+Ak ve+(I)k EKLERİNİN TÜRKİYE TÜRKÇESİ AĞIZLARINDA KULLANIMI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2015, , 57 - 67, 01.06.2015

Fatih Özek

https://doi.org/10.21550/sosbilder.269521

Öz

+Ak ve+(I)k ekleri, Eski Türkçeden itibaren Türkçenin çeşitli dönemlerinde kullanılan, sevgi ve küçültme bildiren eklerdir. +Ak ve+(I)k ekleri, sevgi ve küçültme işlevine bağlı olarak zamanla yavru hayvan adları, bir nesnenin parçası veya küçüğü anlamında isimler türetmiştir. Ancak eklerin kullanımı, hem Türkçenin tarihî, hem de çağdaş dönemlerinde sınırlıdır. Bugün Türkiye Türkçesi yazı dilinde, kalıplaşmış olarak, yalnızca bazı kelimelerde görülür. +Ak ve+(I)k ekleri, Türkiye Türkçesi ağızlarında da görülür. Derleme sözlüğünden hareketle ek ile ilgili tespit ettiğimiz örnekler, eklerin Türkçenin tarihî ve çağdaş dönemlerine göre ağızlarda daha canlı olduğunu göstermiştir. Ayrıca, ekler temel işlevlerine bağlı olarak, yeni işlevler de kazanmıştır. Çok sayıda kelimede ise şekil ve anlam olarak ekler varlıklarını hissettirmiştir. Çalışmada bu kelimelerin kök-gövde (anlam) ilişkisi de kurulmaya çalışılmıştır. Bu noktalardan hareketle makalede, +Ak ve +(I)k eklerinin Türkiye Türkçesi ağızlarındaki genel görünümünü ve de işlevlerini ortaya koymak hedeflenmiştir

Anahtar Kelimeler

+Ak eki, +(I)k eki, küçültme eki, şekil bilgisi, Türkiye Türkçesi ağızları

An Evaluation on Use of the Suffixes ‘+AK and+(I)K’ in Turkey Turkish Sub-Dialects

Öz

+Ak and +(I)k are diminutive and caritative suffixes that have been used
since Old Turkish. In accordance with their diminutive and caritative funtions, they
are used to derivate names of baby animals, a piece of an object or small objects
with the time. But the use of the suffixes seems to be limited both in hstorical and
modern periods of Turkish. Today, the use of the suffixes can be seen in a few words
in the written language of Turkey Turkish.
+Ak and +(I)k are also used in Tukey Turkish sub-dialects. Based on the
examples in Compilation Dictioanary, it can be inferred that the use of the suffixes
are more widespread in sub-dialects than that of in historical and modern periods of
Turkish. Also the suffixes gained various funtions related to the original ones. In
numerous words the presence of the suffiexes can be determined. In this work, the
semantic relations between roots and stems of these words are studied.
From this point of view, In this study it is aimed to determine the funtions
and general aspects of the suffixes in Tukey Turkish sub-dialects.

Anahtar Kelimeler

+(A)k, +(I)k, dimunitive suffix, morphology, Turkey Turkish sub-dialects

Kaynakça

• A.von Gabain (1988), Eski Türkçenin Grameri, TDK Yay., Ankara.
• A.N. Kononov (1989), “İsimlerin ve Sıfatların Küçültme Şekilleri ve Söz Yapımı”, TDAY/Belleten-1968, TDK Yay., Ankara, s. 81-88.
• Arat, R. Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig III (İndeks), (Yayına Hazırlayan: Kemal Eraslan, Osman Fikri Sertkaya, Nuri Yüce), TKAE Yay. İstanbul.
• Atalay, Besim (1985), Dîvânü Lügati’t- Türk Tercümesi I, TTK Yay., Ankara.
• Atalay, Besim (1986), Dîvânü Lügati’t- Türk Tercümesi II, TTK Yay., Ankara.
• Atalay, Besim (1986), Dîvânü Lügati’t- Türk Tercümesi III, TTK Yay., Ankara.
• Clauson, S. G. (1972), An Etymological Dictionsry Of Pre Thirteenth- Century Turkish, Oxford University Press, London.
• Clauson, S. G. (2007), “Türkçede Sekizinci Yüzyıldan Önce Kullanılan Ekler” (çev.Uluhan Özalan), Dil Araştırmaları Dergisi, C. 1, S. 1 Güz 2007, s. 185-196.
• Erdal, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation Vol 1, Otto Harrasowitz- Wiesbaden.
• Eren, Hasan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.
• Ergin, Muharrem (1986), Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yay., İstanbul.
• Eyüpoğlu, İ. Zeki (1988), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Sosyal Yay., İstanbul.
• Derleme Sözlüğü I-VI (2009), TDK Yay., Ankara.
• Gülensoy, Tuncer (1994), Kürtçenin Etimolojik Sözlüğü, TTK Yay., Ankara.
• Gülensoy, Tuncer (2007), Köken Bilgisi Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.
• Han- Woo Choi (2010), Türkçe, Korece, Moğolca ve Mançu- Tunguzcanın Karşılaştırmalı Ses ve Biçim Bilgisi, TDK Yay., Ankara.
• Hatipoğlu, Vecihe (1981), Türkçenin Ekleri, TDK Yay., Ankara.
• Karaağaç, Günay (2012), Türkçenin Dil Bilgisi, Akçağ Yay., Ankara.
• Korkmaz, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK Yay., Ankara.
• Nalbant, M. Vefa (2008), Dîvânü Lûgati’t- Türk Grameri-I- İsim, Bilgeoğuz Yay., İstanbul.
• Starostin, S., Dybo, A.; Mudrak, O. (2003), Etymological Dictionary of the Altaic Languages, Leiden-Boston, Brill.
• Tekin, Talat (1995), Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Simurg Yay., İstanbul.
• Tietze, Andreas (2009), Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı- Sprachgeschichtliches und Etymologisches Wörterbuch des Türkei- Türkischen, Osterreichischen Akademie der Wissenschaffen, Wien.