Muhajir Waqfs Founded in Bursa (1883-1917)

Yıl 2020, Cilt: 21 Sayı: 39, 685 - 711, 31.07.2020

Nilüfer Ateş

https://doi.org/10.21550/sosbilder.664733

Öz

The Ottoman Empire was subjected to intensive migration movements as a result of the military defeats experienced in Rumelia and Caucasus at its last period. The inhabitants began to migrate to the territories under Ottoman administration, in particular to Anatolia. The Ottoman Empire implemented a government policy accepting the immigrants to the country and assisting them without making any discrimination such as religion, sect, and ethnic origin. The muhajirs received the support of the state and native community in the period of settling into their new places. They contributed socially and economically within the bounds of possibility to ameliorate and to develop their settlements. One of these contributions is the waqfs of charitable muhajirs. In this article, the waqfs established by the muhajirs settled in Bursa while the Ottoman Empire allowed immigrants from the Caucasus and Rumelia were examined. The subject was dealt with by considering the conditions of the period which affected the ability of muhajirs to establish waqfs. In summary, in this study, which was prepared based on the waqfs determined in the Archives of the General Directorate of Foundations, it was revealed that the muhajirs established waqfs with their cash savings to build mosques, masjids and to meet the salaries of people serving for these places. The muhajirs played an important role in the execution of religious services in their communities with the waqfs they established.

Anahtar Kelimeler

The Ottoman, immigration, Rumelia, Caucasus, waqf

BURSA’DA KURULAN MUHACİR VAKIFLARI (1883-1917)

Öz

Osmanlı Devleti, son dönemlerinde Rumeli ve Kafkaslarda yaşadığı askerî yenilgilerin sonucu olarak yoğun göç hareketlerine maruz kalmıştır. Buralarda yaşayan halk, Osmanlı idaresindeki topraklara bilhassa da Anadolu’ya göç etmeye başlamıştır. Osmanlı Devleti, din, mezhep, etnik köken ayrımına gitmeksizin muhacirleri ülkeye kabul etme ve onlara yardımda bulunma şeklinde bir politika ortaya koymuştur. Muhacirler, yeni yerlerine iskân sürecinde devlet ve yerli halkın desteğini görmüşlerdir. Kendileri de bulundukları yeri imar etme, kalkındırma adına sosyal, ekonomik katkıda bulunmuşlardır. Bunlardan biri, hayırsever muhacirlerin vakıflarıdır. Bu makalede, Osmanlı Devleti’nin Kafkaslar ve Rumeli’den aldığı göçler esnasında Bursa’ya yerleştirilen muhacirlerin kurdukları vakıflar incelenmiştir. Konu, muhacirlerin vakıf kurma keyfiyetlerine etki eden dönemin koşulları çerçevesinde temellendirilerek ele alınmıştır. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi’nde konuyla ilgili tespit edilen vakfiyelerden hareketle hazırlanan bu çalışmada özetle; muhacirlerin cami, mescit yapımı ve bunların görevli maaşlarını karşılamaya yönelik nakit birikimleri ile vakıflar tesis ettikleri ortaya çıkmıştır. Muhacirler, kurdukları vakıflarla kendi toplumlarında din hizmetlerinin yürütülmesinde önemli rol oynamışlardır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, göç, Rumeli, Kafkaslar, vakıf

Kaynakça

• BOA, BEO. 44/3254/1.
• BOA, A.MKT. MHM. 527/5/1.
• BOA, DH. MKT. 1821/105/1; 1892/94/1; 1911/27/1; 1957/88/1; 942/89/1-2; 196/75/1; 232/58/1; 281/65/1-3; 320/40/1-3; 379/27/1-3.
• VGMA, VGM Defter: 589/215-216; 589/167-168; 589/246; 589/290; 590/66; 589/289; 588/172; 591/100; 588/220; 588/225; 592/47; 590/120; 591/106; 590/115; 602/290; 592/75; 599/237; 596/43; 599/93; 594/17; 596/101; 599/53; 595/177; 599/43; 593/139; 603/221; 593/13; 598/95; 597/240; 596/26; 593/161; 603/86; 599/39; 608/98; 607/289; 599/269; 595/206; 595/225; 601/110; 605/101; 601/38; 607/197; 608/321; 609/23.
• Bursa Gazetesi, S. 139, s. 2. http://www.osmanlicagazeteler.org/ (Erişim Tarihi: 08.02.2020).
• Barkan, Ömer Lütfi (1942). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I: İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”. Vakıflar Dergisi, S. 2, s. 279-386.
• Beydilli, Kemal (2002). “Küçük Kaynarca Antlaşması”. İslam Ansiklopedisi, C. 26, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 524-527.
• Çift, Salih (2004). “Bursa’da Bir Mısrî Dergâhı ve Son Postnişîni: Seyyid Baba Tekkesi ve Şeyh Sâbit Efendi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 13, S. 2, s. 197-214.
• Çiftçi, Cafer (2009). “93 Harbi ve Kafkasya’dan Osmanlı Devleti’ne Yapılan Göçler”. Bursa’nın Zenginliği Göçmenler, Ed: Zeynep Dörtok Abacı, Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, s. 74-94.
• Demirel, Muammer (2009a). “Artvin ve Batum Göçmenleri (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan Sonra)”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C. 15, S. 40, s. 317-340.
• _________ (2009b). “XIX. Yüzyılda Bursa’da Göçmen İskânı”. Bursa’nın Zenginliği Göçmenler, Ed: Zeynep Dörtok Abacı, Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, s. 30-56.
• İpek, Nedim (1999). Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri (1877-1890). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• _________ (2006). İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler. Trabzon: Serander Yayınları.
• Karpat, Kemal (2003). Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kepecioğlu, Kamil (2009). Bursa Kütüğü. Haz: Hüseyin Algül vd., C. 1, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Kunter, Halim Baki (1956). “Türk Vakıflarının Milliyetçilik Cephesi”. Vakıflar Dergisi, S. 3, s. 1-11.
• Ömer Hilmi Efendi (1307). Ahkâmu’l-Evkâf. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Saydam, Abdullah (2010). Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Taş, Hülya (2009). “Hüdavendigar Vilayetinde Doksanüç Muhacirleri”. Bursa’nın Zenginliği Göçmenler, Ed: Zeynep Dörtok Abacı, Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, s. 96-120.
• Yediyıldız, Bahaeddin (1982). “Türk Vakıf Kurucularının Sosyal Tabakalaşmadaki Yeri 1700-1800”. Osmanlı Araştırmaları, S. 3, s. 143-164.
• _________ (2003). XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yüksel, Hasan (1994). “Kafkas Göçmen Vakıfları”. OTAM: Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 5, s. 475-490.
• _________ (1998). “Türk Dünyası’ndan Anadolu’ya Gelen Göçmenlerin Tesis Etmiş Oldukları Vakıflar”. Vakıf ve Kültür Dergisi, S. 2, s. 30-32.