Osmanlı Döneminde Bursa Kumaşçılarının Sanat Nizamı

Yıl 2006, Cilt: 7 Sayı: 11, 173 - 189, 01.12.2006

Cafer Çiftçi

Öz

Osmanlı’da esnaf örgütleri, Anadolu’da kurulan Ahî teşkilatının özellikle düşünce yönünden bir uzantısıdır. Bu açıdan, Osmanlı esnafının sanat ve imalat nizamına yön veren değerler Ahîliğin etkisiyle; eşitlik, dayanışma, ölçülülük ve gelenekçilik gibi bazı ahlâkî ilkelerle belirlenmiştir. Bu makalede, ahlâkî değerlerin etkisiyle klasik dönemde Osmanlı esnaf örgütlerinin var olan nizamları ve idealler doğrultusunda çalışma disiplinleri, Bursa’da kumaşçı esnafına ait uygulamaları gösteren arşiv belgelerinden örneklerle açıklanmaya çalışılmaktadır. Arşiv belgelerinde kayıtlı örnekler, bir yönüyle kumaşçı esnafının imalat nizamları konusunda kendi aralarındaki problemleri ortaya koyarken, diğer bir yönüyle de esnafın var olan iktisadi zihniyet dünyası, sanat ve imalat nizamı, gelenekler ve teşkilat yapısı konularında bilgiler sunmaktadır

Anahtar Kelimeler

Bursa, esnaf, kumaş, Osmanlı

The Manufacturing Ordinance of Cloth Makers of Bursa in the Ottoman Era

Öz

The Ottoman guilds are extensions of “Ahî” orders founded in Anatolia, especially in intellectual respects. Values that direct the artistic and productive ordinance of Ottoman artisans, have been determined by moral rules such as equality, solidarity, temperance and traditionalism with the influence of “Ahî” organization. In this paper, the ordinances of Ottoman guilds and their working disciplines formed by the affect of moral values, are attempted to explain with some examples of archive documents showing practices of cloth makers in Bursa. The examples recorded in archive documents, expose in one side problems among cloth makers and violations of manufacturing ordinance, and in the other side give some information on economic worldview of artisans, artistic and productive ordinance, traditions and the structure of organization.

Anahtar Kelimeler

Bursa, artisan, fabric, Ottoman

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Bursa Şer’iye Sicilleri (BŞS.), Ankara Milli Kütüphâne, Yazmalar Bölümü. A-23. A-129. B-12. B-34. B-38. B-42. B-52. B-111. B-136. B-146. C-2. C-3. Tetkik Eserler
• Anadol, Cemal. (1991). Türk-İslâm Medeniyetinde Ahilik Kültürü ve Fütüvvetnâmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Baer, Gabriel. (1970a). “Monopolies and Restrictive Practices of Turkish Guilds”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, 13, ss.145-165.
• Baer, Gabriel. (1970b). “The Administrative, Economic and Social Functions of Turkish Guilds”, International Journal of Middle East Studies, 1, ss.28-50.
• Barkan, Ömer Lütfi. (1983). “Osmanlı İmparatorluğunda Esnaf Cemiyetleri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt 41, Sayı 1-4, ss.39-46.
• Bayram, Mikail. (1991). Ahî Evren ve Ahî Teşkilâtı’nın Kuruluşu. Konya: Damla Matbaacılık.
• Bayram, Mikail. (1995). Tasavvufî Düşüncenin Esasları Ahi Evren. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çağatay, Neşet. (1989). Bir Türk Kurumu Olan Ahîlik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çiftçi, Cafer. (2004a). “Müşteri Memnuniyeti, Kalite ve Osmanlı Esnafı”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:5, Sayı: 7, ss.17-34.
• Çiftçi, Cafer. (2004b). “Bursa’da Standart Dışı Üretime Esnafın Tepkisi”, Bursa Araştırmaları, Sayı 4, ss.51-55.
• Dalsar, Fahri. (1960). Türk Sanayi ve Ticaret Tarihinde Bursa’da İpekçilik. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları.
• Eğilmez, Mümtaz Şükrü. (1939). “Tarihte Bursa Sanatları”, Uludağ, 27, ss.35-43.
• Ergin, Osman Nuri. (1995). Mecelle-i Umûr-ı Belediyye. Cilt 1. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Faroqhi, Suraiya. (1995). “Ottoman Guilds in the Late Eighteenth Century: The Bursa Case”, Making A Living In The Ottoman Lands 1480 to 1820, İstanbul: The Isis Press, ss.93-112.
• Gerber, Haim. (1976). “Guilds in Seventeenth Century Anatolian Bursa”, Asian and African Studies, 11, ss.59-86.
• Gölpınarlı, Abdülbâkî. (1950). “İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı ve Kaynakları”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt XI/1-4, ss.3-354.
• İbn Battûta. (1335). Tuhfetu’n-Nuzzâr Fi Garaibi’l-Emsâr. Tercüme: Mehmet Şerif, Cilt I, İstanbul: Matbua-i Amire.
• İsvan, Nurhan. (1991). “Illegal Local Trade in the Ottoman Empire and the Guilds of İstanbul, 1725-26: Suggested New Hypotheses”, International Journal of Turkish Studies, Vol. 5, No. 1-2, ss.1-23.
• Kal’a, Ahmed. (1995). “Esnaf”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 11, ss.423-430.
• Kara, Mustafa. (1986). “Fütüvvet-Melâmet Münasebeti”, Türk Kültürü ve Ahilik, XXI. Ahilik Bayramı Sempozyumu Tebliğleri, İstanbul, ss.187-195.
• Kütükoğlu, Mübahat. (1986). “Osmanlı Esnafında Oto-Kontrol Müessesesi”, Ahilik ve Esnaf, İstanbul: Esnaf ve Sanatkârlar Derneği Yayınları, ss.55-85.
• Lewis, Bernard. (1937). “The Islamic Guilds”, The Economic History Review, Vol. 8, No. 1, ss.20-37.
• Lowry, Heath W. (2004). Seyyahların Gözüyle Bursa 1326-1923. Çeviren: S. Alper, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (1996). “Türkiye’de Ahilik Araştırmalarına Eleştirel Bir Bakış”, I. Uluslararası Ahilik Kültürü, Sempozyum Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, ss.129-138.
• Öz, Tahsin. (1948). “Bursa Kumaşları”, Bursa, Haz: V. Nedim Tör - Şevket Rado, İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları, ss.29-32.
• Rafeq, Abdul-Karim. (1991). “Craft Organization, Work Ethics, and the Strains of Change in Ottoman Syria”, Journal of the American Oriental Society, Vol.111, No.3, ss.495-511.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet. (2002). XIII-XVI. Asırlardaki Anadolu’da Fütüvvetnamelere Göre Dinî İnanç Motifleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Taeschner, Franz. (1954). “İslam Ortaçağı’nda Fütüvve (Fütüvvet Teşkilâtı)”, Tercüme: Fikret Işıltan, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, XV / 1-4.
• Ülgener, Sabri F. (1950). “14 üncü Asırdanberi Esnaf Ahlâkı ve Şikâyeti Mucip Bazı Halleri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, XI / 1-4, ss.388-396.
• Yi, Eunjeong. (2004). Guild Dynamics in Seventeenth-Century Istanbul: Fluidity and Leverage, Leiden: E. J. Brill.
• Belge 1: Bursa Şer’iye Sicilleri, B-38, 7b.
• Belge 1: Bursa’da bezzaz tâifesinin %10’luk kâr oranı ile fiyatları
• belirlemeleri ve esnaf nizamına muhalif davrananların Hz. Şît peygamberin
• ruhu için bir kazan kaynatması hususlarında kadı huzurunda aldıkları kararı
• gösteren 1617 yılına ait sicil kaydı.