KÜLTÜREL MİRAS ALANLARINDA KENTSEL DÖNÜŞÜMÜN MEKÂNSAL ETKİLERİ ÜZERİNE COĞRAFİ BİR DEĞERLENDİRME: BURSA TARİHÎ ÇARŞI VE HANLAR BÖLGESİ ÖRNEĞİ

Yıl 2024, , 649 - 673, 31.07.2024

Soner Duman , Serhat Zaman

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1424555

Öz

Kentlerin kimlikleri tarihlerine güçlü bir şekilde bağlıdır. Köklü tarihe sahip kentler için tarihsel miras unsurları kentin dünü, bugünü ve geleceği arasındaki bağı kurma sürecindeki işlevleri nedeniyle son derece önem arz eder. Kentlerin tarihî ve kültürel bir kimliğe sahip olmaları ile ortaya çıkan tarihî çevreler, açık hava müzesi hüviyetine sahip bölgeler olarak bilinir. Bursa kentinin tarihî çekirdeği olarak adlandırılan yerde bulunan Tarihî Çarşı ve Hanlar Bölgesi, bu çalışmanın araştırma sahasını oluşturmaktadır. Bursa, 1960’lardan itibaren sanayileşmeye paralel olarak yoğun bir biçimde göçlerle karşı karşıya kalmıştır. Bu bağlamda 1980’lerle birlikte bölge, çok katlı apartman blokları tarafından çevrelenmiştir. Günümüzde bu tarihî dokunun ön plana çıkartılması ve yaşatılması için bölgede kentsel dönüşüm uygulamaları yapılmaktadır. Bu çalışma, araştırma sahasındaki kentsel dönüşüm uygulamaları ile ortaya çıkan mekânsal değişimi ele almayı hedeflemektedir. Araştırma sahasında 2020 yılından itibaren yaklaşık 40 adet yapının yıkılmasıyla tarihî çevrenin ön plana çıkartılması amaçlanmış ve bu durum birtakım sonuçlar doğurmuştur.

Anahtar Kelimeler

kentsel dönüşüm, kentsel koruma, kentsel arındırma, Bursa Tarihi Çarşı ve Hanlar Bölgesi, kültürel miras

Etik Beyan

Makale araştırma ve yayın etiğine uygun olarak hazırlanmıştır. Bu çalışma için gerekli etik kurul izni, Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma ve Yayın Etik Kurulunun 29.09.2023 tarihinde gerçekleştirdiği 2023-08 sayılı oturumda alınmıştır.

A Geographical Evaluation on the Spatial Effects of Urban Transformation in Cultural Heritage Areas (The Case of Bursa Historical Bazaar and Inns District)

Öz

The identities of cities are strongly tied to their histories. For cities with deep-rooted pasts, historical heritage elements are crucial due to their functions in establishing a connection between the city’s past, present, and future. Historical environments that emerge from the historical and cultural identity of cities are known as areas with the character of open-air museums. The Historic Bazaar and Inn District, located in the historical core of the city of Bursa, constitute the research area of this study. Bursa has faced intensive migration since the 1960s, parallel to industrialization. In this context, the region became surrounded by multi-story apartment blocks in the 1980s. Currently, urban transformation practices are being implemented in the region to highlight and preserve this historical fabric. This study aims to address the spatial changes resulting from urban transformation practices in the research area. In the research field, starting from the year 2020, approximately 40 structures were demolished with the intention of highlighting the historical environment, leading to various consequences.

Anahtar Kelimeler

urban transformation, urban conservation, urban purification, Bursa Historical Bazaar and Inns District, cultural heritage

Kaynakça

• Akkar, Z. M. (2006). Kentsel dönüşüm üzerine Batı’daki kavramlar, tanımlar, süreçler ve Türkiye. Planlama, 2(36), 29-38.
• Akyıldız, N. A. & Olğun, T. N. (2020). In the context of cultural heritage an investigation for conservation and sustainability of traditional architecture. International Journal of Scientific Research and Innovative Technology, 7(3), 1-16.
• Alp, Ç. S. & Tunçer, M. (2022). Bursa’da kentsel koruma faaliyetlerinde öncü paydaş ve aktörler (1983-2003). B. K. Yeşilbursa (Ed.), Bursa’da Zaman, Mekân ve İnsan Kitabı içinde (684-710. ss.), Sentez Yayınevi.
• Altaş, N. T. (2014). Kentsel dönüşümde kültürel miras değerlerinin korunması: Erzurum örneği. Doğu Coğrafya Dergisi, 19(32), 243-260.
• Altaş, N. T. (2015). Coğrafi çevre unsurlarıyla şehirleşme etkileşimi bakımından Erzurum şehri. Pegem Akademi.
• Bağbancı, K. Ö. (2007). Bursa Hanlar Bölgesi değişim ve dönüşüm sürecinin incelenmesi ve bölgenin korunması üzerine bir araştırma. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Batkan, Ö. (1996). Bursa kentsel gelişim ve planlama süreci. E. Yenal (Ed.), Bir Masaldı Bursa Kitabı içinde (247-259. ss.), Yapı Kredi Yayınları.
• BBB Alan Başkanlığı Bursa Hanlar Bölgesi & Sultan Külliyeleri ve Cumalıkızık Yönetim Planı 2021-2026 (2023, Haziran 6). https://alanbaskanligi.bursa.bel.tr/unesco/yonetim-plani/
• Bilenser, E. (2014). Prusia’dan Bursa’ya 8500 yıldır üreten kent. Yapı Kredi Yayınları.
• Boussaa, D. (2015). Urban regeneration, sustainability and urban heritage: A case study of Souk Waqif, Doha. Journal of Urban Regeneration & Renewal, 8(4), 389-400.
• Bursa Büyükşehir Belediyesi (BBB) Kentsel Dönüşüm Şube Müdürlüğü, 2021.
• Bursa Büyükşehir Belediyesi (BBB) Tarihi ve Kültürel Miras Şube Müdürlüğü, 2023.
• Bursa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2023 (2023, Temmuz 10). https://bursa.ktb.gov.tr/TR-109565/dunya-miras-listesinde-bursa.html
• Bursa Mekânsal Planlama ve Strateji Ofisi, 2023 (2023, Temmuz 20). https://meps.bursa.bel.tr/
• Caballero, G. V. & Roders, P. A. (2014). Understanding trends on urban heritage research in Asia. Association Européenne d’Histoire Urbaine 12ème Conférence Internationale d’Histoire Urbaine içinde (1-13. ss.).
• Collins, W. J. & Shester, K. L. (2013). Slum clearance and urban renewal in the United States. American Economic Journal: Applied Economics, 5(1), 239-273.
• Degen, M. & García, M. (2012). The transformation of the ‘Barcelona model’: an analysis of culture, urban regeneration and governance. International journal of urban and regional research, 36(5), 1022-1038.
• Demirsoy, S. M. (2006). Kentsel dönüşüm projelerinin kent kimliği üzerindeki etkisi (Lübnan-Beyrut-Solidere kentsel dönüşüm projesi örnek alan incelemesi). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Doğan, M. (2018). Türkiye’de kentsel dönüşüm ve sosyo-ekonomik yapı üzerindeki etkileri. The Journal of Turk-Islam World Social Studies, (18), 1-8.
• Dostoğlu, N. (2021). Unesco dünya mirası Bursa. M. Eriş (Ed.), 81 İlde Kültür ve Şehir Bursa Kitabı içinde (588-598. ss.), Bursa Valiliği Neşriyatı.
• Garci, A. G. (2011). The value of a geographical perspective on the analysis of urban public spaces, Boletín de la Asociación de Geógrafos Españoles, (55), 439-442.
• Gedik, S. G. (2015). Tarihi çevrelerin sürdürülebilir yeniden canlandırılmasında kullanıcı görüşlerinin değerlendirilmesi: Bursa, Hanlar Bölgesi örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Kahraman, A. S. & Dağlı, Y. (2013). Günümüz Türkçesi ile Evliya Çelebi Seyahatnamesi 1-6. Kitaplar. M. S. Koz (Ed.), Yapı Kredi Yayınları.
• Kiper, P. H. (2004). Küreselleşme sürecinde kentlerin tarihsel-kültürel değerlerinin korunması- Türkiye Bodrum örneği-. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kurtar, C. & Somuncu, M. (2013). Kentsel kültürel mirasın korunması ve sürdürülebilirliği: Ankara Hamamönü örneği. Ankara Araştırmaları Dergisi, 1(2), 35-47.
• Karadağ, A. & Mirioğlu, G. (2011). Türkiye’de kentsel dönüşüm politikaları ve uygulamaları üzerine coğrafi değerlendirmeler: İzmir örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 20(2), 41-57.
• Oban, R. (2006). İzmir’deki eski kentsel dokunun korunması ve turizm açısından değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Orhan, F., Zaman, S., Çavuş, A. (2019). Artvin ilindeki geleneksel kırsal mesken mimarisine bir örnek: Ahşap yığma evler. B. Gönençgil, T. A. Ertek, İ. Akova, E. Elbaşı (Ed.), 1. İstanbul Uluslararası Coğrafya Kongresi Bildiri Kitabı içinde (420-430. ss.), İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Özgüç, N. (1988). Şehirsel koruma ve coğrafya. Coğrafya Dergisi, (3), 61-122.
• Pamukcu, A. (2021). Bursa Kapalıçarşı ve Hanlar Bölgesi folkloru. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Perkin, C. (2010). Beyond the rhetoric: Negotiating the politics and realising the potential of community-driven heritage. International Journal of Heritage Studies, 16(1), 107-122.
• Roberts, P. (2017). The evolution, definition and purpose of urban regeneration. P. Roberts, H. Skykes (Ed.), Urban Regeneration Kitabı içinde (9-36. ss.), SAGE Publuciations Ltd.
• Smith, L. (2004). Archeological theory and the politics of cultural heritage. Routledge.
• Steinberg, F. (1996). Conservation and rehabilitation of urban heritage in developing countries. Habitat International, 8(3), 463-475.
• Steinberg, C. (2001). Culture and Sustainable Tourism. F. Matarasso (Ed.), Recognising Culture: A Series of Brifing Papers on Culture and Development Kitabı içinde (39-44. ss.), Comedia, The Department of Canadian Heritage, UNESCO, World Bank.
• Stewig, R. (2004). Proposal for including Bursa, the cradle city of the Ottoman Empire, in the UNESCO world heritage inventory. Kiel Institute of Geography.
• Şahinalp, M. S. & Günal, V. (2012). Osmanlı şehircilik kültüründe çarşı sisteminin lokasyon ve çarşı içi kademelenme yönünden mekânsal analizi. Milli Folklor, 24(94), 149-168.
• Tankut, G. (1973). Osmanlı Şehrinde Ticari Fonksiyonların Mekânsal Dağılımı. VII. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildirileri içinde (773-779. ss.), Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• TMMOB Şehir Plancıları Odası (2014). Hanlar Bölgesi görüşlerimiz: Bursa merkez Reyhan-Kayhan Hanlar Bölgesi raporu.
• TÜİK, 2023 (2024, Şubat 13). Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr
• Van Oers, R. (2010). Managing cities and the historic urban landscape initiative - an introduction. R. Van Oers, S. Haraguchi (Ed.), Managing Historic Cities Kitabı içinde (7-17. ss.), UNESCO World Heritage Centre.
• Yazıcıoğlu, Y. & Erdoğan, S. (2014). SPSS uygulamalı bilimsel araştırma yöntemleri. Detay Yayıncılık.
• Yenen, Z. (1987). Vakıf kurumu- imaret sistemi bağlamında Osmanlı Dönemi Türk kentlerinin kuruluş ve gelişim ilkeleri (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Yiğit, A. (2021). Bursa’nın beşeri ve ekonomik coğrafyası. M. Eriş (Ed.), 81 İlde Kültür ve Şehir Bursa Kitabı içinde (211-237. ss.), Bursa Valiliği Neşriyatı.
• Zaman, S. & Duman, S. (2022). Kentsel dönüşüm alanında yayımlanmış coğrafya literatürü üzerine bir değerlendirme. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(43), 1177-1233.