SUALTI ARKEOLOJİSİ VE MARMARA DENİZİ

Yıl 2021, Cilt: 22 Sayı: 40, 633 - 662, 31.01.2021

Serkan Gündüz

https://doi.org/10.21550/sosbilder.791422

Cited By: 1

Öz

Sualtı Arkeolojisi 20. yüzyılın başlarında keşfedilen sanat eserleri taşıyan batıkların keşfiyle dikkat çekmeye başlamıştır. 1960 yılında gerçekleştirilen Gelidonya Batığı kazısı ile ise bilimsel kimlik kazanmıştır. Zaman içinde popülaritesini arttıran arkeolojik sualtı çalışmaları Anadolu kıyılarında gün geçtikçe artmış ve keşfedilen Uluburun Batığı ve Antalya Batığı gibi batıklar ile Anadolu kıyılarındaki denizcilik tarihini değiştirmiştir. Uzun yıllar Akdeniz ve Ege kıyılarında yoğunlaşan arkeolojik sualtı çalışmalarının Marmara Denizi’ne ulaşması ancak 1980’lerde olmuştur. Marmara Denizi, Neolitik Dönem’de çevresinde kurulan yerleşimler için besin kaynağı olarak oldukça önemli bir konumdadır. Birinci bin içindeki kolonizasyon hareketleri esnasında kıyılarına birçok yeni koloni kenti kurulduğu bilinmektedir. Fakat, Marmara Denizi’nin denizcilik tarihi büyük oranda gizemini korumaktadır. Geç Roma Dönemi ve Bizans Dönemi’ne tarihlenen batıkların çokluğu başkente ev sahipliği yapan Marmara Denizi’nde artan denizcilik faaliyetlerine işaret etmektedir. Bu çalışmanın amacı, Marmara Denizi’ne dikkatleri çekmektir. Yenikapı Kazıları buluntu grubu bakımından Sualtı Arkeolojisi konusuna girse de kullanılan teknik farklılığı nedeniyle çalışma kapsamına dâhil edilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Sualtı Arkeolojisi, Marmara Denizi, Antik Şehirler, Denizcilik, Batık

Destekleyen Kurum

Bursa Uludağ Üniversitesi

Proje Numarası

KUAP (F)-2018/16

Underwater Archaeology and the Marmara Sea

Öz

Underwater Archaeology first started to gain public attention with the discovery of shipwrecks carrying works of art in the early-20th century, although the scientific value of the field truly became apparent with the excavation of the Gelidonya Wreck in 1960. Since that time, the number of underwater archaeological researches has increased steadily in number, and these studies have left their mark on the history of maritime activity on the Anatolian peninsula with the discovery of, for example, the Uluburun wreck and the Antalya wreck. Underwater archaeological researches in Turkey were concentrated on the Mediterranean and Aegean coasts for many years, expanding to the Marmara Sea only in the 1980s. The Marmara Sea was a significant source of food for the settlements established around it in the Neolithic Period, and the period following the first millennium BC is particularly important in maritime history, when many new cities were established on its shores during the colonization movements. While the maritime history of the Marmara Sea is still largely shrouded in mystery, the abundance of shipwrecks dating back to the Late-Roman and Byzantine periods point to an increase in maritime activity in the Marmara Sea at the time, when it was host to the capital of the East Roman Empire. There is, however, a lack of knowledge of earlier periods, but this may be attributed to the scarcity of studies conducted to date. The focus of the present study is the Marmara Sea and the important position it has held in every period due to its geopolitical location. Although the Yenikapı Excavations are considered underwater archaeology in terms of the foundling group, they were excluded from this study due to the difference in the adopted technical approaches.

Anahtar Kelimeler

Underwater Archaeology, Marmara Sea, Ancient cities, maritime, wreck

Proje Numarası

KUAP (F)-2018/16

Kaynakça

• Akurgal, E. (1956). Kyzikos ve Ergili araştırmaları İon yayılışının tarihi hakkında. Anatolia, 1, 43-51.
• Artüz, M. L., Okay, A., Mater, B., Artüz, O. B., Gürseler, G., Okay, N. (2007). Bilimsel Açıdan Marmara Denizi (Scientific Aspects of the Sea of Marmara). M. L. Artüz (Ed.), Türkiye Barolar Birliği Yayınları.
• Aslan, E., Kılıç, Y., Orhan, U. (2018). Phaselis güney limanı. Phaselis, IV, 1-13.
• Aslan, E., Kılıç, Y., Orhan, U. (2019). Kekova Adası arkeolojik yüzey / sualtı araştırması 2017. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 36(2), 1-21.
• Aslan, E. & Orhan, U. (2019). Phaselis 2018 yılı güney liman alanı sualtı araştırmalarında tespit edilen amphoralar. Phaselis, V, 85-99.
• Aslan, E., Orhan, U., Erdoğan, U. (2020). Aslanlı Burun ve Kap Krio sualtı araştırmaları. OLBA, (28), 207-242.
• Bass, G. F. (1967). Cape Gelidonya: a bronze age shipwreck. American Philosophical Society.
• Bass, G. F. (1972). A history of seafaring: based on underwater archaeology. Walker and Co.
• Bass, G. F., Frey, D. A., Pulak, C. (1984). A late bronze age shipwreck at Kaş, Turkey. International Journal of Nautical Archaeology, 13(4), 271-279.
• Bilir, A. (2019). Aristoteles’in bahsettiği Heybeliada’daki sualtı bakır madeni ve bir özel pazar ürünü olarak Khalkon Kalymbeten / Dalgıç Bakırı’nın Geç Klasik Dönem heykel sanatına yansımaları. O. Dumankaya (Ed.), Çağlar Boyunca Üretim ve Ticaret: Prehistorya’dan Bizans Dönemi’ne içinde (413-427. ss.). Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Bilir, A., Gündüz, S., Ciner, C. (2017). 2016 yılı Vordonisi sualtı araştırmaları. TINA Denizcilik Arkeolojisi Dergisi, (8), 132-150.
• Bilir, A. & Şahin, M. (2019). The studies on the underwater cultural heritage of Istanbul from the Anatolian Side to the Prince Islands: The NEMSUS Project. P. Kalamara, B. Davidde (Ed.), International Conference in Management of Accessible Underwater, Cultural and Natural Heritage Sites: “Dive in Blue Growth” içinde (100-110. ss.).
• Büyüközer, A. (2019). Knidos liman duvarları. Cedrus, 7, 215-237.
• Dinçer, B. (2016). The Lower Paleolithic in Turkey: Anatolia and hominin dispersals out of Africa. K. Harvati, M. Roksandic (Ed.), Paleoanthropology of the Balkans and Anatolia: Human Evolution and Its Context içinde (213-228. ss.), Springer Netherlands.
• Drews, R. (1976). The earliest Greek settlements on the Black Sea. The Journal of Hellenic Studies, (96), 18-31.
• Dumankaya, O. (2018a). Bandırma ilçesi Şirinçavuş Mahallesi Antik liman, yerleşim ve batık potansiyelinin tespiti araştırmaları. TINA Denizcilik Arkeolojisi Dergisi, (10), 127-132.
• Dumankaya, O. (2018b). Bandırma ilçesi Şirinçavuş Mahallesi Antik liman, yerleşim ve batık potansiyelinin tespiti araştırmaları 2017. U. T. Sivrioğlu (Ed.), Bandırma ve Yakın Çevresi Tarihi içinde (165-175. ss.), Dora Yayınları.
• Dumankaya, O. (2019). The Ancient harbor and quarry of cunill(i)ere or Palleo / Palormo (?). Colloquium Anatolicum, (18), 15-34.
• Dumankaya, O., Açar, E., Gündüz, S., Bilir, A., Akdağ, Ç. (2019). Balıkesir ili Marmara kıyıları Antik liman yerleşim ve batık potansiyelinin tespiti yüzey araştırması 2017. C. Keskin (Ed.), Araştırma Sonuçları Toplantısı 36,3 içinde (207-221. ss.).
• Dumankaya, O. & Gündüz, S. (2016a). Myndos Antik kentinin doğu limanı ve yapıları. D. Şahin (Ed.), Myndos Kazı ve Araştırmaları Myndos Excavations and Researches 2004-2013 içinde (9-34. ss.), Uludağ Üniversitesi Yayınları.
• Dumankaya, O. & Gündüz, S. (2016b). Myndos sualtı araştırmalarında yeni bir keşif: batı limanı. D. Şahin (Ed.), Myndos Kazı ve Araştırmaları Myndos Excavations and Researches 2004-2013 içinde (1-8. ss.), Uludağ Üniversitesi Yayınları.
• Erkurt, O. & Paker, S. (2015). Sualtı arkeoparkları ve deniz turizmi. Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dergisi, 6(2), 131-144.
• Graham, A. J. (1982). The colonial expansion of Greece. The Cambridge Ancient History, 3(3), 83-162.
• Grig, L. & Kelly, G. (2012). Introduction: from Rome to Constantinople. L. Grig, G. Kelly (Ed.), Two Romes: Rome and Constantinople in Late Antiquity içinde (3-30. ss.), Oxford University Press.
• Gündüz, S. (2017). Bursa’nın Antik deniz limanları. International Journal of Social Inquiry, 8(1), 105-146.
• Gündüz, S. & Akalan Gündüz, I. (2019). Ancient harbors and underwater surveys of Yalova coasts - Altınova district. B. Karaca, E. İslamoğlu, E. Kirik, 4. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi Bildirileri içinde (857-867. ss.), Doğuhan Tanıtım-Matbaa-Yayıncılık.
• Günsenin, N. (1995). 1993 yılı Tekirdağ ve Balıkesir ı̇lleri Hoşköy-Gaziköy jeofizik (manyetik) Marmara adaları sualtı araştırması. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, (X), 201-220.
• Günsenin, N. (1996). 1994 yılı Marmara adaları sualtı araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı 13, (1), 357-373.
• Günsenin, N. (1998). 1996 yılı Marmara adaları yan taramaları sonar araştırması Ekinlik Adası mermer batağı. Araştırma Sonuçları Toplantısı 15, (1), 295-306.
• Günsenin, N. & Özaydın, N. (2000). Marmara Adası, Çamaltı Burnu I batığı 1998. Kazı Sonuçları Toplantısı 21, (2), 341-350.
• Işın, M. A. (1997). 1995 yılı Marmara Ereğlisi (Perinthos) sualtı araştırmaları. Müze Kurtarma Kazıları Semineri 7, 99-104.
• Kayaalp, E. K. (2010). Bizans İstanbul’u çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 8(16), 9-32.
• Magie, D. (1950). Roman rule in Asia Minor to the end of the third century AD. 1, Princeton University. Meritt, B. D., Wade-Gery, H. T., McGregor, M. F. (1950). The Athenian tribute lists vol. III. The American School of Classical Studies at Athens.
• Mutlu, S. & Mutlu, M. B. (2018). Anadolu’da arkeolojinin kurumsallaşma süreci ve gelişimi. Academic Knowledge, 1(1), 64-76.
• Öniz, H. (2009). Temel sualtı arkeolojisi. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Öniz, H. (2016). Akdeniz kıyıları arkeolojik sualtı araştırmaları. ANMED (Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri), (14), 155-161.
• Öniz, H. (2018). Harbour of Soli-Pompeiopolis: Recent underwater archaeological research. International Journal of Nautical Archaeology, 47(2), 337-342.
• Öniz, H. (2019a). A new Bronze Age shipwreck with ingots in the west of Antalya - Preliminary results. Palestine Exploration Quarterly, 151(1), 3-14.
• Öniz, H. (2019b). Antalya-Kumluca bronze Age shipwreck 2019 studies - First analyses. Palestine Exploration Quarterly, 151(3-4), 172-183.
• Öniz, H. & Karademir, M. (2016). Antalya kıyıları arkeolojik sualtı araştırmaları üzerine bir değerlendirme. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 19(41. yıl özel sayısı), 261-277.
• Özdaş, H., Hirschfeld, N., Bass, G. F., Pulak, C. (2011). 2010 yılı Gelidonya batığı kazısı. Kazı Sonuçları Toplantısı 33.3, 115-126.
• Özdaş, H., Kızıldağ, N., Okan, E. (2012). Ege-Akdeniz Bölgesi sualtı araştırması 2010 yılı çalışmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı 29, 2, 267-281.
• Özdoğan, M. (2018). Marmara Denizi ve Neolitik yaşam biçiminin Anadolu’dan Avrupa’ya aktarımı. TINA Denizcilik Arkeolojisi Dergisi, (10), 9-30.
• Özdoğan, M. & Başgelen, N. (2007). Türkiye’de Neolitik Dönem. M. Özdoǧan, N. Başgelen (Ed.), Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Yayılımı, Türkiye’de Neolitik Dönem, Yeni Kazılar, Yeni Bulgular içinde (VII-IX. ss.), Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Pulak, C. (2006). Uluburun batığı. Ü. Yalçın, C. Pulak, R. Slotta (Ed.), Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti içinde (57-104. ss.), Ege Yayınları.
• Pulak, C. (1985). 1984 yılı Marmara sualtı araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı 3, 47-62.
• Ramsay, W. M. (1890). The historical geography of Asia Minor. John Murray.
• Şahin, M. & Gündüz, S. (2010). Kyzikos sualtı araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 27(3), 179-186.
• Şahin, M., Gündüz, S., Aslan, E. (2008). Myndos sualtı araştırmaları 2006. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 25(1), 1-10.
• Şahin, M., Polat, Y. & Zimmermann, T. (2011). Kapanca Limanı - Caesarea Germanica kentinin lokalizasyonu için yeni bir öneri. OLBA, (19), 197-232.
• Tuğcu, İ. (2017). Liman Tepe / Klazomenai Antik Limanı doğu mendireği çalışmaları. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26(1), 85-101.