Sultanlar, Şairler ve İmgeler : Şehnâme-İ Firdevsi'nin Mukaddimesinin Resimleri

Yıl 2008, Cilt: 9 Sayı: 15, 267 - 296, 01.12.2008

Zeren Tanındı

Öz

Firdevsî’nin eseri Şehnâme’nin nüshalarının ilk sekiz ile on beş arasında değişen sayfalarında, bir mukaddime metni vardır. Şehnâme metnini inceleyen bilim insanları çalışmalarında; Eski Önsöz ve Baysungur Önsözü olarak isimlendirdikleri, içerik olarak birbirinden farklı iki mukaddime metni olduğunu belirlemişlerdir. Bu iki mukaddime metninin içerikleri de zaman içinde değişikliklere uğramış, bunlardan biri resimli, resimsiz Şehnâme nüshalarının neredeyse tümünün baş kısmında yer almıştır Topkapı Sarayı Kütüphanesi’ndeki Şehnâme nüshalarından Baysungur mukaddimesi resimlilerin ilk grubu Firdevsî’nin bir bahçede toplanan Gazneli üç şair tarafından sınanmasını ve ikinci grubu Firdevsî’nin Sultan Mahmud’un huzurunda sınanmasını gösteren resimler üzerinde yoğunlaşmıştır. Üçüncü grup resimler ise bu mukaddimenin son bölümüyle; Firdevsî’nin Şehnâme’yi tamamladığında kendisine ödenecek parayla ve onun ölümünü izleyen olayla ilgilidir. Topkapı Sarayı Kütüphanesi’ndeki Şehnâme nüshalarından Eski Önsözü resimli iki örnek vardır. Bunlardan birinde üç şairin Firdevsî ile karşılıklı söyleşmelerinin tasviri vardır. İkincisindeki mukaddime resimlerinin ilki Kenareng isimli bir kahramanın güç gösterisini, ikincisi İsfendiyar ile Rüstem’in kavgalarını, üçüncüsü de Firdevsî’nin üç şairle karşılıklı şiir okumalarını gösterir. Osmanlı manzum tarih yazarlarının açıkça dile getirmemelerine rağmen, Firdevsî’ye öykündükleri, mukaddimelerindeki ifadelerinden ve satır aralarında kullandıkları kahraman isimlerinden, onları Osmanlı sultanları veya kumandanları ile özdeşleştirmelerinden bellidir

Anahtar Kelimeler

Şehnâme, mukaddime, Firdevsî

Sultans, Poets and Images: Illustrated Prefaces of Shahnâma- i Firdausi

Öz

There is a preface text on the pages between eight and fifteen in the copies of Firdausi’s Shahnâma. The scholor examining the text of Shahnâma find out that there are two different preface texts, Old preface and Baysungur preface, which are different from each other. The contents of those prefaces had also been changed in time and one of them constantly took part in the beginning of almost every illustrated or non-illustrated copies of Shahnâma.Among the copies of Shahnâmas in the Topkapi Palace Library, the ones with Baysungur preface are two kinds; one group mostly containing illustrations about the testing of Firdausi by three poets of Gazna in the garden, while the second group have the illustrations of the testing of Firdausi in the presence of Sultan Mahmud. A third group of illustrations are related with the last part of the preface; the money to be paid to Firdausi when he finish the Shahnâma, and incidents following his death. In the Topkapi Palace Library there are two examples of Shahnâmas having illustrated Old preface. In one of them there is an illustration showing Firdausi conversing with the three poets. In the other preface, the first illustration is about a hero named Kenareng, second illustration is about the fight between Isfendiyar and Rüstem and last one illustrates Firdausi and three poets reading poems mutually. Although they never admitted it clearly, the Ottoman history writers writing in verse format, imitated Firdausi, it can be observed from their expressions in the prefaces, the names of the heroes in their lines, and equating these heroes with Ottoman Sultans and commanders

Anahtar Kelimeler

Shahnâma, preface, Firdausi

Kaynakça

• Atasoy, Nurhan (1970),“Four Istanbul Albums and Some Fragments from Fourteenth-Century Shah-namehs”, Ars Orientalis, VIII: 19-48.
• Bağcı, Serpil (2000), “Illustrated Word Illustrated Image: :The Illustrated Şehnâme-i Türkî Copies”, Muqarnas, XVII:162-176.
• Bağcı, Serpil (2005), “Metinlerden Resimlere: El Yazması Tasvirlerinde Hz.Ali”, Tarihten Mitolojiye İslam İnançlarında Hz.Ali, Ankara: 217-250.
• Bağcı, Serpil (2008), “Visiualizing Power: Portrayals of the Sultans in Illustrated Histories of the Ottoman Dynasty”, Islamic Art, VI, baskıda.
• Bağcı, Serpil- Filiz Çağman-Günsel Renda- Zeren Tanındı (2006), Osmanlı Resim Sanatı, İstanbul, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını.
• Bertels, E.E.(1972), “Zur russichen Schahname-Ausgabe”, çev.H.Kanus- Crede, Iranistische Mitteilungen, 6: 35-49.
• Çağman, Filiz (1973), “Şehnâmeyi Selim Han ve Minyatürleri”, Sanat Tarihi Yıllığı, V :411-442.
• Çağman, Filiz (1989), “Saray Nakkaşhânesinin Yeri Üzerine Düşünceler”, Sanat Tarihinde Doğudan Batıya. Ünsal Yücel Anısına Sempozyum Bildirileri, Sandoz Kültür Yayınları, İstanbul.
• Çağman, Filiz-Zeren Tanındı (2002), “Manuscript Production at the Kâzarûnî Orders in Safavid Shiraz”, Safavid Art and Architecture, edited by Sheila R. Canby, London: 43-48.
• Çağman, Filiz-Zeren Tanındı (2008), “Firdevsi’nin Şâhnamesi’nde Geleneğin Değişimi”, Journal of Turkish Studies, Türklük Bilgisi Araştırmaları. Şinasi Tekin Armağını III, haz. Y. Dağlı, Y. Dedes, S. Kuru, 32/1: 143-167.
• Daneshvari, Abbas (1986), Animal Symbolism in Warka wa Gulshâh, Oxford University Press, Oxford.
• Değirmenci, Tülün (2007), “Resmedilen Siyaset:II.Osman Devri (1618- 1622) Resimli Elyazmalarında Değişen İktidar Sembolleri”, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Değirmenci, Tülün (2008), “Legitimizing” A Young Sultan: Illustrated Copies of Medhî’s Şehnâme-i Türkî in European Collections”, 13th International Congress of Turkish Art, Budapest, 3-8 September 2007, (baskıda).
• Duda, Dorothea (1972), “Die Buchmalerei der Gelâ’iride (2:teil)”, Der Islam 49/2: 153-220.
• Enderlein, Volkmar und Warner Sundermann (1988), Schâhnâme. Das Persische Königsbuch. Miniaturen und Texte der Berliner Handschrift von 1605, Leipzig und Weimar.
• Eroğlu, Zekeriya (1998), “Şehnâmeci Lokman’ın Hüner-Nâmesi(2.cilt, 1- 154. Varak) İnceleme-Metin-Sözlük-Dizin”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Eroğlu, Süleyman (2007), “Âsafî’nin Şecâatnâme’si (İnceleme-Metin)”, Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa
• Fetvacı, Emine (2009), “The Production of the Sehnâme-i Selim Han”, Muqarnas, XXVI , baskıda.
• Firdevsi (1967), Şehname, C.I-IV, çev.Necati Lugal, Milli Eğitim Bakanlığı Yayını, Ankara.
• İnal, Güner (1970) ,“Topkapı Sarayı Müzesi’ndeki Hazine 1509 Nolu Şehname’nin Minyatürleri”, Sanat Tarihi Yıllığı III: 197-220.
• İnal, Güner (1973),“Şah İsmail Devrinden Bir Şehnâme ve Sonraki Etkileri”, Sanat Tarihi Yıllığı V: 497-530.
• İnal, Güner (1980),“Topkapı Sarayı Müzesi’ndeki Bazı Şah Abbas Dönemi Şahname’lerinin Minyatürleri”, Hacettepe Beşeri Bilimler Dergisi, 3:12-51.
• Gray, Basil (1979), “History of Miniature Painting. The Fourteenth Century”, The Art of the Book in Central Asia, London: 93-120.
• Karahan, Abdülkadir, Tahsin Yazıcı, Ali Milani (1971), Topkapı Sarayı Müzesindeki Şehnâme Yazmalarından Seçme Minyatürler, İstanbul.
• Karatay, Fehmi E. (1961a), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Farsça Yazmalar Kataloğu, Milli Eğitim Bakanlığı Yayını, İstanbul.
• Karatay, Fehmi E. (1961b), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, Milli Eğitim Bakanlığı Yayını, İstanbul.
• Khaleghi-Motlagh, Djalal (1988), “The Long Road to a Critical Text of the Shahname”, Manuscript of the Middle East 3: 54-59.
• Kültüral, Zühal, Latif, Beyreli (1999), Şerîfî Şehnâme Çevirisi, I-IV, Türk Dil Kurumu, Ankara.
• Minorsky, Vladimir (1964), “The Older Preface to the Shâh-Nâma”, Iranica. Twenty Articles, Hertford: Stephen Austin, 260-273.
• O’Kane, Bernard (2003), Early Persian Painting. Kalila and Dimna Manuscripts of the Late Fourteenth Century, I.B.Tairus, London- NewYork.