“-(I)yor ol-” BİRLEŞİK FİİL YAPISINDAKİ {-(I)yor} BİR SIFAT-FİİL EKİ MİDİR?

Yıl 2025, , 179 - 191, 31.01.2025

Kubilay Fener

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1526021

Öz

Süreklilik bildiren bir art fiilin geniş zaman çekiminden hece düşmesi sonucu oluşan {-(I)yor} eki, kategori bakımından Türk gramerciliğinin tartışmalı konularından birisini teşkil etmektedir. Kimi araştırmacılar, anılan ekin çeşitli kullanım alanlarından yola çıkarak bir sıfat-fiil olduğunu ileri sürerken bazıları ise bu görüşe katılmamaktadır. Belirtilen duruma istinaden, bu makalede eş zamanlı bakış açısıyla {-(I)yor} ekinin bir sıfat-fiil eki olup olmadığı ele alınacak ve konuya ilişkin görüş ifade eden araştırmacıların düşünceleri kritiğe tabi tutulacaktır. Bununla birlikte ilgili ekin sıfat-fiil kabul edilmesindeki en önemli etkenlerden birisi olan “-(I)yor ol-” yapısının Türkçede hangi etkenlere bağlı olarak ortaya çıktığı ve yaygınlaştığı edebî metinler esasında ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, sıfat-fiil, sıfat-fiil eki, {-(I)yor}, -(I)yor ol-

Etik Beyan

Makale araştırma ve yayın etiğine uygun olarak hazırlanmıştır. Yapılan bu çalışma etik kurul izni gerektirmemektedir.

Is {-(I)yor} A Participle Suffix in the Compound Verb Structure “-(I)yor ol-”?

Öz

The {-(I)yor}, which is formed as a result of the haplology from the simple present tense of an auxiliary verb inticating continuity, constitutes one of the controversial issues of Turkish grammar in terms of category. While some researchers argue that the relevant suffix is a participle through various usage areas, some do not agree with this view. Based on the relevant situation, in this article, with synchronous perspective, it will be discussed whether the {-(I)yor} suffix is a participle or not, and the opinions of researchers who express their opinions on the subject will be subjected to criticism. Again, it will be tried to be revealed on the basis of literary texts, depending on which factors the -(I)yor ol- structure, which is one of the most important factors in accepting the relevant suffix as a participle, became widespread in Turkish.

Anahtar Kelimeler

Turkish, participle, participle suffix, {-(I)yor}, -(I)yor ol-

Kaynakça

• Aktan, B. (2009). Türkiye Türkçesinin söz dizimi. Gazi Kitabevi.
• Altun, H. O. (2022). Derlem verileri ışığında -yor ol- birleşik fiil yapısı. M. Talas (Ed.), 8. Uluslararası Erciyes Bilimsel Araştırmalar Kongresi Bildirileri içinde (258-271. ss.), İksad Global Publications.
• Aslan, S. (2012), Türkiye Türkçesinde ol- yardımcı fiilli yapıların görünüş-zaman bildirimindeki işlevleri. Bilig, (63), 11-30.
• Banguoğlu, T. (2019). Türkçenin grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bilgegil, M. K. (2014). Türkçe dilbilgisi. Salkımsöğüt Yayınevi.
• Boz, E. (2015). Türkiye Türkçesi biçimsel ve anlamsal işlevli biçimbilgisi. Gazi Kitabevi.
• Bozkurt, F. (2010). Türkiye Türkçesi: Türkçe öğretiminde yeni bir yöntem. Kapı Yayınları.
• Bulut, G. (2014). Tarihî Türkiye Türkçesinde perifrastik fiil yapıları (olmak yardımcı fiiliyle kurulan birleşik çekim yapıları). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Delice, H. İ. (2012). Türkçe sözdizimi. İstanbul Kitabevi Yayınları.
• Demir, N. & Yılmaz, E. (2010). Türk dili el kitabı. Grafiker Yayınları.
• Deny, J. (2012). Türk dil bilgisi. (Çev: A. U. Elöve), Kabalcı Yayınevi.
• Doğan, N. (2019). Türkçede adlaşma I: Sıfat-fiillerin söz dizimsel ve anlamsal yapısı. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 8(20), 213-229.
• Ediskun, H. (1999). Türk dilbilgisi. Remzi Kitabevi.
• Eker, S. (2017). Çağdaş Türk dili. Grafiker Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2020). Kutadgu Bilig grameri -fiil-. Akçağ Yayınevi.
• Ergin, M. (2013). Türk dil bilgisi. Bayrak Basım Yayın.
• Erkman Akerson, F. & Ozil, Ş. (2015). Türkçede niteleme -sıfat işlevli yan tümceler-. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gabain, A. (1995). Eski Türkçenin grameri. (Çev: M. Akalın), Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gencan, T. N. (2007). Dilbilgisi. Tek Ağaç Eylül Yayınları.
• Gülsevin, G. (2004). Türkçede sıra dışı ekler ve eklerin tasnif tanımlama sorunu üzerine. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I içinde (1267-1284. ss.), Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, S. (2016). -(Y)AcAk sıfat-fiil ekinin birleşik yapılardaki özel bir işlevi üzerine. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(1), 178-188.
• Hirik, E. (2010). -yor eki sıfat-fiil yapar mı?. II. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi Bildirileri içinde (765-771. ss.), İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları.
• Karaağaç, G. (2016). Türkçenin dil bilgisi. Akçağ Yayınları.
• Karaca, H. (2019). Ol- yardımcı fiiliyle kurulan birleşik fiillerde ana fiilde yer alan -AcAk, -mIş, -r, -Ar / -mAz, -DI, -mAktA ve -yor ekleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 29(2), 89-97.
• Karahan, L. (2000). Yapı bakımından cümle sınıflandırmaları üzerine. Türk Dili, (583), 16-24.
• Karahan, L. (2018). Türkçede söz dizimi. Akçağ Yayınları.
• Karadoğan, A. (2008). Türkiye Türkçesinde yeni bir sıfat-fiil eki: -I. Bilig, (46), 57-66.
• Kerimoğlu, C. (2016). Sözcük öbeği olarak cümle ve bir öbek önerisi. Türkiyat Mecmuası, 26(2), 241-245.
• Korkmaz, Z. (2017). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kuznetsov, P. İ. (1997). Türkiye Türkçesinin morfoetimolojisine dair. TDAY Belleten, 43(1995), 193-262.
• Mihaylov, M. S. (1965). İssledovaniya po grammatike Turetskogo yazıka. Perifrastiçeskiye formı Turetskogo glagola. Nauka.
• Özkan, A., Toker, M., Aşçı, U. D. (2016). Türkiye Türkçesi söz dizimi. Palet Yayınevi.
• Özmen, M. (2010). Olmak fiili ile kurulan birleşik fiil çekimleri üzerine. Türk Dili Üzerine Makaleler içinde (489-499. ss.), Akçağ Yayınevi.
• Savran, H. (2001), Bir isim ile bir yardımcı fiilden oluşan birleşik fiiller üzerine yeni görüşler. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, (596), 140-142.
• Şahin, H. (2006). Türkçede şimdiki zaman eklerinin zaman belirleyicilerle kullanımı. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 213-221.
• Turan, Z. (2008). Gösterme sıfat-fiili. Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun Armağanı içinde (235-244. ss.), Akçağ Yayınları.
• Van Schaaik, G. (2002). Periphrastic tense/aspect/mood. E. Erguvanlı Taylan (Ed.), Verb in Turkish içinde (61-95. ss.), John Benjamins.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. Multilingual Yayınları.