ŞEMSEDDİN SAMİ’NİN KAMUS-I ARABÎ ADLI SÖZLÜĞÜNÜN SÖZLÜK BİLİMİ AÇISINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2020, Cilt: 21 Sayı: 39, 1269 - 1300, 31.07.2020

Saleh Jaradat

https://doi.org/10.21550/sosbilder.672458

Öz

Kaşgarlı Mahmut ile beraber 11. yüzyılda başlayan ve bugüne kadar gelişmekte olan Türk sözlükçülük çalışmaları içerisinde Şemseddin Sami’nin çalışmaları büyük bir öneme sahip olmuştur. Şemseddin Sami’nin Türk sözlükçülüğüne getirdiği yenilikler, Kamus-ı Türkî, Kamus-ı Fransevî ve Kamus-ı Arabî gibi yazdığı sözlüklerde kendini göstermektedir. Bu çalışmada, Şemseddin Sami tarafından 1895 yılında yazımına başlanıp tamamlanamayan Kamus-ı Arabî: Arapçadan Türkçeye Mükemmel Bir Lügat adlı Kitabı tanıtılmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada, Kamus-ı Arabî bağlamında sözlüğün türü, madde başlarının türü, maddelerin düzenlenmesi, sözlüğün parçacıl yapısındaki yazım, sesletim bilgileri, dil bilgisel bilgiler, tanım yöntemleri, maddelerin köken bilgisi, kullanım bilgisi, tanımda kullanılan örnekler ve sözlük içi göndermeler ele alınarak modern sözlük bilimi açısından incelenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Şemseddin Sami, Arapça-Türkçe sözlükler, iki dilli sözlükler, Kamus-ı Arabî, Türk sözlükçülüğü

Şemseddin Sami Kamus-ı Arabi, A Study from the View of Lexicology

Öz

Şemseddin Sami’s work has been a great importance in the Turkish lexicography studies, which began in the 11th century with Kaşgarlı Mahmut and continued to develop until today. The innovations that Sami brought to Turkish lexicography show itself in his dictionaries such as Kamus-ı Türkî, Kamus-ı Fransevî, and Kamus-ı Arabî. In this study, we tried to introduce the Kamus-ı Arabî which was written by Şemseddin Sami in 1895 but couldn’t be completed. In the context of Kamus-ı Arabî, we examined in terms of modern dictionary science, the type of the dictionary, the type of item head, the arrangement of items, spelling, phonetic information, grammatical information, definition methods, etymological information, usage information, examples used in the definition and cross-reference within the dictionary.

Anahtar Kelimeler

Şemseddin Sami, Arabic-Turkish dictionaries, bilingual dictionaries, Kamus-ı Arabî, Turkish lexicography

Kaynakça

• Aslan, Ezgi (2015). “Sözlükleri Oluşturan Temel Yapılar (Terim ve Tanım Denemeleri)”. I. ve II. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu Bildiri Kitabı, s. 119-135.
• Atkins, Beryl ve Michael Rundell (2008). The Oxford Guide to Practical Lexicography. Oxford: Oxford University Press.
• Çetinkaya, Bayram (2017). “Sözlük İçi Göndermeler ve Sözlüğün İşlevi”. III. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu Bildiri Kitabı, s. 93-103.
• el-Karahisari, Ahteri Mustafa Musliheddin (2017). Ahterî-i Kebir. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• el-Vani, Mehmet b. Mustafa (2014). Vankulu Lügati. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Gouws, Rufus ve DJ Prinsloo (2012).“Cross-Referencing as a Lexicographic Device”. Lexikos, S. 8, s. 18-36.
• Hartmann, Reinhard ve Gregory James (1998). Dictionary of Lexicography. London, New York: Routledge.
• Jackson, Howard (2016). Sözlükbilime Giriş. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Landau, Sidney I. (1989). Dictionaries: The Art and Craft of Lexicography / Sidney I. Landau. Cambridge: Cambridge University Press.
• Levend, Agâh Sırrı (2010). Şemsettin Sami. İstanbul: Can Sanat Yayınları.
• Omar, Ahmad Mukhtar (2009). Sina’at al-mu’jam al-hadith. Kahire: ‘Alam al-Kutub.
• Şahin, Hatice (2004). “Farsçadan Türkçeye Bir Sözlük Cami’ü’l-Fürs”. EJOS, C. 7, S. 16, s. 1-11.
• Şemseddin Sami (1315). “Kamus-ı Türkî ve Kamus-ı Arabî”. Servet-i Fünun, S. 462, s. 306-308.
• Svensén, Bo (1993). Practical Lexicography: Principles and Methods of Dictionary-making. Çev: John Sykes and Kerstin Schofield, New York: Oxford University Press.
• Yavuzarslan, Paşa (2017). “Türk Sözlükçülük Geleneği Açısından Osmanlı Dönemi Sözlükleri ve Şemseddin Sâmî’nin Kâmûs-ı Türkî’si”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, S. 44, s. 186-202.
• Yong, Heming ve Jing Peng (2007). Bilingual Lexicography from A Communicative Perspective. Philadelphia: John Benjamins Pub.