BİR OSMANLI BAŞKENTİNDE CELÂLİLER: BURSA’DA CELÂLİ İSTİLASI VE YARATTIĞI TAHRİBAT

Yıl 2022, Cilt: 23 Sayı: 43, 785 - 820, 31.07.2022

Tahsin Şahin

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1088272

Öz

Dünyada ve Osmanlı İmparatorluğu’nda birçok değişim ve dönüşümün yaşandığı 17. yüzyıl Osmanlı Anadolu’sunda hemen her sınıftan insanın katıldığı Celâli İsyanları denilen şiddet sarmalı ortaya çıkmıştır. Her ne kadar tek bir hedef etrafında toplanmasalar da Celâli İsyanlarının temelinde katılımcılarının daha iyi yaşam koşullarına kavuşma arzusunun yattığı düşünülebilir. Bu doğrultuda daha iyi mevkilere ulaşmak isteyen Celâliler için Bursa devlet ile önemli bir pazarlık unsuru olmuştur. Siyasi, kültürel ve ekonomik açılardan önde gelen Bursa, 1607’de Kalenderoğlu Mehmed’in lideri olduğu Celâlilerce istila edilmiştir. Bu süre zarfında Kalenderoğlu’nun elçileri İstanbul’a giderek ona yeni bir idari görev verilmesi için pazarlığa oturmuşlardır. Yaklaşık iki ay süren istila boyunca şehrin doğusunun büyük kısmı tahrip edilmiştir. Bursa Şer’iye sicillerinden elde edilen bilgiler doğrultusunda hazırlanan bu çalışmada tahribatın genel kanının aksine büyük olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca tahrip edilen yapılar haritalandırılarak Celâli istilasının Bursa’daki izleri sürülmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bursa, Celâli İsyanları, Kalenderoğlu Mehmed, tahribat

Celalis in an Ottoman Capital; Celali Invasion in Bursa and Its Destruction

Öz

In the 17th century, many changes and transformations were experienced in the world and in the Ottoman Empire, a great turmoil called the Celali Revolts emerged in Ottoman Anatolia, in which people from almost every class participated. Although they did not gather around a single goal, it can be thought that the desire of the participants to achieve better living conditions underlies at the heart of the Celali Revolts. In this direction, Bursa became an important negotiation element with the state for the Celali rebels who wanted to reach better positions. Politically, culturally and economically prominent Bursa was invaded in 1607 by the Celali, led by Kalenderoğlu Mehmed. During this time, Kalenderoğlu's envoys went to Istanbul and negotiated a new administrative rank for him. During the invasion, which lasted about two months, most of the eastern part of the city was destroyed. In this study, which was prepared in line with the information obtained from the Bursa Şer'iye registries, it was concluded that the destruction was larger contrary to the general belief. In addition, the destroyed structures were mapped and the traces of the Celali invasion in Bursa were tried to be traced.

Anahtar Kelimeler

Bursa, Celâli Rebellions, Kalenderoglu Mehmed, destruction

Kaynakça

• Abacı, N. (2001). Bursa Şehri’nde Osmanlı Hukuku’nun uygulanması (17. yüzyıl). T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Agoston, G. (2005). Guns for the Sultan; military power and the weapons industry in the Ottoman Empire. Cambridge University Press.
• Akdağ, M. (2017). Türk halkının dirlik ve düzenlik kavgası Celâli İsyanları. Yapı Kredi Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1953). Tarihi demografi çalışmaları ve Osmanlı tarihi. Türkiyat Mecmuası, 10(1), 1-25.
• Barkan, Ö. L. (1970). XVI. asrın ikinci yarısında Türkiye’de fiyat hareketleri. Belleten, (34), 557-607.
• Barkan, Ö. L. (1975). The price revolution of the sixteenth century: a turning point in the economic history of the Near East. International Journal of Middle East Studies, (6), 3-28.
• Barkey, K. (1999). Eşkıyalar ve devlet, Osmanlı tarzı devlet merkezileşmesi. (Çev: Z. Altok), Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Bilgin, A. (2006). Osmanlı taşrasında bir maliye kurumu Bursa Hassa Harc Eminliği. Kitabevi Yayınları.
• Braudel, F. (1993). Akdeniz ve Akdeniz Dünyası: II. Felipe döneminde. (Çev: M. A. Kılıçbay), İmge Kitabevi.
• Cook, M. A. (1972). Population pressure in rural Anatolia 1450-1600. Oxford University Press.
• Çiftçi, C. (2000). Osmanlı-Avusturya Savaşları esnâsında Bursa halkının avârız türü vergi yükünden örnekler. Osmanlı Araştırmaları, 20(20), 247-268.
• Çiftçi, C. (2004). Osmanlı döneminde İstanbul’un iaşesinde Bursa’nın rolü. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), (16), 151-171.
• Çiftçi, C. (2005). Erken Osmanlı döneminde Bursa’nın dış ticaret bağlantıları. C. Çiftçi (Ed.), Osmangazi ve Bursa Sempozyumu “Payitaht Bursa’nın Kültürel ve Ekonomik İlişkileri” Bildiri Kitabı içinde (147-169. ss.), Osmangazi Belediyesi Yayınları.
• Çizakça, M. (1980). A short history of the Bursa silk industry (1500-1900). Journal of the Economic and Social History of the Orient, 23(1/2), 142-152.
• Darling, L. (1996). Revenue-raising and legitimacy; tax collection and finance administration in the Otoman Empire 1560-1660. E. J. Brill.
• Ergenç, Ö. (2014). XVI. yüzyılın sonlarında Bursa. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Faroqhi, S. (2004). Krizler ve değişim 1590-1699. H. İnalcık, D. Quatered (Ed.), Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi içinde (543-743. ss.), Eren Yayınları.
• Faroqhi, S. (2008). Osmanlı dünyasında üretmek, pazarlamak, yaşamak. (Çev: Ö. Türesay, G. Çağlalı Güven), Yapı Kredi Yayınları.
• Gerber, H. (1988). Economy and society in an Ottoman city: Bursa, 1600-1700. The Hebrew University Press.
• Griswold, W. J. (2011). Anadolu’da büyük isyan 1591-1611. (Çev: Ü. Tansel), Kırmızı Yayınları.
• İnalcık, H. (1960). XV. asır sanayi ve ticaret tarihine dair vesikalar. Belleten, XXIV(93), 45-102.
• İnalcık, H. (1985). Military and fiscal transformation in the Ottoman Empire, 1600-1700. Studies in Ottoman Social and Economic History, Variorum Reprints, 283-285.
• İnalcık, H. (2005). Osmanlı’da devlet hukuk adalet. Eren Yayınları.
• İslamoğlu, H. (2010). Osmanlı İmparatorluğu’nda devlet ve köylü. İletişim Yayınları.
• Kaçan Erdoğan, M. (2003). Karayazıcı isyanı. Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 53-66.
• Kepecioğlu, K. (2009a). Bursa kütüğü. Bursa Büyük Şehir Belediyesi Kültür A.Ş.
• Kepecioğlu, K. (2009b). Bursa kütüğü. Bursa Büyük Şehir Belediyesi Kültür A.Ş.
• Kepecioğlu, K. (2009c). Bursa kütüğü. Bursa Büyük Şehir Belediyesi Kültür A.Ş.
• Kütükoğlu, B. (1993). Osmanlı- İran siyasi münasebetleri (1578-1612). İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Lowry, H. W. (2004). Seyyahların gözüyle Bursa. Eren Yayınları.
• Murphey, R. (1999). Ottoman warfare, 1500-1700. UCL Press.
• Orbay, K. (2012). Emir Sultan (Mehmed El- Buhari) Vakfının mali tarihi (1608-1634). Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (22), 23-42.
• Öcalan, H. B. (2012). Seyahatname’ye göre ruhaniyetli şehir Bursa. Bursa İl Özel İdaresi.
• Özel, O. (2004). Population changes in Otoman Anatolia during the 16th and 17th centuries: The “demographic crisis” reconsidered”. International Journal of Middle East Studies, 36(2), Cambridge University Press, 183-205.
• Rogers, C. J. (1995). The military revolution in history and historiography. C. J. Roggers (Ed.), Military Revolution Debate, Westview Press, 1-10.
• Şahin, T. (2017). Celâli kuşatmasında Bursa. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uluçay, M. Ç. (1944). XVII. asırda Saruhan’da eşkıyalık ve halk hareketleri. Resimli Ay Matbaası.
• White, S. (2013). Osmanlı’da isyan iklimi, erken modern dönemde Celâli İsyanları. (Çev: N. Elhüseyni), Alfa Yayınları.