Türkmen Literatüründe Destan Kültürü

Yıl 2023, , 109 - 117, 31.01.2023

Emrah Yılmaz

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1167120

Öz

Türkmenler; zengin sözlü kültür ürünleri, güçlü millî bağları ve dinamik yaşam tarzı ile Türk kültür dairesinin önemli bir parçasını oluşturur. Muhtelif kaynaklarda destanın genellikle masal, efsane, rivayet gibi mensur türlerin edebî açıdan yeniden işlenmesi esasında ortaya çıktığından bahisle şiir ya da kıssa türlerinden teşekkül ettiği, Türk diline dayalı edebiyatlarda da manzum ve mensur karışık olarak yazıldığı bilgisi yer alır. Bu bakımdan destan mefhumu, Türkmen kültüründe halk edebiyatının “kıssa” kategorisi içerisinde ele alınmakla birlikte edebî mirasın, toplumsal hafızanın, yazılı ve sözlü geleneğin mühim bir parçası olarak idrak edilmektedir. Bu gelenekte “dessan” başlığı altında kahramanlık, aşk, din, tarih ve müzik temalarının yanında sosyal hayata dair pek çok konu işlendiği için terimin kavram alanı, diğer geleneklere ve Türkiye literatürüne göre oldukça geniştir. Bu çalışmada Türkmenistan edebî geleneğinde önemli bir yer tutan destan kavramının mahiyeti, icracılar, kullanılan müzik aletleri, bahşılık mektepleri ve destancılık yolları gibi konular üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türkmen destan geleneği, destan icracıları, bahşılık mektepleri

EPIC CULTURE IN TURKMEN LITERATURE

Öz

Turkmens; with its rich oral cultural products, strong national ties and dynamic lifestyle, it forms an important part of the Turkish cultural circle. In various sources, there is information that the epic is composed of poetry or parable genres, with the mention that it is based on the literary reworking of prose genres such as tales, legends, and narrations, and that it is written as a mixture of verse and prose in literatures based on the Turkish language. In this respect, the concept of epic is considered as an important part of the literary heritage, social memory, written and oral tradition, although it is considered within the category of “parable” in folk literature in Turkmen culture. In this tradition, under the title of “dessan”, the concept of the term is quite broad compared to other traditions and Turkish literature, since many topics related to social life are covered besides the themes of heroism, love, religion, history and music. In this study, the nature of the concept of epic, which has an important place in the literary tradition of Turkmenistan, the performers, the musical instruments used, the schools of bahshilik and the ways of epic are emphasized.

Anahtar Kelimeler

Turkmen epic tradition, epic performers, bahshilik schools

Kaynakça

• Ahallı, S. & Meredov, A. (1988). Türkmen Klassıkı Edebiyatınıň sözlügi. Türkmenistan Neşriyatı.
• Ata Yıldız, N. (2015). Türk dünyası destancılık geleneği ve destanlar. Akçağ Yayınları.
• Banarlı, N. S. (1971). Resimli Türk Edebiyatı tarihi. Millî Eğitim Basımevi.
• Bekmıradov, A. (1987). Andalıp hem Oguznamaçılık däbi. Ilım Neşriyatı.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık tarzı kültür geleneği ve destan türü. Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2003). Türk dünyası epik destan geleneği. Akçağ Yayınları.
• Elçin, Ş. (1986). Halk edebiyatına giriş. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Elçin, Ş. (1988). Halk şiiri antolojisi. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Erdem, M. (1997). Türkmen bağşılık mektepleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 12(1), 280-284.
• Erdem, M. (2002). Türkmen Halk Edebiyatında destan geleneği. In Türkler Ansiklopedisi (pp. 1420-1432), 19, Yeni Türkiye Yayınları.
• Garrıyev, S. (1982). Türkmen eposı, dessanları ve Gündogar Halklarınıň epiki dörediciligi. Ilım Neşriyatı.
• Gerey, B. (2011). Andalıp ve Oguznama. Nurmuhammet Andalıp ve Gündogarıň Edebi-Medeni Durmuşı içinde, Kardeş Edebiyatlar.
• Goçmıradov, H. (2010). Türkmen halk dörediciligi. Türkmen Dövlet Neşriyat Gullugı.
• Gurbanova, C. & Yakubova, B. (2012). Türkmen halk saz dörediciligi. Türkmen Dövlet Neşriyat Gullugı.
• Ilyasova, G. (2018, May 11). Edebiyat ve Sungat Gazeti. Türkmen Dövlet Neşriyat Gullugı.
• Kekilov, A. (1979). Edebi janrlar ve edebi metod. Ilım Neşriyatı.
• Kıyasova, G., Geldimıradov, A., Durdıyev, H. (2016). Türkmen diliniň düşündirişli sözlügi. Ilım Neşriyatı.
• Kominek, S. Z. (2005). Turkmenskiy bahşi: Şaman i/ili artist. Türkmenistan SSR Ilımlar Akademiyasınıň Habarları Gumanitar Ilımlarıň Seriyası, (4), 68-75.
• Nuralıyev, D. (1991). Edebiyatıň mähek daşı. Türkmenistan RNÇB Neşriyatı.
• Otdiyev, G. & Atdayeva, N. (2010). Türkmen halk dörediciligi. Türkmen Dövlet Neşriyat Gullugı.
• Şahin, H. İ. (2010). Türkmen destanları ve destancılık geleneği. Kömen Yayınları.
• Taylor, P. M. & Smith, W. B. (2011). Turkmenistan ancient arts today. Smithsonian Institution Press.
• Tekin, T. (2003). Türkçedeki en eski ödünç sözler. In E. Yılmaz, N. Demir (Eds.), Talat Tekin Makaleler II Tarihi Türk Yazı Dilleri (pp. 227-236), Öncü Kitap Yayınları.