Geç Osmanlı Toplumu İslami Düşüncesinde Milliyetçiliğe Çatışmalı Yaklaşımlar: Sebilür-reşad Dergisi (1908-1924) Üzerine Bir Çalışma

Yıl 2017, Cilt: 18 Sayı: 33, 401 - 427, 31.07.2017

Ozan Aşık

https://doi.org/10.21550/sosbilder.309697

Öz

Bu
çalışma, 1980-1924 yılları arasındaki gazetecilik söyleminde milliyetçiliğin
Türk İslami düşüncesine nasıl eklemlendiğini anlamak için Sebilür-reşad
dergisini incelemektedir. Bu çalışma için belirtilen yıllar arasında dergide
Osmanlıca basılan otuz makale incelenmiştir. O dönem boyunca derginin başlıca
amacı Müslüman dünyası ile batılı güçler arasında gerçekleştiği düşünülen bir
çatışmayı vurgulamak ve Batılı devletlerin bölgedeki sömürgecilik
faaliyetlerine karşı Müslümanların birliği fikrini savunmaktır. Fakat bu birlik
fikrinin, farklı ve hatta çatışan milliyetçi terimlerle ifade edildiği
görülmektedir. Dolayısıyla benim buradaki niyetim, değişen siyasi şartlar
altında İslami söylemin, farklı milliyetçilik yaklaşımlarına (Türkçülük,
Osmanlıcılık ve bölgesel milliyetçilik) ve bu yaklaşımların “öteki”lerine
referans vererek gazetecilik eylemi tarafından nasıl sunulduğunu göstermektir. 

Anahtar Kelimeler

Sebilür-reşad, Milliyetçilik, Osmanlıcılık, Islamcılık, Gazetecilik

CONFLICTUAL APPROACHES to NATIONALISM in THE ISLAMIC THOUGHT in THE LATE OTTOMAN SOCIETY: A CASE STUDY of THE JOURNAL SEBILÜR-REŞAD (1908-1924)

Öz

In this study, I examine the journal Sebilür-reşad to understand how
nationalism was coupled with Turkish Islamic thought in the journalistic
discourse between the years 1908 and 1924. For this study, I analyzed thirty
articles published in Ottoman Turkish in the journal between those years. The
mainstream idea of the journal during this period was to stress a perceived
conflict between the Muslim world and western powers and to advocate the idea
of the unity of Muslims against the colonialist activities of western powers in
the region. The idea of this unity, however, seems to be articulated in
different and even contesting nationalist terms. Therefore, my intention here
is to demonstrate how Islamic discourse was mediated by journalistic activity
with reference to varying nationalist approaches (Turkish, Ottomanism and
territorial nationalism) and their ‘others’ under changing political
circumstances.

Anahtar Kelimeler

Sebilür-reşad, Nationalism, Ottomanism, Islamism, Journalism

Kaynakça

• Sebilü’r-Reşad’dan alınan birincil kaynaklar Ispartalı Hakkı (1327/1911) “Türklük Gayreti”. Sebilür-reşad, C. 6, S. 141, s. 165-166. (1334/1918) “Türkçülerin Siyasi Mefkûreleri”. Sebilü’r-Reşad, C. 15, S. 375, s. 211. (1335/1919) (No title specified). Sebilü’r-Reşad, C. 15, S. 389, s. 441-442. (1335/1919) “Türk Milletine Hür Yaşamak Hakkı Verilmedir”. Sebilü’r-Reşad, C. 17, S. 417-418, s. 15. (1335/1919) “Türk Ocağındaki Münasebetsizlikler Hakkında”. Sebilü’r-Reşad, C. 18, S. 452, s. 119. Eşref Edip (1335/1919). “Türkler ve İslamiyet”. Sebilür-reşad, C. 16, S. 408-409, s. 166-168. Ömer Rıza (1335/1919a). “Türkçülük, Memleketçilik”. Sebilür-reşad, C. 18, S. 448, s. 86-70. Ömer Rıza (1335/1919b) “Türk, Kürt, Arap” Sebilü’r-Reşad, C. 17, S. 429-430, s. 111. (1336/1920) “Kürtler ve İslamiyet”. Sebilü’r-Reşad, C. 18, S. 461, s. 224-225. (1336/1920) “Arazi-i Mukaddese Manda Altına Alınamaz”. Sebilü’r-Reşad, C. 18, S. 456, s. 166-167. (1339/1923) (No title specified). Sebilü’r-Reşad, C. 21, S. 528-529, s. 72. Necmeddin Sadık (1340/1924). “Tahripkâr Milliyetperverlik”. Sebilü’r-Reşad, C. 24, S. 605, s. 106-107. (1340/1924) (No title specified). Sebilü’r-Reşad, C. 24, S. 605, s. 106-107.
• İkincil kaynaklar Ahmad, Feroz (1982). “Unionist Relations with the Greek, Armenian, and Jewish Communities of the Ottoman Empire, 1908-1914”. Benjamin Braude & Bernard Lewis (ed.) Christians and Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of a Plural Society. New York, London: Holmes & Meier Publishers, s. 287-324. Akçura, Yusuf (2005). Üç Tarz-ı Siyaset. Ankara: Lotus. Anderson, Benedict (2006). Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. London: Verso. Arabacı, Caner (2004). “Eşref Edip Fergan ve Sebilürreşad Üzerine”. İslamcılık: Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C. 6. İstanbul: İletişim Yayınları, s. 96-128. Berkes, Niyazi (1998). The Development of Secularism in Turkey. New York: Routledge, 1998. Berktay, Halil (2007). “A Genocide, Three Constituencies, Thoughts for the Future (Part I)”. Armenian Weekly, C. 73, S. 16. Deringil, Selim (1993). “The Invention of Tradition as Public Image in the Late Ottoman Empire, 1808 to 1908”. Comparative Studies in Society and History, C. 35, S. 1, s. 3-29. ______(1991). “Legitimacy Structures in the Ottoman state: The Reign of Abdülhamit II (1876-1909)”. International Journal of Middle East Studies, C. 23, S. 3, s. 345-359. Göçek, Fatma Müge (2002a). “Introduction: Narrative, Gender, and Cultural Representation in the Constructions of Nationalism in the Middle East”. Fatma Müge Göçek (ed.) Social Constructions of Nationalism in the Middle East. Albany: State University of New York Press, s. 1-14. ______(2002b). “Decline of Ottoman Empire and the Emergence of Greek, Armenian, Turkish, and Arab Nationalism”. Fatma Müge Göçek (ed.) Social Constructions of Nationalism in the Middle East. Albany: State University of New York Press, s. 15-84. Gündüz, Mustafa (2007). II. Meşrutiyet’in Klasik Paradigmaları. İstanbul: Lotus Yayınevi. Gülalp, Haldun (1995). “The Crisis of Westernization in Turkey: Islamism versus Nationalism”. Innovation: The European Journal of Social Sciences, C. 8, S. 2, s. 175-182. Hanioğlu, Şükrü (2002). “Turkish Nationalism and the Young Turks, 1889-1908”. Fatma Müge Göçek (ed.) Social Constructions of Nationalism in the Middle East. Albany: State University of New York Press, s. 85-98. Kara, İsmail (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyete İslamcılık Tartışmaları (Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi), C. 6. İstanbul: İletişim Yayınları. Kayalı, Hasan (1997). Arabs and Young Turks: Ottomanism, Arabism, and Islamism in the Ottoman Empire, 1908-1918. Berkeley: University of California Press. Keyder, Çağlar (1987). State and Class in Turkey. London, New York: Verso. Özdalga, Elisabeth (2006). “The hidden Arab: A Critical Reading of the Notion of ‘Turkish Islam’”. Middle Eastern Studies, C. 42, S. 4, s. 551-570. Risser, James (1997). Hermeneutics and the Voice of the Other: Re-Reading Gadamer's Philosophical Hermeneutics. Albany, New York: State University of New York Press. Shaw, Stanford and Shaw, Ezel Kural (1977). “History of the Ottoman Empire and Modern Turkey”. Reform, Revolution and Republic: The Rise of Modern Turkey, 1808-1975, C. 2. Cambridge: Cambridge University Press. Şeker, Nesim (2007). “Demographic Engineering in the Late Ottoman Empire and the Armenians”. Middle Eastern Studies, C. 43, S. 3, s. 461-474. Ülker, Erol (2005). “Contextualizing ‘Turkification’: Nation-Building in the Late Ottoman Empire, 1908-1918”. Nations and Nationalisms, C. 11, S. 4, s. 613-636. Tunaya, Tarık Zafer (1962). İslamcılık Cereyanı: İkinci Meşrutiyetin Siyasi Hayatı Boyunca Gelişmesi ve Bugüne Bıraktığı Meseleler. İstanbul: Baha Matbaası.