TÜRKİYE’DE ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ: BİR HEGEMONYA İNŞA SÜRECİ Mİ?

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 2, 170 - 188, 31.07.2024

Nezahat Altuntaş Duman

Öz

Gramsci hegemonya kavramı ile kapitalist toplum yapısını incelerken aslında tüm iktidarlar için siyasal meşruiyet ve toplumsal rızanın inşa sürecini anlatmıştır. Buna göre hegemonya, belirli tarihsel koşullarda, öne çıkmış bir sınıf ya da grubun siyasal liderliğinde, güçlü bir devlet yapısında, oluşturulan ideolojinin kültür politikası haline getirilerek, organik aydınlar tarafından topluma yayılması ve bunun sonucunda toplumda ortak duyunun oluşarak aktif toplumsal rızanın sağlanması ve siyasal meşruiyete ulaşılarak hegemonyanın kurulmasıdır. Bu makale, erken Cumhuriyet yönetimi, söz konusu süreçler üzerinden Türkiye toplumu üzerinde hegemonyasını kurabilmiş midir? sorusuna cevap aramaktadır. Sonuç itibariyle, Osmanlı devletinin yıkılması nedeniyle uygun tarihsel koşullar olmasına rağmen toplumda belirli bir kesimin temsilcisi olmayan bürokratik bir hakimiyetin kurulduğu çok güçlü bir devlet yapısında, Osmanlı hegemonyasına bir karşı hegemonya olarak konumlanan erken Cumhuriyet yönetimi bu konumdan çıkarak gerçek bir hegemonyaya dönüşememiş; toplumda belirli bir kesimin temsilcisi olmadığı gibi madun sınıfların da bir parçası olamamış, hiçbir toplumsal kesimi saflarına katamamış; halkın içinden çıkan seçkinler-aydınlar yetiştirerek halkla teması sağlayamamıştır. Rejim, halkevleri, köy enstitüleri gibi oldukça etkin hegemonya çarkları (araçları) kullanmaya çalışmış ancak bu mekanizmalar yapay kalmıştır. Böylece Cumhuriyet yönetimi, tarihsel koşullar uygun olmasına rağmen aktif rıza ve genel bir meşruiyet sağlayamamış dolayısıyla güçlü bir hegemonya kuramamıştır.

Anahtar Kelimeler

Hegemonya, Erken Cumhuriyet Dönemi, Siyasal Meşruiyet, Toplumsal Rıza

EARLY REPUBLICAN PERIOD IN TURKEY: A PROCESS OF BUILDING HEGEMONY?

Öz

While Gramsci examined the capitalist social structure with the concept of hegemony, he actually explained the process of building social consent for all political powers. Accordingly, hegemony is defined as the ideology created in certain historical conditions, under the leadership of the political leadership of a prominent class or group, in a strong state structure, by turning it into a cultural
policy and by spreading it to the society by organic intellectuals, and as a result, a common sense is formed in the society, ensuring a general social consent and political legitimacy is to achieve. This article asks: Was the early Republican administration able to establish its hegemony over Turkish society through these processes? As a result, the early Republican administration was not representative of a certain segment of society, nor could it be a part of the subaltern classes, nor could it include any social segment in its ranks. It was positioned as a counter-hegemony to the Ottoman hegemony, but could not turn from this position into a real hegemony. The administration, which could not raise elites from the society, could not establish contact with the public. The
administration tried to use very effective hegemony tools (tools) such as community centers (halkevleri) and village institutes (köy enstitüleri), but interaction with the public could not be established and these mechanisms remained artificial. Thus, the Republican administration could not establish general legitimacy and active consent and could not establish its hegemony.

Anahtar Kelimeler

Hegemony, Early Republican Period, Political Lgitimacy, Social Consent

Kaynakça

• Ağaoğulları, M. Ali (1987), “Ultra Milliyetçi Sağ”, Irvin Cemil Schick ve Ertuğrul Ahmet Tonak (Der.), Geçiş Dönemindeki Türkiye: 89-236.
• Akalın, Ş. Haluk (2002), “Atatürk Döneminde Türkçe ve Türk Dil Kurumu”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, (607):1-58.
• Altuntaş Duman, Nezahat (2023), “Osmanlı Devleti’nde İktidarın Meşruiyeti Üzerine”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt:78, Sayı: 4, 663-686.
• Aybars, Ergün (1995), İstiklal Mahkemeleri, Cilt 1-2, (İzmir: İleri Yayınları).
• Aydemir, Şevket Süreyya (2014), Suyu Arayan Adam, (İstanbul : Remzi Yayınları).
• Birinci Türk Dili Kurultayı Tezler, Müzakere Zabıtları (1933), T.C. Maarif Vekâleti, http://tdkkitaplik.org.tr/kurultaylar.asp?kurultay=01.
• Dinçer Apaydın ve İbrahim Özakman (2019), “Erken Cumhuriyet Döneminde Kısa Ömürlü Edebiyat Dergileri”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 3(1): 14-30.
• Bates, Thomas R. (1975), “Gramsci and the Theory of Hegemony”, Journal of the History of Ideas, 36 (2): 351-366.
• Beetham, David (2013), Legitimation of Power, 2nd edition, (Basingstoke: Palgrave).
• Boothman, Derek (2008), “The Sources for Gramsci's Concept of Hegemony”, Rethinking Marxism, 20(2): 201-215.
• Bora, Tanıl (2017), Cereyanlar Türkiye’de Siyasi İdeolojiler, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Bozdemir, Süleyman (2010), “Atatürk Döneminde Eğitimdeki Gelişmeler”, Erdem Dergisi Cumhuriyet Özel Sayısı II, 53(2).
• Bozdemir, Süleyman “Atatürk Sonrası Eğitimdeki Temel Gelişmeler”, turkoloji.cu.edu.tr (14.02.2016). Cumhuriyetin 75. Yılı (1923-1953) (1999), 1. Cilt, (İstanbul: YKY Yayınları).
• Çelik, Nur Betül, (1998), “Kemalist Hegemonya Üzerine”, Birikim (105-106),(https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-105-106-ocak-subat-1998/2301/kemalist-hegemonya-uzerine/6280#_ftn4).
• Çelik, Nur Betül, (2002),” Kemalizm: Hegemonik Bir Söylem”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce II, Kemalizm, (İstanbul: İletişim Yayınları):75-91.
• Daldal, Aslı (1998), “Mustafa Kemal Kültü”, Birikim (105-106): 1-12. (https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-105-106-ocak-subat-1998/2301/mustafa-kemal-kultu/6281).
• De Grazia, Victoria (1981). The Culture of Consent Mass Organization of Leisure in Fascist Italy, (Cambridge: Cambridge University Press).
• Doğan, Mattei (2009), “Political Legitimacy: New Criteria and Anachronistic Theories”, International Social Science Journal, 60(196):195-210.
• Emecen, Ferudun M.(2020), Hilafet ve Saltanat, (İstanbul: Kapı Yayınları).
• Feroz Ahmad (2002), Modern Türkiye’nin Oluşumu, (İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Forgacs, Dadid F. (2018), Gramsci Kitabı Seçme Yazılar 1916-1935, (Ankara: Dipnot Yayınları), (Çev. İbrahim Yıldız).
• Gökçora, İsmail Haluk (2007) “Kulluktan Özgür Bireye: Üretken Eğitim ve Aydınlanma Yolunda Köy Enstitüleri”, Üniversite-Toplum, (7): 1-5.
• Göker, Muzaffer (1938), Türk Tarih Kurumunun İlmi ve İdari Faaliyetleri, Belleten, II (5-6).
• Görmez Kemal ve F. Gökçen Çetin (2018), “1923-1938 Döneminin Popüler Mitolojisi: Atatürk Kültü”, Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(15): 49 – 60.
• Gramsci, Antonio (1966), Hapisane Mektupları, (İstanbul: Gerçek Yayınevi), (Çev: Attila Tokatlı).
• Gramsci, Antonio (1978). Selections from Political Writings (1921- 1926), (Edit. Quintin Hoare), (New York: International Publishers).
• Gramsci, Antonio, (2011), Hapisane Defterleri 1. Cilt, Edit. Joseph A. Buttigieg, (İstanbul: Kalkedon Yayınları), (Çev Barış Baysal).
• Gramsci, Antonio (2012a), Hapisane Defterleri 2. Cilt, (Edit. Joseph A. Buttigieg), (İstanbul: Kalkedon Yayınları),(Çev Barış Baysal).
• Gramsci, Antonio (2012b), Hapisane Defterleri 3. Cilt, (Edit. Joseph A. Buttigieg), (İstanbul: Kalkedon Yayınları), (Çev Barış Baysal).
• Gramsci, Antonio (2018), Hapisane Defterleri, (Ankara: Dorlion Yayınları), (Çev. Aycan Özüpek).
• Heper, Metin (1974), Bürokratik Yönetim Geleneği, (Ankara: ODTÜ İdari Bilimler Fakültesi Yayınları).
• Hunter, S. G. (2012). Love and Exploitation: Personality Cults, Their Characteristics, Their Creation and Modern Examples, (Athens, GA).
• İğdemir, Uluğ (1973), Cumhuriyetin 50. Yılında Türk Tarih Kurumu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Im, Hyug Baeg (1991), Hegemony And Counter-Hegemony in Gramsci, “Asian Perspective”, 15(1): 123-156.
• İnalcık, Halil (2018), Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet, 4. Basım, (İstanbul: İş Bankası Yayınları).
• İnan, Afet (1970), Dil İnkılâbı Tarihinden Hatıralar, Türk Kültürü Dergisi, 375-387.
• İnsel, Ahmet (2002), “Önsöz”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce II, Kemalizm, (İstanbul: İletişim Yayınları): 17-27.
• Kapani, Münci (1995), Politika Bilimine Giriş, 6. Baskı, (Ankara: Bilgi Yayınevi).
• Kapluhan, Erol (2012), “Atatürk Dönemi Eğitim Seferberliği ve Köy Enstitüleri”, Marmara Coğrafya Dergisi, (26): 172-194.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (1932), “Mutahassıs”. Kadro, Şubat Sayısı.
• Kardaş, Abdülaziz (2014), “Cumhuriyet Döneminde Bir Modernleşme Hareketi Olarak Siirt Halkevleri ve Halkodaları 1934-1951”, Journal of The Turkish Studies, 9(7): 411-444.
• Karaömerlioğlu, M. Asım (2002), “Tek Parti Döneminde Halkçılık”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce II, Kemalizm, (İstanbul: İletişim Yayınları):272-283.
• Kebir, Sabrina, “Gramsci’nin Eserlerinde Dil, Kültür ve Madunluk”, Felsefelogos Gramsci II, (Çev. Gülbin Kıranoğlu ve Özgü Ayvaz), (48): 85-102.
• Koçak, Orhan (2002), 1920’lerden 1970’lere Kültür Politikaları, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce II, Kemalizm, (İstanbul: İletişim Yayınları): 371-418.
• Korkmaz, Zeynep (1974), Cumhuriyet Döneminde Türk Dili, (Ankara: Ankara Üniversitesi Dil-Tarih-Coğrafya Yayınları).
• Köker, Levent (2002), “Kemalizm/Atatürkçülük: Modernleşme, Devlet ve Demokrasi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce II, Kemalizm, (İstanbul: İletişim Yayınları):97-112.
• Laclau, Ernesto ve Chantal Mouffe (1990), Hegemony and Socialist Strategy, Towards a Radical Democratic Politics, (Londra: Verso Pub.).
• Lewis, Bernard (1988), Modern Türkiye’nin Doğuşu, 3. Baskı, (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi).
• Liguori, Guido (2013), “Ortak Duyu ve Modern Prens”, Felsefelogos Gramsci II, (Çev. Gülbin Kıranoğlu ve Özgü Ayvaz), (48): 46-55.
• Mardin, Şerif (1995), İdeoloji. 3. Baskı, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Martin, James (1998), Hegemony and the Legitimation of the State, In: Gramsci’s Political Analysis. (London Palgrave Macmillan).
• Mutlu, Sevda (2013), Tek Parti Döneminde Parti Devlet Bütünleşmesine Bir Örnek: “Dilek Sistemi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 29(86): 53-102.
• Okur, Mehmet Akif (2015), “Gramsci, Cox ve Hegemonya: Yerelden Küresele, İktidarın Sosyolojisi Üzerine”, Uluslararı İlişkiler, 12(46): 131-151.
• Okyar, Ali Fethi (2019), Serbest Cumhuriyet Fırkası, (İstanbul: Ketebe Yayınları).
• Opratko, Benjamin (2013), “Hegemonya ve Irkçılığın Eleştirel Teorileri”, Felsefelogos Gramsci II, (48): 127-135.
• Özacun, Orhan (1996), “Halkevlerinin Dramı”, Kebikeç, Sayı: 3, 87-95.
• Özbudun, Sibel (1997), Ayinden Törene: Siyasal İktidarın Kurulma ve Kurumsallaşma Sürecinde Törenlerin İşlevleri, (İstanbul: Anahtar Kitaplar).
• Özer, İsmail, (2010), Türk Modernleşmesinde Halkevleri ve Diyarbakır Halkevi Örneği, (Doktora Tezi), (Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Resmî Gazete, 2.1.1936- Sayı: 3195, 112-116.
• Sunar, Lütfi (2004), “Kadro Dergisi/Hareketi ve Etkileri: Türk Devlet İdeolojisi ve Sol Kemalizmin Oluşumu Bağlamında Bir Analiz” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2(1): 511-526.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (1949), CHP Halkevleri ve Halkodaları 1944, Ankara.
• Thomas, Peter (2013), “Gramsci’de Diyalektik Hegemonya”, Felsefelogos Gramsci II, (48): 11-17.
• Taneri, Aydın (1997), Türk Devlet Geleneği, (Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları).
• Timur, Taner (1968), Türk Devrimi, (Ankara: Sevinç Matbaası).
• Timur, Taner (1994), Osmanlı Kimliği, (Ankara: Hill Yayınları).
• Toksoy, Nurcan (2007), Bir Kültürel Kalkınma Modeli Olarak Halkevleri, (Ankara: Orion Kitabevi).
• Tozoğlu, Ahmet Erdem, Kaymaz, Elif, Sezen, Öykü Su (2022), “Ankara’da Millî Bayram Kutlamaları: Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Kamusallığın Performatif Biçimleri”, Ankara Araştırmaları Dergisi, 10(2):203-228.
• Tör, Vedat Nedim (1932), Müstemleke İktisadiyatından Millet İktisadiyatına. Kadro, Ocak sayısı, s. 8-11.
• Tör, Vedat Nedim (1932), Müstemleke İktisadiyatından Millet İktisadiyatına. Kadro, Şubat sayısı, s. 9-14.
• Tunçay, Mete (2002), İkna (İnandırma) Yerine Tecebbür (Zorlama), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce II, Kemalizm, (İstanbul: İletişim Yayınları), 92-96.
• Turan, Şerafettin (1982), Atatürk’ün Düşünce Yapısını Etkileyen Olaylar, Düşünürler, Kitaplar, (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları).
• Vergin, Nur (2008), Siyasetin Sosyolojisi, 6. Baskı, İstanbul: Doğan Yayınları.
• Williams, Raymond (1990), Marxizm ve Edebiyat, (İstanbul: Adam Yayınları). (Çev. Esen Tarı).
• Yeğen, Mesut (2002), Kemalizm ve Hegemonya, Ahmet İnsel (Der.), Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce II: Kemalizm, (İstanbul: İletişim Yayınları) (2):56-75).
• Yıldız, Ahmet (2001), Ne Mutlu Türküm Diyebilene, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Zihnioğlu, Yaprak (2003), Kadınsız İnkılap: Nezihe Muhittin, Kadınlar Halk Fırkası, Kadın Birliği, (İstanbul: Metis Yayınları).
• Zürcher, Eric-Jan (2002), Kemalist Düşüncenin Osmanlı Kaynakları, Ahmet İnsel (Der.), Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce: Kemalizm, (İstanbul: İletişim Yayınları) (2):44-55).