Bursa Waqfs in the Imperial Council Registers (1553-1649)

Yıl 2020, Cilt: 21 Sayı: 38, 187 - 221, 31.01.2020

Abdullah Çakmak

https://doi.org/10.21550/sosbilder.584914

Öz

Waqfs are among the most important institutions
of Ottoman civilization with the many services they provide in social life. In
this respect, there are many studies examining the social and economic life of
the Ottoman Empire in the context of waqfs. The two types of documents commonly
used by researchers in these studies are the waqfiyyas and Ottoman court
records (şerʽiye sicils). However, it is seen that Mühimme registers series
which contains important information about Ottoman waqfs has not been examined
sufficiently. This study deals with the decisions taken about Bursa waqfs in
Imperial Council sessions. The main source of our study is the Mühimme
registers of the classical period covering 1553-1649 years. According to this;
on the basis of the provisions determined on the subject; topics such as which
waqfs are included in the decisions taken, how the case application was filed,
nature of the cases and how decisions affect waqfs were examined.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Bursa, waqf, Imperial Council, mühimme registers

DİVAN-I HÜMAYUN KARARLARINDA BURSA VAKIFLARI (1553-1649)

Öz

Vakıflar, sosyal hayatta yerine getirdiği birçok
hizmetle Osmanlı medeniyetinin önemli müesseseleri arasında yer almaktadır. Bu
yönüyle Osmanlı sosyal ve iktisadi hayatını, vakıflar özelinde inceleyen birçok
çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmalarda araştırmacıların sıklıkla kullandığı iki
belge türü vakfiye ve kadı (şerʽiyye) sicilleridir. Bununla birlikte Osmanlı
vakıflarıyla ilgili önemli bilgileri ihtiva eden Mühimme Defterleri serisinin
ise çalışmalarda yeterince incelenmediği görülmektedir. Bu çalışma; Divan-ı
Hümayun toplantılarında Bursa vakıflarıyla ilgili alınan kararları konu
edinmektedir. Çalışmamızın ana kaynağını ise 1553-1649 yıllarını kapsayan
klasik dönem Mühimme Defterleri oluşturmaktadır. Buna göre; konuyla ilgili
tespit edilen hükümlerden hareketle; alınan kararlarda hangi vakıfların yer
aldığı, dava başvurusunun nasıl gerçekleştirildiği, dava konularının mahiyeti
ve kararların vakıfları nasıl etkilediği gibi konular incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Bursa, vakıf, Divan-ı Hümayun, mühimme defterleri

Kaynakça

• Alkan Günay, Nilüfer (2017). “18. Yüzyıl Osmanlı Taşra Yönetim Düzeni Açısından Hudâvendigâr Sancağı’nda Yaşayan Vakıf Reayası Yörükler”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 18, S. 33, s. 317-338.
• Ateş, Nilüfer (2017). “Osmanlı’da Vakıf-Külliye-Şehir İlişkisi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 26, S. 2, s. 151-164.
• Aykut, Nezihi vd. (1993). 3 Numaralı Mühimme Defteri 966-968/1558-1560. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Barkan, Ömer Lütfi ve Enver Meriçli (1988). Hüdavendigâr Livası Tahrir Defterleri I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi Mühimme Defterleri (A. DVNS. MHM. d.) Defter No: 1, 2, 7, 8, 15, 16, 23, 25, 27, 30, 34, 37, 39, 41, 43, 45, 46, 47, 48, 49, 51, 53, 55, 62, 66, 72, 73, 76, 78, 80, 81, 82, 85.Başol, Samettin (2003). “Bursa Şehrinin Gelişmesinde XV. Yüzyıl Bursa Vakıflarının Rolü”. Bursa Defteri, Bursa: Bursa Kültür ve Sanat Yayınları, s. 82-112.
• Başol, Samettin (2008). Kentleşme, Ekonomi ve Sosyal Hayat Yönleriyle 17. Yüzyıl Bursa Vakıfları. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Başol, Samettin ve Ömer Düzbakar (2009). “17. Yüzyılda Bursa’da Eğitim-Öğretim Hizmetlerine Yönelik Vakıflar”. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 22, S. 1, s. 1-14.
• Çınar, Hüseyin ve Miyase Koyuncu Kaya (2015). Vakıflar Kaynakçası, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Çiftçi, Cafer (2002). “Osmanlı Dönemi Bursa Su Yollarının Bakımı ve Onarımında Vakıfların Rolü”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 3, s. 57-74.
• Çiftçi, Cafer (2004). Bursa’da Vakıfların Sosyo-Ekonomik İşlevleri. Bursa: Gaye Kitabevi.
• Emecen, Feridun (2005). “Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme, Ahkâm-ı Şikâyet”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 3, S. 5, s. 107-139.
• Genç, Yusuf İhsan vd. (2010). Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Hızlı, Mefail (2001). “Bursa’da Selâtîn İmaretleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 10, S. 1, s. 33-62.
• İnalcık, Halil (1992). “Bursa”. Diyanet İşleri Ansiklopedisi (DİA), İstanbul, C. 6, s. 445-449.
• Kalle, Cengiz (2006). “Müd”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul, C. 31, s. 457-459.
• Karataş, Ali İhsan (2008). “Bursa Suları ve Su Vakıfları”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C. 17, S. 2, s. 379-417.
• Maydaer, Saadet (2007). “Seyyid Hüseyin Erzincanî Vakfı”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C. 16, S. 2, s. 287-308.
• Mumcu, Ahmet (2017). Divan-ı Hümayun. Ankara: Phoenix Yayınları.
• Orbay, Kayhan (2007). “16. ve 17. Yüzyıllarda Bursa Ekonomisi: Sultan Çelebi Mehmed Yeşil İmaret’inin Mali Tarihi (1553-1650)”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (OTAM) Dergisi, S. 22, s. 125-158.
• Orbay, Kayhan (2011). “Bursa’da Sultan II. Murad Vakfı’nın Mali Tarihi (1608-1641)”. İstanbul Üniversitesi İktisat Mecmuası, C. 23, S. 1-2, s. 293-322.
• Orbay, Kayhan (2015). “Vakıfların Bazı Arşiv Kaynakları”. Vakıflar Dergisi, S. 29, s. 27-42.
• Öcalan, Hasan Basri vd. (2013). Bursa Vakfiyeleri I. Bursa: Bursa Kültür A.Ş.
• Öztürk, Nazif (1995). Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. 3, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Tuğluca, Murat (2016). Osmanlı Devlet-Toplum İlişkisinde Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Yıldırım, Hacı Osman vd. (1998). 7 Numaralı Mühimme Defteri 975-976/1567-1569. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.