Klasik İnsan/Kuantum İnsan- 2: Materyalizm-İdealizm, Atomizm-Holizm, Nedensellik-Eşzamanlılık, Rasyonellik - İrrasyonellik, Beden-Zihin, Bağımsızlık- Bağlantısallık

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 3, 578 - 606, 29.12.2022

Atila Yuksel

https://doi.org/10.24010/soid.1215724

Öz

Ontolojiye, yani var olana, dair bir görüş Batı felsefesine ve Batı felsefesinin hükmündeki günümüz bilimsel çalışmalarına hakim olmuştur: Dünyanın en temel şeyleri madde ya da daha teknik felsefi terimle tözlerdir (Dupre, 2019). Ancak, dünya için en temel olan şeyin “değişim ya da süreç” olduğunu savunan başka görüşler de bulunmaktadır. Gerçekte hiçbir şey sabit durmaz ve sadece tesadüfi özelliklerini değiştiren istikrarlı şeyler olarak görme eğiliminde olduğumuz şeyler, çevrenin akışındaki kısmi istikrarlardan, sürecin akışındaki girdaplardan başka bir şey değildir (Dupre, 2019). Dolayısıyla, ontolojik olarak insanın bir dizi temel özelliğe sahip maddeler mi yoksa bir dizi faaliyetle nedensel olarak bağlantılı süreçler mi olduğuna karar vermek gerekir. Çünkü pozitivist ontoloji açısından insanı bir madde olarak görmeyi bırakıp, bir süreç olarak kabul etmeye başladığımızda bugüne kadar maddeci ontolojinin üretmiş olduğu bilginin çöp niteliğinde olduğu görülecektir. Geldiğimiz süreçte bilgi sorunu bir “izm”, yani pozitivizm doğrultusunda işlenmiş, pozitivizmin damgasını vurduğu bir bilimsellik açısından bilgi meşrulaştırılmıştır. Pozitivizm, insanı bir üretim ve tüketim varlığı olarak görmektedir. Bu pozitivist bakış açısı ve yöntemle insanı değer koyan, isteyen, tavır alan, yapan, özgür olan, bilen, gelişen ve idealize eden, bio-psişik bir varlık olarak anlamak mümkün değildir. Kanımca bilim dünyası insan gerçekliğini yaşamak mı yoksa bilmek mi gerekirin tercih ayrımına gelmiştir. Bilgi sorunu herhangi bir dogmatik "izm "den hareketle çözülemez (Mengüşoğlu, 2017). Yani insanı sadece davranış ve olgu düzeyinde belirlenebilen toplumsal ilişkiler çerçevesinde bir olgu olarak ele almak yetersizdir. İnsanı parçalamadan somut bütünlüğü ve bütünlüğün içinde ele almak ve bu somut bütünlüğü tüm yönleriyle fenomenolojik bir şekilde ortaya koymak daha makul bir yaklaşım olacaktır (Mengüşoğlu, 2017). Pozitivizmin dayandığı dış duyular, insana sürekli değişen zıtlıklardan oluşan bir dünya verir. Sürekli değişim içinde olan bir dünya pozitivist akıl tarafından kavranamaz. “Çünkü akıl, oluş ve değişim karşısında çelişkiye düşer” (T. Mengüşoğlu, 2017, s. 337). Oysaki dünya, karşıtların ayrı ayrı değil, birlikte eriyeceği bir bütün olarak deneyimlenebilir (T. Mengüşoğlu, 2017). Üç parçalı bu çalışmanın ilk bölümünde de vurgulandığı üzere eğer kuantum durumu sadece atom altı dünyaya ait bir durum değil ama aynı zamanda günlük yaşam içinde de var ise, ki var olmaması olası değil; o zaman klasik mantık (ya o-ya bu) ve klasik fiziğin varsayımlarıyla (determinizm, nedensellik, süreklilik, zorunluluk, kesinlik vb.,) insanı anlamak ve açıklamaya çalışmak yetersiz ve oldukça tartışmalı bir yaklaşım olabilir. Çünkü, evren makroskopik düzeyde bir kuantum alanı ise insanın da bu alanda kuantum bir varlık olması muhtemeldir. İnsan, sabit olmayan, sürekli kendini yeniden oluşturan bir varlıktır. Özellikle kuantum dünyasında süreçte “şeylerin” karşılıklı olarak kendilerini karmaşık şekillerde şekillendirebilmeleri olası ise bu maddeci ontolojide kabul gören “kesinlik” ve “bilinebilirlik” kabullerinin bir kenara konmasını gerektirebilir. Bu nedenle bu bölümde klasik insan ve kuantum insanın ne olduğu “materyalizm, atomizm, determinizm, yerel nedensellik, rasyonellik, otonomluk, dış duyuların güvenirliği” gibi araştırmacılar tarafından genelde sorgulanmadan kabul edilen varsayımlar eleştirilmekte, karşılaştırmalı olarak tartışılmaktadır. Klasik insan ve kuantum insan arasındaki olası fark ve benzerliklerin sosyal bilimlerdeki araştırmalara etkileri irdelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

klasik insan, kuantum insan, materyalizm, atomizm, determinizm, nedensellik

Kaynakça

• Arıcı, M. (2015). "Zihinsel Alanda “Ben Hissi” Neye Karşılık Gelir?" Dört Öge, 7: 65-76.
• Arıcı, M. (2019). “Zihin Felsefesi: Ben Nerede, Zihin Bedensiz Var Olabilir mi?” Murat Arıcı (Der.) ve Yurdagül K. Adanalı (Yrd. Der.), Felsefeye Giriş: Temel Problemlere Sistematik Yaklaşım (1. Baskı) içinde (s. 107-152). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Ateş. T. N. (2021). İlişkiselci Perspektif – Bağlantısal Bütünsellik ve Posthümanizm. 
 https://thepentacle.org/2021/09/15/iliskiselci-perspektif-baglantisal-butunsellik-ve-posthumanizm/
• Barad, K. (2007). Meeting the universe hafway. Duke University Press.
• Baudrillard, 2004 Baudrillard, J. (1995). Simulacra and simulation. Ann Arbor: University of Michigan Press

• Bekesy, Von,G.(1967). Sensory inhibition. Princeton,NJ:PrincetonUniversity Press.
• Capra, F. (2000). The Tao of Physics, Shambhala Publications, Boston. Carter, 2014 Carter, P. J. (2014). Consciousness in higher-dimensional quantum space-time. NeuroQuantology, 12, 1: 46–75.
• Churchland, P (2014). Bilimsel Gerçeklik ve Zihnin Esnekliği. Çev. Ekrem Berkay Ersöz. İstanbul: Alfa Bilim Yayınları
• Çelik, (2007). Heisenberg, nedensellik ve determinizm. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/803634
• Çift, P. ve Canan, S. (2016). Beynin sırları. Destek yayınları.
• Damasio A. R. (1994). Descarte’s Error. Emotion, Reason, and the Human Brain. Putnam Publishing.

• Damasio, A. R. (1999). The Feeling of What Happens: Body and Emotion in the Making of Consciousness (New York: Hartcourt Brace, 1999).
• Damasio, A., R. et al., (2000). Subcortical and Cortical Brain Activity During the Feeling of Self-Generated Emotions. Nature Neuroscience 3, 10: 1049–56.
• Darwin, C. (1998).The Expression of the Emotions in Man and Animals (London: Oxford University Press.
• Doğan, M. (2018). “Bilincin Doğasına Yönelik Beş Temel Yaklaşımın Bir Değerlendirmesi.” MetaZihin, 1(1): 21-55.
• Ford, K. W. (2012). 101 Soruda Kuantum, (çev. Barış Gönülşen), Alfa Yayınları, İstanbul.
• Fromm, J. (2004) The Emergence of Complexity, Kassel University Press.
• Fromm, J. (2005). Types and forms of emergence. Journal of Adaptation and Self-Organizing Systems.
• Gazzali, (2002) Filozofların Tutarsızlığı, çev., Bekir Sadak, İstanbul: Ahsen Yayınları.
• Goff, P., Seager, W. ve Allen-Hermanson, S. (2017). "Panpsychism." The Stanford Encyclopedia of Philosophy, ed. Edward N. Zalta, Winter 2017 Edition.
• Hasker, “On Behalf of Emergent Dualism,” Joel B. Green and Stuart L, Palmer (ed.), In Search of the Soul: Four Views of the Mind-Body Problem (Downers Grove: InterVarsity Press, 2005) içinde, ss.95-6.
• Hofstadter, D. ve Dennett, D. (2021). Aklın Gözü – Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi (ÇVR: Füsun Doruker)
• Hughes, G. (1989). Bell's Theorem, Ideology and Structural Explanation, (ed: James T. Cushing ve Ernan McMullin, Philosophical Consequences of Quantum Theory içinde), University of Notre Dame Press, Notre Dame. s. 195-197.
• Işıklı, Ş. (2011). Kuantum mekaniği özelliklerinin felsefi içerimleri. Doktora tezi. Ankara Üniversitsi.
• Kahneman, D., ve Tversky, A. (2000). Choice, values and frames. Cambridge: Cambridge University Press.
• Khrennikov A, Y., Basieva I, Dzhafarov E.N, Busemeyer JR. (2014). Quantum Models for Psychological Measurements: An Unsolved Problem. PLoS ONE 9(10):
• Khrennikov, A. Y. (2010). Ubiquitous quantum structure: From psychology to finance. Berlin: Springer.
• Kılıç, T. (2019). A Brain Inspired View of Life: The Scientific, Social and Cultural Implications of Interconnectivity and Complexity. IEEE 18th International Conference on Cognitive Informatics & Cognitive Computing (ICCI*CC), 2019, pp. 97-102, doi: 10.1109/ICCICC46617.2019.9146063.
• Kolmogorov (1933/1950) Kolmogorov, A. N. (1933). Grundbegrie der Wahrscheinlichkeitrechnung, Ergebnisse Der Mathematik; translated as Foundations of Probability. New York: Chelsea Publishing Company, 1950.
• Köhler, W. (1929). Gestalt psychology. New York: H. Liveright.

• Lacey, B. C., ve Lacey, J. I. (1978). Two-way communication between the heart and the brain: Significance of time within the cardiac cycle. American Psychologist, 33(2), 99–113.
• Marshall, I ve Zohar, D. (2020). Kim korkar Schrödingenin kedisinden: A dan Z ye yeni bilim rehberi. Ayrıntı Yayınları.
• McCraty, R. (2015). Scıence Of The Heart: Exploring the Role of the Heart in Human Performance. 2. HeartMath Institute Press.
• Nagel, T. (2015). Zihin ve Evren. İstanbul: Jaguar Kitap.
• O'Regan, B. (1987). Healing, Remission, and Miracle Cures. Institute of Noetic Sciences Special Report. 3.

• Öktem, Ü. (2003). “John Locke ve George Berkeley'in Kesin Bilgi Anlayışı”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 43(2), 133-149.
• Özdoğan, M. (2019). Kuantum Teorisi Absürdizmi (Saçmacılığı) Destekler Mi? Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi. 20, 45: 39-61.
• Pagels, H. R. (1993). Kozmik Kod. (çev. Nezihe Bahar). Sarmal Yayınevi, İstanbul.
• Pietsch, P. (1981). Shufflebrain: The Quest for the Hologramic Mind (Boston: Houghton
• Rigas, R., Sanchez-Soto,. L. L., Klimov, A. B., Reh, J., ve Hradil, Z. (2008). Full quantum reconstruction of vortex states. Physical review A, Atomic, molecular, and optical physics 78, 6.
• Russell, H. A. (2013). Quantum Anthropology: Reimaging the human person as body/spirit. Theological Studies. 74: 934-959.
• Sawyer, K. (2002). Social emergence. Societies as Complex Systems. Cambridge Universisty Press.
• Sayer, A. (1992). Method in Social Science: A Realist Approach, Londra: Routledge.
• Scardigli, F. Hooft., G. Severino, Coda, P. (2019). Determinism and free will. New insights from physics, philosophy and theology. Springer.
• Schrödinger, E. (1967). “What is life? (1943), Reprinted as “What is life? & mind and matter” Cambridge University Press.

• Seung, S. (2012). Connectome. How do brain’s wiring makes who we are. Houghton Mifflin Harcourt, NewYork
• Searle, J. R. (2005). Bilinç ve Dil. Çev. Muhittin Macit ve Cüneyt Pilavcı. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Silifke, A. F. (2020). “Bergson’un Zihin Felsefesinde Qualia: Bilinç Durumlarının Nitelikselliği ve Öznelliği.” MetaZihin, 3(2): 145-162.
• Smith, Q. (2003). Why cognitive scientists cannot ignore quantum mechanics? In Q. Smith & A. Jokic (Eds.), Consciousness: New philosophical perspectives. Oxford: Oxford University Press.

• Smolin, L. (2017). Zamanın yeniden doğuşu – Fizikteki krizden evrenin geleceğine. Tübitak ayınları
• Steinmo, S. (2017). Wendt’s Challenge to Social Science: Quantum Physics, Consciousness, and Society, Critical Review, 1-11.
• Sutherland, S. (2015). İrrasyonel. Domingo Yayınları.
• Talbot, M. (1996). The Holographic Universe. Harper Collins Publishers.
• Taslaman, C. (2008). Kuantum teorisi felsefe ve tanrı. İstanbul Yayınevi.
• Trnka, R. ve Lorencová, R. (2016). Quantum Anthropology: Man, Cultures, and Groups in a Quantum Perspective. Charles University Karolinum Press.
• Tomkins, S. (1962). affect, Imagery, Consciousness. Vol. 1, The Positive Affects. New York: Springer.
• Tomkin, S. (1963). Affect, Imagery, Consciousness. Vol. 2, The Negative Affects, New York: Springer,
• Tully, R.B., H. Courtois, Y. Hoffman, and D. Pomarède. (2014). “The Laniakea supercluster of galaxies,” Nature, vol. 513, 7516, p.71.
• Turgut, S. (2016). Kuantum Kuramında Üst Üste Gelme. Bilim ve Ütopya. 23-26.
• Tversky, A., & Kahneman, D. (1992). Advances in prospect theory: Cumulative representations of uncertainty. Journal of Risk and Uncertainty, 5, 297-323.
• Van der Kolk, B. (2015). The body keeps score. Brain mind and the body in healing trauma. Viking.
• Verçin, A. (2001). Harekete İki Farklı Bakış: Determinizm ve Atomizme Karşı Olasılıkçılık ve Bütünlükçülük. Popüler Bilim, Sayı: Agustos.
• Weber, A. (1998), Felsefe Tarihi, Çeviren: H. Vehbi Eralp, 5. Baskı, İstanbul: Sosyal Yayınları.
• von Neumann, J. (1955), Mathematical Foundations of Quantum Mechanics, Çeviren: Robert T. Beyer, London: Princton Universty Pres.
• Wendt, A. (1992) Anarchy is what States Make of it : The Social Construction of Power Politics,International Organization, Vol. 46, No. 2, pp. 391-425.
• Wendt, A. (2006). Social theory as cartesian science: An auto-critique from a quantum perspective. In S. Guzzini & A. Leander (Eds.), Constructivism and international relations. London: Routledge.

• Wendt, A. (2015). Quantum mind and social science: Unifying physical and social ontology. Cambridge: Cambridge University Press.

• Wilson, R. (2004). Quantum psychology. 8th edition. New Falcon Publications.
• Wynn, C. M. & Wiggins. W. A., (2001). Yanlış Yönde Kuantum Sıçramalar (Çev. Aykut Kence), Ankara, TÜBİTAK Yay.
• Yüksel, A. (2021). Metamorfoz. Akademide üç kere doğmak. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergiis. 18; 2: 241 – 266.
• Yüksel, A. (2022a). Bilimsel Araştırma: Ontoloji ve Epistemoloji. İçinde Boz, H., Yıldız, E., Altunışık, R. Sığrı, Ü., Gegez, E., Koç, E., & Yüksel, A. (Ed.) Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Yeni Perspektifler. Seçkin Yayıncılık.
• Yüksel, A. (2022b). Bilimsel Araştırma: Temel Yaklaşımlar ve Metodoloji. İçinde Boz, H., Yıldız, E., Altunışık, R.
• Sığrı, Ü., Gegez, E., Koç, E., & Yüksel, A. (Ed.) Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Yeni Perspektifler. Seçkin Yayıncılık.
• Zohar, D. (1996). Consciousness and Bose-Einstein Condensates. İçinde. Stuart R. Hameroff (editor), Alfred W. Kaszniak (editor), Alwyn C. Scott (editor) - Toward a Science of Consciousness. The First Tucson Discussions and Debates-A Bradford
• Zohar, D. (2017). Kuantum Benlik. Yeni fiziğin ışığında insan doğası ve bilinci. Ayrıntı yayınları
• Zohar, D.(2003). Kuantum Benlik (Çev: Seda Kervanoğlu). Ankara, Doruk Yay.
• Jarry, A. (2018). Süper-Erkek: Modern Roman. Notos Yyaıncılık. Plimmer, M. ve King, B. (2018). Tesadüfün ötesi. Alfa-Bilim Yayıncılık.