH.MUİ, 142/81.
• DH.TMIK.S, (Dâhiliye Nezareti Tesrî-i Muamelât ve Islahat Komisyonu. Islahat), 34/70.
• ŞD, (Şûrâ-yı Devlet Evrakı), 1376/5, Lef.1; ŞD, 1535/3, Lef.2-3; ŞD, 1376/5, Lef.1,2,3,4,5,6,7.
• ŞD, 1535/10, Lef.2,3; ŞD, 1579/7, Lef.1,2,3,4,5; b. Kitaplar ve makaleler
• Aydın, M. (2016 Nisan). “Avarız Defterlerine Göre XVII. Yüzyılda Kütahya”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler
• Dergisi, 48, 199-232, Çakır, İbrahim E. (2010 Güz). “Uşak Kazası (1676 Tarihli Avârız Defterine Göre”, OTAM, (28), 27-47.
• Çakmak, B. (2008). “Osmanlı Modernleşmesi Bağlamında Bir Batı Anadolu Kazasında Sosyo-Ekonomik Yapı: Uşak
• (1876-1908)”, Basılmamış Doktora Tezi Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özdeğer, M. (2012). “Uşak”, TDVİA, 42, 222-226; Resmi Gazete, 15 Temmuz 1953, Sayı, 8458, s.6703.
• Temel, M. (2012). “XIX. Yüzyılda Osmanlı-Belçika Ticari İlişkileri”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Dergisi”, 15, (27), 247-263; Tutsak S. (2001). “Osmanlı Devletinin Son Devirlerinde Uşak Kazası”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XVI, (1), 175-192.
• Varlık, Mustafa Ç. (2002). “Kütahya”, TDVİA, 26, 580-584.