ARAPLARDA COĞRAFYA: COĞRAFİ DÜŞÜNCENİN GELİŞME NEDENLERİ VE BAZI COĞRAFYACILAR

Yıl 2024, , 489 - 508, 31.07.2024

Alpaslan Aliağaoğlu

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1413570

Öz

Coğrafya biliminin başlangıcı Antik döneme kadar uzanır. Coğrafi gelenek Orta Çağ’da farklılaşmıştır. Avrupa’da bilim bu dönemde duraklamış, coğrafi bilgi daha çok Çin ve Araplar tarafından geliştirilmiştir. Bu çalışmada Araplarda coğrafi düşüncenin gelişme nedenleri açıklanmaktadır. Böylece coğrafi geleneğin evrimi kısmi olarak ortaya konulmaktadır. Makale kaynak taraması ve biyografi yöntemiyle ele alınmaktadır. Sonuçta görülmektedir ki coğrafi çalışmalar daha çok Abbasiler zamanında yapılmaktadır. Bu nedenledir ki coğrafya Abbasi bilimidir şeklindeki ifade yanlış olmayacaktır. Genel olarak bakıldığında, tasviri coğrafya, astronomi ve matematik coğrafya ile kartografya önemli çalışma alanları olarak görülmektedir. Bu dönemde coğrafyanın gelişmesinin çok sayıda nedeni vardır. İslamiyet’in etkisi bunların başında gelmektedir. Fetihler yoluyla siyasi gücün yayılması, artan ticari faaliyetler, yöneticilerin ilmi çalışmaları desteklemesi ve beytülhikme, yabancıların etkisi, seyahatler, fiziksel coğrafi koşullar, hac seyahatleri ve şehirleşme coğrafya çalışmalarını teşvik etmiştir. Irak ve Belh gibi iki ekolün geliştiği dönemde, özellikle İbn Batuta, El İdrisi ve İbn Haldun öne çıkan başlıca isimlerdir.

Anahtar Kelimeler

Orta Çağ, Araplar, coğrafya, gelişmeler, katkılar

Etik Beyan

Makale araştırma ve yayın etiğine uygun olarak hazırlanmıştır. Yapılan bu çalışma etik kurul izni gerektirmemektedir.

Geography in Arabs: Reason for The Development of Geographical Thought and Some Geographers

Öz

The beginning of geography science dates back to the ancient period. One of these periods is the Middle Ages. Science stagnated during this period in Europe, and geographical knowledge was developed more by the Chinese and Arabs. This study explains the reasons for the development of geographical thought among Arabs. Thus, the evolution of the geographical tradition is partially revealed. The article is approached through literature review and biography methods. In conclusion, it is seen that geographical studies were mostly carried out during the Abbasid period. Therefore, the expression “geography is an Abbasid science” will not be incorrect. Generally speaking, descriptive geography, astronomy and mathematical geography, and cartography are seen as important fields of study. There are many reasons for the development of geography during this period. The influence of Islam is foremost among them. The spread of political power through conquests, increasing trade activities, support for scientific studies by rulers, the influence of foreigners, travel, physical geographical conditions, pilgrimage, and urbanization have encouraged geography studies. During the period when two schools, such as Iraq and Belh, developed, especially Ibn Battuta, Al-Idrisi, and Ibn Khaldun, were the leading figures.

Anahtar Kelimeler

Middle Ages, Araps, geography, developments, contributions

Kaynakça

• Ağarı, M. (2002). İslam coğrafyacılığı ve Müslüman coğrafyacılar, doğuşu, gelişimi ve temsilcileri. Kitabevi Yayınları.
• Ağarı, M. (2007a). Irak ve Belh coğrafya ekolleri ve ilk temsilcileri: İbn Huzdarbah, Ya’kubi ve İstahri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (34), 169-191.
• Ağarı, M. (2007b). İbadetlerin coğrafi bilginin gelişmesine katkısı. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (12), 59-80.
• Ahmad, S. M. (1993). Coğrafya. İslam Ansiklopedisi içinde (50-62. ss.), 8, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ahmad, S. M. (1999). İbn Hurdazbih. İslam Ansiklopedisi içinde (78-79. ss.), 20, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Akyol, İ. H. (1951). Umumi coğrafya, I. bölüm, giriş. Sucuoğlu Matbaası.
• Al Monaes, W. A. (1991). Muslim contrubution to Geography until the end of 12th century AD, Geojurnal, 24(4), 393-400.
• Aliağaoğlu, A. & Uğur, A. (2021). Şehir coğrafyası. Nobel Yayıncılık.
• Apak, A. (2022). Ana hatlarıyla İslam tarihi. 1, Ensar Yayınları.
• Arnold, D. (1995). Coğrafi keşifler tarihi. Alan Yayıncılık.
• Arslan, A. (2002). İbn-i Haldun. Vadi Yayınları.
• Arslan, B. (2021). el-İdrîsî’nin Kitâbü Nüzheti’l-müştâk fî ihtirâkı’l-âfâk’ında Sicilya coğrafyası. Journal of İslamic Research, 32(3), 835-866.
• Aykut, A. S. (1999). İbn Battuta. İslam Ansiklopedisi içinde (361-368. ss.), 19, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Baltacı, C. (2019). İslam medeniyet tarihi. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Baker, J. N. L (1937). A history geographical discovery and expolaration. George Harrap & Co. Ltd.
• Bozdoğan, E. A. (2021). Orta Çağ coğrafyasının zirvesi, Şerif El-İdrisi. Yeditepe Yayınları.
• Bölükbaşı, M. (2018). İslam dünyasında coğrafya ilminin ortaya çıkışı ve gelişimi. Disiplinlerarası Sosyal Bilimler Dergisi, (3), 1-26.
• Cebbar, A. (2016). İslam bilim tarihi, İslam coğrafyasının bilim mirası üzerine konuşmalar. Küre Yayınları.
• Cresswell, T. (2013). Geographical thought, a critical introduction. Wiley & Blackwell.
• De Blij, H. (2019). Coğrafya neden önemlidir, hiç olmadığı kadar. Hece Yayınları.
• Doğanay, H. & Doğanay, S. (2015). Coğrafya’ya giriş. Pegem Akademi Yayınları.
• Demirci, M. (2021). İnsanlığın büyük haznesi: Beytülhikme. Z Kültür, Sanat, Şehir Tematik Dergisi, (5), 61-63.
• Elmacı, S. & Bekdemir, Ü. (2008). Orta Çağ İslam âleminde şehir: İbn Haldun’un şehre bakışı. Doğu Coğrafya Dergisi, 13(19), 73-88.
• Gül, M. (2010). İslam ve şehir. Muhafazakâr Düşünce, 6(23), 73-85.
• Hanifi, H. (1992). World-view of Arab geographers. GeoJurnal, 26(2), 153-156.
• Holt-Jensen, A. (1999). Geography hstory & concepts. Sage Publications.
• Holt-Jensen, A. (2017). Coğrafya, tarihi, felsefesi ve kavramları. İdil Yayıncılık.
• Hozayen, S. A. S. (1932). Some contributions Araps to geography. Geography, 17(2), 117-128.
• İbn Haldun, A. (2021). Mukkaddime. 1, Marmara Belediyeler Birliği Yayınları.
• İhsanoğlu, E., Şeşen, R., Bekar, M. S., Gündüz, G., Furat, E. H. (2000). Osmanlı coğrafya literatürü tarihi. 1, Yıldız Yayıncılık, Reklamcılık, Ticaret ve Sanayi A. Ş.
• James, P. E. (1972). All possible world, a history of geographical ideas. Oddyssey Press.
• Kümbetoğlu, B. (2020). Niteliksel araştırmalarda analiz. Bağlam Yayınları.
• Lapidus, İ. M. (2020). İslam topumları tarihi, Hazreti Muhammed’den 19. yüzyıla. 1. İletişim Yayınları.
• Livinstone, D. N. (2003). A brief history of geography. A. Rogers, H. A. Viles (Ed.), The student companion to geography içinde (275-283. ss.), Blackwell.
• Sezgin, F. (2007). İslam’da bilim ve teknik, Arap-İslam bilim tarihine giriş. (Çev: A. Aliy), I, Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• Sezgin, F. (2014). Tanınmayan büyük çağ, İslam bilim ve teknoloji tarihi’nden. Timaş Yayınları.
• Sezgin, F. (2016). Bilim tarihi sohhbetleri. Timaş Yayınları.
• Pattison, W. (2018). Coğrafyanın dört geleneği. 20. Yüzyılda Amerikan Coğrafyasının Gelişimi içinde (157-166. ss.), Çizgi Yayınları.
• Pourahmad, A. & Tavallai, S. (2004). The contibution of Muslim geographers to the development of the subject. Geography, 89(2), 140-144.
• Kızılçelik, S. (2006). Sosyoloji tarihi I. Anı Yayınları.
• Kimble, G. H. T. (1968). Geography of middle ages. Russell and Russell.
• Özgüç, N. & Tümertekin, E. (2000). Coğrafya geçmiş, kavramlar, coğrafyacılar. Çantay Kitabevi.
• Sıddıqi, A. H. (1991). The impact of the Qu’ran on the development of Muslim geographic thought. İslam Studies, 30(4), 421-442.
• Sıddıqi, A. H. (1995). Muslim geographic thought and the Influence of Greek philosophy. GeoJornal, 27(1), 9-15. Şahin, C. & Belge, R. (2006). İbn Haldun’da coğrafi determinizm. Akademik Bakış Dergisi, (57), 439-467.
• Şeşen, R. (1999). İdrisi, Şerif. İslam Ansiklopedisi içinde (93-95. ss.), 21, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şeşen, R. (2021a). Kadim dünya coğrafyası, el-İdrisi. Yeditepe Yayınları.
• Şeşen, R. (2021b). İbn Havkal, 10. asırda İslam coğrafyası. Yeditepe Yayınları.
• Şimşek, A. (2012). Alanyazın taraması. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri içinde (52-79. ss.), Anadolu Üniversitesi Yayınları
• Tanrıkulu, M. (2022). İbn Haldun’da iklim, ırk ve insan karakterine dair. SBedergi, 6(11), 384-419.
• Tanrıkulu, M. (2023). Şerif el-İdrisi, Kral Roger, Kitabu’r Rocar ve Tabula Rogeriana. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, 6(1), 1-26.
• Tolmacheva, M. A. (1999). Makdisi. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (431-432. ss.) 27, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uwin, T. (1999). The place of geography. Longman.
• Warf, B. (1997). Teaching political economy and social theory in human geography. Journal of Geography, 96(2), 84-90.
• Yıldız, H. D. (1988). Abbasiler. İslam Ansiklopedisi içinde (31-48. ss.), 1, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.