An Arabic-Turkish Verse Dictionary of Unknown Author and Date of Writing

Yıl 2022, Cilt: 23 Sayı: 42, 437 - 465, 31.01.2022

Ebru Kuybu , Zehra Öztürk

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1034721

Öz

Dictionaries play an important role in the preservation and transmission of language and culture. Although there are certain criteria for lexicography, the purpose of writing the work and the social conditions are effective in the form and content of the work. The fact that all kinds of subjects can be handled in verse in classical Turkish literature is also reflected in the dictionary type. The first examples of verse dictionaries aiming at teaching language through poetry in Classical Turkish literature are seen in the 15th century. These dictionaries aim to facilitate language teaching, to teach aruz prosody and literary arts alongside words. Most of the verse dictionaries written in our literature are Arabic-Turkish and Persian-Turkish bilingual dictionaries. There are also trilingual dictionaries written in Arabic-Persian-Turkish. Although few, verse dictionaries in Armenian-Turkish, French-Turkish, Bosnian-Turkish were also written. The Arabic-Turkish verse dictionary that we are working on is included in a verse dictionary magazine. It is understood from the language features that it was written before the 17th century. In this study; After giving information about the form, content, and language features of the work, the text of the work is given.

Anahtar Kelimeler

poetic dictionary, Arabic, Turkish, Old Anatolian Turkish

MÜELLİFİ VE TELİF TARİHİ BİLİNMEYEN ARAPÇA-TÜRKÇE BİR MANZUM SÖZLÜK

Öz

Sözlükler, dilin ve kültürün korunmasında ve aktarılmasında önemli rol oynar. Sözlük yazıcılığının belli ölçütleri bulunsa da eserin yazılma amacı ve toplumsal koşullar eserin biçimi ve içeriği üzerinde etkilidir. Klasik Türk edebiyatında her türlü konunun manzum olarak işlenebilmesi sözlük türüne de yansımıştır. Şiir yoluyla dil öğretimini amaçlayan manzum sözlüklerin Klasik Türk edebiyatındaki ilk örnekleri XV. yüzyılda görülür. Bu sözlükler; çocuklara ve dil öğrenimine yeni başlayanlara kelimelerin yanında aruz veznini ve edebi sanatları öğretmeyi amaçlar. Edebiyatımızda yazılan manzum sözlüklerin çoğu Arapça-Türkçe ve Farsça-Türkçe iki dilli sözlüklerdir. Arapça-Farsça-Türkçe için yazılmış üç dilli sözlükler de vardır. Az sayıda olsa da Ermenice-Türkçe, Fransızca-Türkçe, Boşnakça-Türkçe manzum sözlükler de yazılmıştır. Çalışmaya konu olan Arapça-Türkçe manzum sözlük, bir manzum sözlük mecmuası içerisinde yer alır. Dil özelliklerinden XVII. yüzyıldan önce, çocuklara yönelik kaleme alındığı anlaşılmaktadır. Bu çalışmada; eserin biçimi, içeriği ve dil özellikleri hakkında bilgi verildikten sonra eserin transkripsiyonlu metni verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

manzum sözlük, Arapça, Türkçe, Eski Anadolu Türkçesi

Kaynakça

• Akçay, Y. (2010). Osmanlı dönemi sözlükçülüğü ve Karahisarî’nin Şâmilü’l-Luga isimli sözlüğü üzerine bir inceleme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aksan, D. (2007). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (2006). Türkçenin sözvarlığı. Engin Yayınevi.
• Arat, R. R. (1955). Türkçede kelime ve eklerin yapısı. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, IV(43), 396-401.
• Banguoğlu, T. (1990). Türkçenin grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bayraktar, N. (2000). Orta Türkçede fiilimsiler. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Boz, E. (2001). Ünsüz düşme ve kaybolmalarında terim ve tasnif sorunu. Türk Dili, (600), 856-864.
• Develi, H. (1995). XVII. yüzyıl Osmanlı Türkçesinde ses benzeşmeleri ve uyumlar. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğan Averbek, G. (2018). Dillerinden biri Türkçe olan manzum sözlükler üzerine yapılan çalışmalar bibliyografyası. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (21), 85-114.
• Doğan Averbek, G. (2019). Anadolu sahasında müstakil bir tür olarak manzum sözlükler (Tuhfeler). Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (23), 62-83.
• Erdem, M. D. (2005). Manzum sözlükler ve Tuhfe-i Âsım. International Journal of Central Asian Studies, 10(1), 197-215.
• Ercilasun, A. B. (1984). Kutadgu Bilig grameri-fiil. Akçağ Yayınları.
• Ergin, M. (2004). Türk dil bilgisi. Bayrak Yayınları.
• Gökçe, A. (2009). Eski Anadolu Türkçesinden Osmanlı Türkçesine dudak uyumu ve ünsüz uyumu. Turkish Studies, 4(3), 991-1012.
• Güler, K. (2016). Dil öğretiminde manzum sözlüklerin rolü ve Tuhfe-i Nushî. The Journal of Academic Social Science Studies, (49), 157-174.
• Gülsevin, G. (2011). Eski Anadolu Türkçesinde ekler. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İlhan, N. (2009). Sözlük hazırlama ilkeleri, çeşitleri ve özellikleri. Turkish Studies / Türkoloji Araştrmaları, 4(4), 534-554.
• Karaağaç, G. (2013). Türkçenin dil bilgisi. Akçağ Yayınları.
• Kaya, H. (2017a). Kerîmî’nin manzum sözlüğü. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (18), 213-252.
• Kaya, H. (2017b). Ahmed Resmî’nin Nazm-ı Giridî adlı manzum sözlüğü. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, (51), 119-142.
• Kaya, H. & Ayçiçeği, B. (2019). Müsellesnâme Osman Şâkir’in manzum sözlüğü (inceleme-metin-tıpkıbasım-dizin). İdeal Kültür Yayınları.
• Kılıç, A. (2007). Denizlili Mustafa b. Osman Keskin ve eseri Manzûme-i Keskin. Turkish Studies / Türkoloji Araştrmaları, 2(3), 340-348.
• Kırbıyık, M. (2002). Miftâh-ı Lisân adlı manzum Fransızca-Türkçe sözlük üzerine. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (11), 181-200.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Milli Kütüphane (2021, Ekim 10). 06 Mil Yz A 10862 https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/manuscripts/catalog/list Öz, Y. (2016). Tarih boyunca Farsça-Türkçe sözlükler. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2021, Kasım 20). https://sozluk.gov.tr/
• Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı (2021, Ekim 10). 52 Hk 890. http://www.yazmalar.gov.tr/pbl/katalog_tarama_sonuc?page=1&arsiv_no=52%20Hk%20890 Şahin, H. (2003). Eski Anadolu Türkçesi. Akçağ Yayınları.
• Yurtseven, N. (2003). Türk edebiyatında Arapça-Türkçe manzum lugatler ve Sünbülzâde Vehbî’nin Nuhbe’si (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.