NEHCÜ’L-FERÂDÎS’TE AL- FİİLİ ÜZERİNE

Yıl 2019, Cilt: 20 Sayı: 37, 889 - 927, 31.07.2019

Özgül Özbek

https://doi.org/10.21550/sosbilder.541934

Öz

Sözcükler tarih boyunca biçim ve anlam bakımından
çeşitli değişikliklere uğramaktadır. Bu değişikliklerin tespit edilmesi dilin
gelişiminin ortaya çıkarılması bakımından önemlidir. Bu çalışmada Harezm
Türkçesinin en önemli ve kapsamlı eserlerinden biri ve Türkçenin tarihsel
gelişim sürecinin tespit edilmesinde çok değerli bir kaynak kitap olan Nehcü’l-Ferâdîs’te
al- fiili anlam ve yapı olarak incelenecektir. Bu çerçevede öncelikle Eski
Türkçeden beri varlığını sürdüren söz konusu fiilin tek başına kullanıldığı
yapılar taşıdığı anlamlara göre sınıflandırılarak örneklendirilecektir.
Ardından bir isimle birlikte birleşik fiil oluşturduğu yapılar ve taşıdıkları
anlamlar tespit edilecektir. Böylelikle Nehcü’l-Ferâdîs’te al- fiilinin hangi
anlamlarda ve yapılarda kullanıldığı tespit edilirken sözcüğün Eski Türkçeden
günümüze kadarki tarihsel yolculuğunun bir dönemine de ışık tutulmaya
çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Harezm Türkçesi, al- fiili, birleşik fiil, esas fiil, Nehcü’l-Ferâdîs

On the Verb Al- in Nehcü’l-Ferâdîs

Öz

Words are prone to various changes in terms of
form and meaning throughout history. Verification of these changes is important
in terms of enlightening the development of language. In the present study
Nehcü’l-Ferâdîs which is one of the most important and comprehensive works of
Khwarezm Turkish and an invaluable source book in determining the historical
development process of Turkish is examined in terms of verbal meaning and
structure by using on the verb al-. In this framework, especially the
structures used singly since the subsistence of the above mentioned verb beginning
from Old Turkish Language will be classified and exemplified according to their
meanings. In order to do this, the structures and the meanings in which they
form compound verbs shall determined. While trying to identify the terms and
structures of the verb al- is used in “Nehcü’l-Ferâdîs”, we shall try to shed
light on a period of this historical journey of the word from the Old Turkish
to present.

Anahtar Kelimeler

Khwarezm Turkish, verb al-, compound verb, main verb, Nehcü’l-Ferâdîs

Kaynakça

• Akkuş, Muzaffer (1995). Kitab-ı Ġunya İnceleme-Metin-İndeks-Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, Doğan (2015). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aktan, Bilâl (2017). Nehcü’l-Ferâdîs Cennetlerin Açık Yolu Kerderli Mahmud. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arat, Reşid Rahmeti (1991). Kutadgu Bilig I Metin. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arat, Reşid Rahmeti (1998). Kutadgu Bilig II Çeviri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ata, Aysu (1998). Nehcü’l- FerÀdìs III. Dizin-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ata, Aysu (2004). Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası) Karahanlı Türkçesi (Giriş- Metin- Notlar- Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ayazlı, Özlem (2016). Eski Uygurca Din Dışı Metinlerin Karşılaştırmalı Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dilçin, Cem (1991). Süheyl ü Nev-BahÀr İnceleme- Metin- Sözlük. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Eckmann, János (2004). Nehcü’l- FerÀdìs I. Metin II. Tıpkı Basım. Yayımlayanlar: Semih Tezcan ve Hamza Zülfikar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eckmann, János (2013). Çağatayca El Kitabı. Çev: Günay Karaağaç. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Ediskun, Haydar (2010). Türk Dilbilgisi Sesbilgisi-Biçimbilgisi-Cümlebilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2014). Kutadgu Bilig Grameri Fiil. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergin, Muharrem (2006). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Hamilton, James Russell (1998). İyi ve Kötü Prens Öyküsü. Çev: Vedat Köken, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaağaç, Günay (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karasoy, Yakup (1998). Şiban Han Dîvânı (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özçelik, Sadettin (2005). Dede Korkut Araştırmalar, Notlar / Dizin / Metin. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Şahin, Hatice (2006). “Al- ve Ver- Fiilleri Üzerine”, EJOS IX, No: 11, s. 1-17.
• Tekin, Talât (2006). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Toparlı, Recep vd. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.