Anonim Bir Târîh-İ Âl-İ Osmân Nüshasının Sözvarlığında Kalıp Yapılar ve Arkaik Kelimeler

Yıl 2010, Cilt: 11 Sayı: 19, 325 - 364, 12.01.2010

Mustafa Uluocak Şükrü Baştürk

Öz

Osmanlı Devleti'nin kuruluş devrine ait tarihî vesikaların önemli bir kısmını “Tevârîh-i Âl-i Osmân”lar oluşturmaktadır. Kuruluştan yaklaşık bir asır sonra kaleme alınmaya başlayan ve bir kısmı anonim özellik taşıyan bu eserler, Osmanlı tarih yazıcılığının da başlangıcı sayılmaktadır. Tarihî yönüyle kuruluş devrinin aydınlatılmasına ışık tutan bu türün ilk örnekleri, edebi yönüyle de o devir Türkçesinin dil özelliklerini yansıtmaktadır. Tevârîh-i Âl-i Osmân metinleri, kendine has söz varlıkları ile de aynı zamanda birer dil yadigârı durumundadırlar. Bu çalışmada, Bursa İnebey Kütüphanesi Ulucami 2495 numarada kayıtlı anonim bir Tevârîh-i Âl-i Osmân nüshasının söz varlığı içinde arkaik kelimeler, deyim ve kalıp ifadelerin tespitine çalışılmış ve bu anlamda Türkçenin söz varlığına katkıda bulunmak amaçlanmıştır

Anahtar Kelimeler

Târîh-i Âl-i Osmân, Eski Anadolu Türkçesi, Söz Varlığı, Kalıp İfadeler, Arkaik Kelimeler

Expression patterns and archaic words İn The Lexıcology of An Anonymous Copy of Tarih-i Al-i Osman

Öz

The texts of “Tevârîh-i Âl-i Osmân” compose an important part of the documents pertaining to the rise period of the Ottoman State. These works, which began to be penned about a century after the establishment and some of which have anonymous characteristics, are regarded as the beginning of the Ottoman history writing as well. First examples of this type, which shed light on the rise period with their historical aspect, also reflect the language characteristics of that period Turkish with their literary aspect. The texts of Tevârîh-i Âl-i Osmân, with their idiosyncratic lexicologies, are each a language heirloom at the same time. In this study, it was aimed to find out words, idioms, and archaic expression patterns mentioned in the lexicology of an anonymous copy of Tevârîh-i Âl-i Osmân recorded in Bursa Inebey Library Ulucami numbered 2495, and in this respect, to make some contribution to the lexicology of Turkish

Anahtar Kelimeler

Tarih-i Al-i Osman, Old Anatolian Turkish, Lexicology, Expression Patterns, Archaic Words

Kaynakça

• Adalıoğlu Hasan Hüseyin (1999), “Osmanlı Tarih Yazıcılığında Anonim Tevârîh-i Âl-i Osmân Geleneği”, Osmanlı / Bilim, Ankara, C. 8, Yeni Türkiye Yayınları: 286-292.
• Aksan Doğan (1996),Türkçenin Söz Varlığı, Ankara, Engin Yayınevi.
• Aksoy Ömer Asım (1988), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü (I-II), Ankara, İnkılap Kitabevi.
• Atalay Besim (2006), Divanü Lûgat-it-Türk (Dizin), Ankara, C. IV, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, http://tdkterim.gov.tr/atasoz/(05.08.2010).
• Babinger Franz (2000), Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri (Çev. Coşkun Üçok), Ankara, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. Büyük Türkçe Sözlük, http://tdkterim.gov.tr/bts/(05.08.2010).
• Clauson Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, London, At The Clarendon Press.
• Develioğlu Ferit (1993), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara, Aydın Kitabevi Yayınları.
• Dilçin Cem (1983), “Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı ve Tarihsel Sözlüğü”, TDAY-Belleten: 23-38.
• Dinçer Aslıhan (2010), (tanıtma) "Deniz Öztürk, Türkiye Türkçesinde Anlamca Kaynaşmış- Deyimleşmiş Birleşik Fiiller", Karadeniz Araştırmaları, S. 24: 178-184.
• Elçin Şükrü (1993), Halk Edebiyatına Giriş, Ankara, Akçağ Yayınları.
• Gülensoy Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü (III), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mehmet Bahaeddin (1997), Yeni Türkçe Lügat, Ankara, Akçağ Yayınları.
• Mütercim Asım Efendi (2000), (Haz. Mürsel Öztürk, Derya Örs) Burhân-ı Katı, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öztürk Deniz (2008), Türkiye Türkçesinde Anlamca Kaynaşmış-Deyimleşmiş Birleşik Fiiller, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öztürk Necdet (1999), Osmanlılarda Tarih Yazıcılığı, Osmanlı / Bilim, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları: C. 8, 257-261.
• Pakalın Mehmet Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (I-III), İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Redhouse Sir James W.(2001),Turkish and English Lexicon, İstanbul, Çağrı Yayınları.
• Steingass Francis Joseph (1930), Persian-English Dictionary, London, Printed in Great Britain By Lowe & Brydone Printers Ltd.
• Şahin H. (2006), Şeyh İmam el-Bardahî-Câmi'ül-Fürs II (Dizin ve Tıpkıbasım), The Departman of Near Eastern Languages and Civilizations Harvard Uninersity.
• Şahin Hatice (2004), Türkçede Organ İsimleriyle Kurulmuş Deyimler, Bursa, Uludağ Üniversitesi Yayınları.
• Şahin Hatice (2006), Şeyh İmam el-Bardahî-Câmi'ülFürs I (İnceleme-Metin), The Departman of Near Eastern Languages and Civilizations Harvard University.
• Şahin Hatice (2006). “Terimlerin Genel Dile Yansımasına Dair Bazı Gözlemler”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 20: 123-129.
• Şemseddin Sami (1992), Kâmûs-ı Türkî, İstanbul, Çağrı Yayınları.
• Tarama Sözlüğü (2009), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkiye'de Halk Ağızından Derleme Sözlüğü (I-VI) (2009), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.