Three Districts, One Survey: Socioeconomic Analysis of Three Districts of Bursa According To 1845 Temettuat Registers

Yıl 2020, Cilt: 21 Sayı: 39, 1373 - 1400, 31.07.2020

Zeynep Yetişir

https://doi.org/10.21550/sosbilder.630476

Öz

In this article it is aimed to analyze the socioeconomic situation of the three districts of Bursa based on 1845 Temettuat Registers. The study is, firstly, going to deal with the period in which Temettuat registers were implemented. This part of the study deals with the question of why Ottoman statesmen implemented these surveys. Then the contents of the registers are briefly introduced. The following part will be about the significance of the registers for the social and economic history of the Ottoman Empire. The last and crucial part of the study is devoted to the comparative analysis of the three districts, Timurtaş Paşa, Veled-i Kurt and Bulgarlar, which respectively populated with Muslim, Armenian and Greek people.

Anahtar Kelimeler

Bursa, 19th century, Temettuat Registers, population, economy

ÜÇ MAHALLE, BİR SAYIM: 1845 TEMETTUAT DEFTERLERİ ÜZERİNDEN BURSA’NIN ÜÇ MAHALLESİNİN SOSYOEKONOMİK DURUMLARININ İNCELENMESİ

Öz

Bu makale 1845 tarihli Temettuat Defterleri üzerinden Bursa’nın üç mahallesinin ekonomik ve sosyal durumlarını incelemeyi amaçlamaktadır. Tarihsel bir veri olarak Temettuat defterlerinin Osmanlı ekonomik ve sosyal tarihi konusunda araştırmacıya sunacağı imkânları doğru bir şekilde değerlendirmek için tahrirlerin yapılış amacının bilinmesi gereklidir. Bu nedenle çalışma öncelikle Temettuat tahrirlerini ait olduğu tarihsel bağlama yerleştirmekle işe başlayacaktır. Akabinde defterlerin muhtevası hakkında kısa bir bilgi verilecektir. Takip eden bölüm bahsi geçen defterlerin Osmanlı Devleti’nin sosyal ve ekonomik tarihi açısından ehemmiyeti ve araştırmacıya sunacağı imkânlar üzerinedir. Çalışmada son olarak Bursa’nın Müslüman, Ermeni ve Rum nüfustan oluşan Timurtaş Paşa, Veled-i Kurt ve Bulgarlar mahalleleri ilgili defterlerde yer alan veriler doğrultusunda demografik, ekonomik ve sosyal durum açılarından karşılaştırmalı olarak analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Bursa, Temettuat Defterleri, nüfus, ekonomi, 19. yüzyıl

Kaynakça

• BOA, ML.VRD.TMT.d. 7420, 7426 ve 7442.
• Adıyeke, Nuri (2000). “Temettuat Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri”. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 11, s. 769-823.
• Aydın, Mahir (2004). “Tatarpazarcığı: Socio-Economic Condition of Muslim Urban Residents”. The Ottoman State and Societies in Change, Ed: Hayashi Kayoka ve Mahir Aydın, London: Kean Paul, s. 77-105.
• Becerikli, Sabri (2012). Temettuat Defterlerine Göre XIX. Yüzyılda Bursa Şehri Gayrimüslim Mahallelerinin İktisadi Yapısı. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Çadırcı, Musa (1970). “Türkiye’de Muhtarlık Teşkilatının Kurulması Üzerine Bir İnceleme”. Belleten, C. XXXIV, S. 135, s. 409-420.
• Devellioğlu, Ferit (2017). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Düzbakar, Ömer (2003). “Osmanlı Döneminde Mahalle ve İşlevleri”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 4, S. 5, s. 97-108.
• Efe, Ayla (2019). “Mülkü Mülksüzleştirmek, Sıradan İnsanı Görünmez Kılmak: Temettuatlar Nasıl Okunmaz”. 2. Uluslararası Osmanlı Coğrafyası Arşiv Kongresi Bildirileri, C. 1, Ankara: Ankara Medya Matbaa.
• Ergenç, Özer (1984). “Osmanlı Şehrindeki Mahallenin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), C. 4, S. 4, s. 69-78.
• Gökaçtı, Mehmet Ali (1997). “Maliye Nezareti Temettuat Defterlerine Göre 1845 Yılında Selanik”. Tarih ve Toplum, S. 168, s. 15-22.
• Güran, Tevfik (2000). “19. Yüzyıl Temettuat Tahrirleri”. Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Ed: Halil İnalcık ve Şevket Pamuk, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, s. 75-81.
• Ianeva, Svetla (2004). “Samokov: An Ottoman Balkan City in the Age of Reforms”. The Ottoman State and Societies in Change, Ed: Hayashi Kayoka ve Mahir Aydın, London: Kean Paul, s. 47-76.
• Kaplanoğlu, Raif (1996). Bursa Yer Adları Ansiklopedisi. İstanbul: Bursa Ticaret Borsası Kültür Yayınları.
• ---------------------- (2011). 1844 Yılı Temettuat Defterleri’ne Göre Değişim Sürecinde Bursa’nın Ekonomik ve Sosyal Yapısı. Bursa: Akkılıç Kütüphanesi Yayınları.
• Kayoko, Hayashi (2004). “The Ottoman Temettuat Registers: Significant Results from a Failed Venture”. The Ottoman State and Societies in Change: A Study of the Nineteenth Century Temettuat Registers, Ed: Hayashi Kayoko ve Mahir Aydın, London: Kegan Paul, s. 211-244.
• Kütükoğlu, Mübahat (1995). “Osmanlı Sosyal ve İktisadi Tarihi Kaynaklarından Temettuat Defterleri”. Belleten, C. LIX, S. 225, s. 395-412.
• ------------------------ (1999). “İzmir Temettu Sayımları ve Yabancı Tebaa”. Belleten, C. LXIII, S. 238, s. 755-781.
• Ortaylı, İlber (1985). “Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde Yerel Yönetimler”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 1, S. 1, s. 231-244.
• ---------------- (2001). Osmanlı Toplumunda Aile. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Öztürk, Said (2000). “Temettuat Tahrirleri”. Akademik Araştırmalar Dergisi, S. 4-5, s. 537-591.
• ------------------ (2003). “Türkiye’de Temettuat Çalışmaları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 1, S. 1, s. 287-304.
• Pakalın, M. Zeki (1993). “Temettü Vergisi”. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, s. 453-455.
• Şener, Abdüllatif (1990). “Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi”. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Yel, Ali Murat ve Mustafa Sabri Küçükaşçı (2003). “Mahalle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 27, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 323-326.
• Yoichi, Takamatsu (2004). “Ottoman Income Survey (1840-1846)”. The Ottoman State and Societies in Change:A Study of the Nineteenth Century Temettuat Registers, Ed: Hayashi Kayoko ve Mahir Aydın, London: Kegan Paul, s. 15-45.
• Zülfikar, Hamza (2007). “Meslek Adları ve -CI Ekinin Türkçedeki İşlevleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, C. 55, 2007.