The Public Security Issues Occurred in The Middle of the Century 18th in Kuruçay District and The Approach of the State Head Office (According to Erzurum Ahkâm Books Numbered 1 and 3)

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 44, 191 - 210, 31.01.2023

Gürsel Durmuş

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1136988

Öz

In the Ottoman Empire, all kinds of lawsuits of the people were handled by the qadi courts called the “sharia courts”. However, those who were not satisfied with the decisions of these local courts had the right to apply to the Divanıhümayun, which was the highest administrative and judicial organ. Besides, it was possible to go directly to the Divanıhümayun without applying to any local court. While the cases that are reflected the Divanıhümayun were initially included in the “mühimme books”, then later they were recorded in the ledgers called the “şikâyet books” and since 1742 in a separate ledgers series called the “ahkâm books”. The ahkâm books are important in terms of the studies of city history, especially in regions where there are noregisters of the qadi courts, called the “sharia registers”. In regions where registers of the sharia courts, these are important because they reflect the point of view of the state head office. In this study, Kuruçay District which was affiliated with the Erzurum Province in the relevant period public security issues occurred in the mid-18th century by examing according to the Erzurum Ahkâm Books numbered 1 and 3, the approach of the state head office to the complaints reflected from region and solution proposals presented in the provisions written from the Divanıhümayun was tried to be put forward. In addition, the causes of the problems were also examined.

Anahtar Kelimeler

Kuruçay district, ahkâm books, public security, provisions, Divanıhümayun

KURUÇAY KAZASINDA XVIII. YÜZYIL ORTALARINDA MEYDANA GELEN ASAYİŞ SORUNLARI VE DEVLET MERKEZİNİN YAKLAŞIMI (1 VE 3 NUMARALI ERZURUM AHKÂM DEFTERLERİNE GÖRE)

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nda ahalinin her türlü davasına “şer’iyye mahkemeleri” adı verilen kadı mahkemeleri bakardı. Fakat bölgesel nitelikli bu mahkemelerin kararlarından memnun kalmayanların, en yüksek yönetim ve yargı organı mahiyetindeki Divanıhümayun’a müracaat etme hakları vardı. Bundan başka, herhangi bir şer’iyye mahkemesine başvurmadan doğrudan Divanıhümayun’a da gidilebilmekteydi. Buraya akseden davalar başlangıçta “mühimme defterleri” içerisinde yer alırken, sonra “şikâyet defterleri” denilen defterlere ve H 1155 / M 1742’den itibaren de “ahkâm defterleri” adı verilen ayrı bir defter serisine kaydedilmeye başlanmışlardır. Ahkâm defterleri, özellikle “şer’iyye sicilleri” adı verilen kadı mahkemeleri kayıtlarının bulunmadığı bölgelerin şehir tarihi incelemeleri bakımından ehemmiyetlidirler. Şer’iyye sicilleri mevcut olan bölgelerde ise olaylara devlet merkezinin bakış açısını yansıtmaları nedeniyle önem taşırlar. Bu çalışmada, ilgili dönemde Erzurum eyaletine bağlı olan Kuruçay kazasının XVIII. yüzyıl ortalarındaki asayiş durumu 1 ve 3 numaralı Erzurum Ahkâm Defterleri üzerinden incelenmiştir. Ayrıca, devlet merkezinin bölgeden yansıyan şikâyetlere yaklaşımı ve Divan’dan yazılan hükümlerde sunulan çözüm önerileri ortaya konulmaya çalışılıp sorunların nedenleri de irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Divanıhümayun, asayiş, hüküm, ahkâm defterleri, Kuruçay kazası

Kaynakça

• Akbal, F. (1951). 1831 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu’nda idarî taksimat ve nüfus. Belleten, XV(60), 617-628.
• Aydıner, M. (2007). Râgıp Paşa. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (403-406. ss.), 34, Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları.
• Başıbüyük, A. (2012). Gercanis ve Kuruçay kazalarının XVII. yüzyıl ortalarındaki nüfus ve yerleşme özellikleri. Doğu Coğrafya Dergisi, (27), 85-104.
• Baykara, T. (2015). Anadolu’nun tarihî coğrafyasına giriş I - Anadolu’nun idari taksimatı. Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Çiçek, H. (2011). Erzurum Vilâyeti 1 Numaralı ve 1155-1162/1742-1749 Tarihli Ahkâm Defteri’nin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çiçek, H. (2016). 2 Numaralı ve 1155-1191/1742-1777 Tarihli Erzurum Ahkâm Defteri’nin şekil ve içerik incelemesi. S. Kılıç, A.S. Yıldırım (Ed.), Çayeli’nden Erzurum’a Yrd. Doç. Dr. Cemil Kutlu/Armağan Kitap içinde (569-586. ss.), Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Çiçek, H. (2018). 1 Numaralı ve h. 1155-1162 / m. 1742-1749 tarihli Erzurum Ahkâm Defteri’nin tarihi önemi. Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, (17), 54-70.
• Devellioğlu, F. (1998). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Aydın Kitabevi Yayınları.
• Durmuş, G. (2020). Erzurum Ahkâm Defterlerine göre XVIII. yüzyıl ortalarında Erzincan’daki asayiş sorunları ve devlet merkezinin bu sorunlara getirdiği çözüm önerileri (1155-1171/1742-1757). S. Lokmacı, F. Çiçek (Ed.), Erzincan Tarihi III içinde (284-306. ss.), Erzincan İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Emecen, F. (2005). Osmanlı Divanının ana defter serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(5), 107-139.
• İnalcık, H. (1988). Şikâyet hakkı: ‘arz-ı hâl ve ‘arz-ı mahzarlar. Osmanlı Araştırmaları, (VII-VIII), 33-54.
• Kütükoğlu, M. S. (2006). Mühimme defteri. TDV Diyânet İslâm Ansiklopedisi içinde (520-523. ss.), 31, Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları.
• Mansuroğlu, M. (1988). Divan. İslâm Ansiklopedisi içinde (595-596. ss.), 3, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Miroğlu, İ. (2014). Kemah sancağı ve Erzincan kazası (1520-1566). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mumcu, A. (1994). Dîvân-ı Hümâyun. TDV Diyânet İslâm Ansiklopedisi içinde (430-432. ss.), 9, Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları.
• Özel, A. (1988). Ahkâm. TDV Diyânet İslâm Ansiklopedisi içinde (550-551. ss.), 1, Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü-I. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Sahillioğlu, H. (1988). Ahkâm defteri. TDV Diyânet İslâm Ansiklopedisi içinde (551. ss.), 1, Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları.
• Sezen, T. & Torun, A. (2017). Osmanlı yer adları. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Soyer, E. (2007). XVII. yy. Osmanlı Divan Bürokrasisi’ndeki değişmelerin bir örneği olarak mühimme defterleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şimşir, N. (1994). Ahkâm Defterleri’nin tarihî kıymeti ve 107 No’lu Anadolu Ahkâm Defteri’ndeki İzmir ile ilgili hükümler. Tarih İncelemeleri Dergisi, (IX), 357-390.
• Temelkuran, T. (1975). Divân-ı Hümâyûn Mühimme Kalemi. Tarih Enstitüsü Dergisi, (6), 129-175.
• Türe, İ. & Kaynar, S. (2017). Başbakanlık Osmanlı Arşivi rehberi. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• Uğur, Y. (2010). Şer’iyye sicilleri. TDV Diyânet İslâm Ansiklopedisi içinde (8-11. ss.), 39, Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988a). Osmanlı Devleti’nin merkez ve bahriye teşkilâtı. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988b). Osmanlı Devleti’nin saray teşkilâtı. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988c). Osmanlı Devleti teşkilâtına medhal. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Üzüm, İ. (1998). Hüküm. TDV Diyânet İslâm Ansiklopedisi içinde (464-466. ss.), 18, Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları.
• Weir, T. H. (1988). Hüküm. İslâm Ansiklopedisi içinde (627. ss.), 5/1, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• CDABOA, A.{DVNS.AHK.ER.d.1.
• CDABOA, A.{DVNS.AHK.ER.d.2.
• CDABOA, A.{DVNS.AHK.ER.d.3.