SAATLERİ AYARLAMA ENSTİTÜSÜ ROMANINDA AHMET HAMDİ TANPINAR’IN ZAMAN DÜŞÜNCESİ: NORBERT ELİAS PERSPEKTİFİNDEN BİR OKUMA

Yıl 2021, Cilt: 24 Sayı: 2, 227 - 252, 24.04.2021

Veysel Ergüç

https://doi.org/10.18490/sosars.927252

Öz

Zaman kavramı sosyal bilimler alanında yaygın kullanılan bir kavramdır. Sosyal bilimler içerisinde yer alan çok sayıda düşünür zaman kavramı üzerine düşünce geliştirmiştir. Zaman kavramı Türkiye’deki düşünürler nezdinde de ilgi görmüştür. Türkiye’de zaman kavramı ile ilgilenen düşünürlerden birisi Ahmet Hamdi Tanpınar’dır. Tanpınar, kaleme aldığı roman ve deneme yazılarında zaman kavramını yorumlamıştır. Tanpınar, idealindeki zamanı yekpare zaman olarak tanımlar. Tanpınar, yekpare zaman görüşünü Saatleri Ayarlama Enstitüsü romanında kurgu biçiminde sunmuştur. Bu çalışmada Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü romanındaki zaman anlayışı Norbert Elias’ın perspektifinden yorumlanacaktır. Bu yorumlama çabası, Elias’ın Zaman Üzerine isimli eserinde yer verdiği zaman vicdanı kavramı çerçevesinde olacaktır. Elias, zaman vicdanı kavramını insanın anlam verdiği bir şey olarak tanımlar. Elias’a göre anlam inşası için gereken şey, kuşaklar arası aktarımdır. Elias açısından zaman vicdanı, kuşaklar arası aktarım ile inşa edilir. Elias, kuşaklar arası aktarımın olmadığı bir durumda zaman vicdanının olmayacağını ileri sürmektedir. Bu çalışmada Elias’ın zaman vicdanı kavramı ile Tanpınar’ın yekpare zaman kavramı arasında zamandaki süreklilik bağlamında ilişki kurulacaktır. Bu bağlantı ile Saatleri Ayarlama Enstitüsü adlı roman okunacaktır.

Anahtar Kelimeler

bilgi sosyolojisi, zaman vicdanı, yekpare zaman, Norbert Elias, Ahmet Hamdi Tanpınar

Kaynakça

• Bal, İ. (2013). Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü Adlı Romanında Zaman, Kimlik ve Dönüşüm. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baydar, M. (2004). 1957’de Diyorlar ki: Ahmet Hamdi Tanpınar. İ. Dirin, T. Anar, Ş. Özdemir (derl.), Mücevherlerin Sırrı: Derlenmemiş Yazılar, Anket ve Röportajlar içinde (ss. 237-240). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bergson, H. (1998). Metafiziğe Giriş, (B. Karacasu, Çev.). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Bora, T. (1997). Türk Muhafazakârlığında Bazı Yol İzleri. Toplum ve Bilim, 74, 6-31.
• Çağlıyan, Z. (2006). Erken Cumhuriyet Dönemi Sentezci Muhafazakârlığı’nda “Değişim”: Ahmet Hamdi Tanpınar ve Türk Modernleşmesi, Muhafazakâr Düşünce, 9-10, 79-100.
• Çiğdem, A. (1997). Muhafazakârlık Üzerine, Toplum ve Bilim, 74, 32-51.
• Dellaloğlu, B. F. (2016). Modernleşmenin Zihniyet Dünyası: Bir Tanpınar Fetişizmi. İstanbul: Kadim Yayınları.
• Demiralp, O. (2000). Aydaki Adam, Kitap-lık, 40, 92-98. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Demiralp, O. (2004). Tanpınar’ın Gizli Hazinesi. İ. Dirin, T. Anar, Ş. Özdemir (derl.), Mücevherlerin Sırrı: Derlenmemiş Yazılar, Anket ve Röportajlar içinde (ss. 9-11). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Demiralp, O. (2012). Ahmet Hamdi Tanpınar. U. Kocabaşoğlu (derl.) Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce Cilt 3 içinde (s. 24-35). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Elias, N. (2000). Zaman Üzerine. (V. Atayman, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Elias, N. (2016). Sosyoloji Nedir? (O. Değirmenci, Çev.). İstanbul: Olvido Yayınları.
• Elias, N. (2017). Uygarlık Süreci Cilt 1. (E. Ateşman, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eskin, M. Ş. (2012). Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Eserleri ve Estetiğinde Bergson Felsefesinin İzdüşümleri ve Kurucu Rolü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Freud, S. (2015). Yas ve Melankoli. (A. Emirsoy, Çev.). İstanbul: Telos Yayınları.
• İrem, N. (1999). Muhafazakâr Modernlik, ‘Diğer Batı’ ve Türkiye’de Bergsonculuk. Toplum ve Bilim, 82, 141-179.
• Kahraman, H. B. (2000). Yitirilmemiş Zamanın Ardında: Ahmet Hamdi Tanpınar ve Muhafazakâr Modernliğin Estetik Düzlemi. Doğu Batı, 11, 9-43.
• Kaplan, M. (1962). Saatleri Ayarlama Enstitüsü. Çağrı, 49, 1-4.
• Koyuncu-Lorasdağı, B. & Onur, H. (2004). Avrupa Merkezcilik Üzerinden Uygarlık Kavramına İki Farklı Bakış: Norbert Elias ve Cemil Meriç. Doğu Batı, 29, 243-270.
• Köroğlu, E. (1997). Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Zaman Anlayışı. Cogito, 11, 201-222. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Machiavelli, N. (1998). The Prince. Chicago: The University of Chicago Press. Tabonni, S. (2001). The Idea of Social Time in Norbert Elias. Time & Society, 10, 5-27. London, Thousand Oaks, CA and New Delhi: Sage Publications.
• Tanpınar, A. H. (1998). Bütün Şiirleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2004a). Kendimizin Peşinde: Çok Mühim Bir Mesele. İ. Dirin, T. Anar, Ş. Özdemir (derl.), Mücevherlerin Sırrı: Derlenmemiş Yazılar, Anket ve Röportajlar içinde (ss. 54-59). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2004b). İş ve Program-I. İ. Dirin, T. Anar, Ş. Özdemir (derl.), Mücevherlerin Sırrı: Derlenmemiş Yazılar, Anket ve Röportajlar içinde (ss. 71-75). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2011). Saatleri Ayarlama Enstitüsü. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2016). Beş Şehir. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2019a). Sahnenin Dışındakiler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2019b). Antalyalı Genç Kıza Mektup. Yaşadığım Gibi içinde (ss. 394- 400). İstanbul: Dergâh Yayınları
• Tanpınar, A. H. (2019c). Medeniyet Değiştirmesi ve İç İnsan. Yaşadığım Gibi içinde (ss. 34-44). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2020). Mahur Beste. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Treibel, A. (2016). Norbert Elias ve Sosyolojisi Üzerine Ek Açıklama. N. Elias, Sosyoloji Nedir? içinde (ss. 267-295). İstanbul: Olvido Yayınları.
• Parla, J. (2000). Don Kişot’tan Bugüne Roman. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sezgin, E. (2015). Ahmet Hamdi Tanpınar ve Türk Modernliği: Tanpınar’ın Romanlarında Modernlik, Zaman ve Mekân. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sürücü, G. (2015). Ahmet Hamdi Tanpınar ve Marcel Proust’ta Zaman. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şimşek, V. (2018). Post-Truth ve Yeni Medya: Sosyal Medya Grupları Üzerinden Bir İnceleme, Global Media Journal TR Edition, 8 (16). (https://globalmediajournaltr.yeditepe.edu.tr/sites/default/files/ogrenci_calis masi_volkan_simsek.pdf).