BURSA YENİŞEHİR MEVLEVÎHÂNESİ

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 46, 33 - 50, 31.01.2024

Hasan Basri Öcalan

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1333237

Öz

Osmanlı tasavvuf tarihi konusunda en önemli kaynaklardan biri de arşiv belgeleridir. Merkezden taşraya veya taşradan merkeze yazılan resmî yazışmaların kayıtları, tahrir defterleri, vakfiyeler, şer’iye sicilleri gibi belgeler bu konuda önemli bilgiler sunmaktadır. Nitekim Yenişehir Mevlevîhânesinin tarihçesi Osmanlı Arşiv belgelerine dayanmaktadır. Osmanlı Dönemi tasavvuf araştırmalarının özellikle şehri balı çalşımaların mutlaka arşiv belgeleri ile desteklenmesi büyük ehemmiyet arz etmektedir. Bursa’ya bağlı Yenişehir’deki Mevlevîhânesi hakkında şimdiye kadar akademik bir çalışma yapılmamıştır. Mevlevîlik tarihi konusunda yapılan çalışmalarda mevlevîhânenin varlığından sadece ismen bahsedilmektedir. Makalede Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığındaki bazı belgelerden hareketle konunun izi sürülmüş Yenişehir-i Fener Mevlevîhânesinin harap olmasından dolayı enkazının ve arsasının satılarak bedelen Osmanlı topraklarında yeni bir mevlevîhânenin inşa edilmesi kararı üzerine Yenişehir’de Şemaki ailesi tarafından bir Mevlevî dergâhı inşa edildiği, ancak zamanla harap olduğu tespit edilmiştir. Yazışmalara göre mevlevîhânenin yeniden yapılması kararlaştırılmış, fakat masrafların fazla olmasından dolayı vazgeçilerek Bilecik’te Hamidiye Melevîhanesi yapılmasına karar verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mevlevîlik, mevlevîhâne, dergâh, Yenişehir, Yenişehir-i Fener

Mevlevîhâne of Bursa Yenişehir

Öz

Archival documents are one of the most important sources about history of the Ottoman era Sufism, and dervish lodges and hermitages in particular. Documents like records of correspondences between center and periphery, cadastral record books, religious foundation documents, and court records all offer important information about the topic. Likewise, history presented in this study about Mevlevîhâne of Yenişehir, which is merely called by its name in the sources of history of Sufism, is based on Ottoman archival documents. In this respect, supporting studies on history of the Ottoman era Sufism with archival documents is a matter of great importance. There is no academic study focused on Mevlevîhâne of Yenişehir up to present day. And studies on history of the Mevleviyeh mention the mevlevîhâne only by its name. In this article, the case is investigated by the help of some documents preserved by Presidency of the Republic of Türkiye Directorate of State Archives and it is found out that when Yenişehir-i Fener Mevlevîhâne had turned into ruins, its land and its remains were sold to build another mevlevîhâne in the Ottoman land. Upon this decision, Şemaki family has built a new Mevleviyeh lodge in Yenişehir but it also fell into ruins with the passing of time. According to documents, it was planned that the mevlevîhâne to be rebuilt, but the plan was aborted due to high cost and instead of it Melevîhane of Hamidiye was built in Bilecik. This article examines state of the lodges built in all these three cities (Yenişehir-i Fener, Bursa Yenişehir, and Bilecik) and focuses on Melevîhane of Bursa Yenişehir in particular.

Anahtar Kelimeler

Mevleviyeh, mevlevîhâne, dervish lodge, Yenişehir, Yenişehir-i Fener

Kaynakça

• BEO. (Bâb-ı Âli Evrak Odası), Dosya no: 852, Gömlek no: 63835, Belge: 2.
• BEO. (Bâb-ı Âli Evrak Odası), Yer bilgisi: 845-63336, 21.04.1314.
• BEO. (Bâb-ı Âli Evrak Odası), Dosya no: 1028, Gömlek no: 77042, Belge: 1/1.
• BEO. (Bâb-ı Âli Evrak Odası), 3369-252670, 11.07.1326.
• BOA. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi.
• İ. EV. (İradeler Evkaf), Dosya no: 14, Gömlek no: 53, Belge: 2.
• İ. EV. (İradeler Evkaf), Dosya no: 14, Gömlek no: 53, Belge: 1.
• İ. EV. (İradeler Evkaf), Dosya no: 26, Gömlek no: 33.
• İ. EV. (İradeler Evkaf), Dosya no: 26, Gömlek no: 33, Belge: 3.
• İ. EV. (İradeler Evkaf), Dosya no: 26, Gömlek no: 33, Belge: 3.
• İ. EV. (İradeler Evkaf), Dosya no: 14, Gömlek no: 53, Belge: 1.
• İ. EV. (İradeler Evkaf), Dosya no: 14, Gömlek no: 53, Belge: 2.
• ŞD. (Şura-yı Devlet), Dosya no: 138, Gömlek no: 63, Belge: 1.
• ŞD. (Şura-yı Devlet), Dosya no: 142, Gömlek no: 19, Belge: 1.
• ŞD. (Şura-yı Devlet), Dosya no: 138, Gömlek no: 63, Belge: 2.
• Y. PRK. (Yıldız Perakende Meşihat Dairesi Maruzatı), Dosya no: 5, Gömlek no: 23 Belge: 1.
• Y. PRK. (Yıldız Perakende Meşihat Dairesi Maruzatı), Dosya no: 5, Gömlek no: 23, Belge: 1.
• Y. PRK. (Yıldız Perakende Meşihat Dairesi Maruzatı), Dosya no: 5, Gömlek no: 23, Belge: 1.
• Adalıoğlu, H. H. & Arslan, N. (2013). Bilecik Mevlevîhânesi. Akademik İncelemeleri Dergisi, (8), 305-319.
• Arslan, N. (2017). Bilecik ve Tozman Mevlevîhânesi’nin günümüzdeki durumu. Günümüzde Yurt İçi Mevlevîhânelerinin Durum ve Konumları (9-10 Aralık 2013 Konya) Bildiriler-Sunumlar içinde (193-210. ss.), Selçuk Üniversitesi Mevlâna Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Barkan, Ö. L. & Meriçli, Ö. L. (1988). Hüdâvendigâr livası tahir defterleri I. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1942). Osmanlı İmparatorluğunda bir iskân ve kolonizasyon metodu olarak vakıflar ve temlikler I: İstilâ devirlerinin Kolonizatör Türk dervişleri ve zâviyeler. Vakıflar Dergisi, (2), 279-366.
• Demirci, S. & Orsen, S. (2012). Osmanlı Devleti’nin balkanlardan çekilmesi sürecinde mevlevîhânelerin durumu: Yenişehir (Larissa) Mevlevîhânesi örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (26), 1-6.
• Ervacı, H. M. (2015). Balkanlar’da Mevlevilik. Yeni Türkiye Dergisi, (67), 1815-1824.
• Gölpınarlı, A. (1983). Mevlânâ’dan sonra Mevlevîlik. İnkilâp ve Aka.
• Hızlı, M. (2013). Osmanlı Dönemi Yenişehir medreseleri. M. Hızlı, S. Sevim (Ed.), Tarihten Günümüze Yenişehir Sempozyumu (Bildiri Kitabı) içinde (109-118. ss.), Bursa Uludağ Üniversitesi Basımevi.
• Hudâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi (1310/1892). Def’a 19. Matbaa-i Vilâyet.
• Işın, E. (2003). Anadolu’da Mevlevîliğin üç dönemi (Genel bir değerlendirme). N. Kayabaşı (Haz.), Bursa’da Tasavvuf Kültürü 2 içinde (151-155. ss.), Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Karpuz, H. (2010). Balkanlar’daki Mevlevîhânelerden günümüze kalanlar. Dünyada Mevlânâ İzleri, Bildiriler Serisi 2 içinde (427-445. ss.), SÜMAM Yayınları.
• Kiel, M. (2013). Yenişehir. Diyanet İslâm Ansiklopedisi (DİA), 43 içinde (473-476. ss.), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Küçük, S. (2003). Mevlevîliğin son yüzyılı. Simurg Yayınları.
• Özbek, N. (2002). Osmanlı İmparatorluğunda sosyal devlet. İletişim Yayınları.
• Salakidis, G. (2011). 17. yüzyılda Yenişehir-i Fenârlı Akçelizade el-Hac Ahmed Ağa’nın nakit vakfı ve şehirdeki meşhur mevlevihane. Vakıflar Dergisi, (35), 61-79.
• Şimşir, B. N. (1989). Rumeli’den Türk göçleri, belgeler. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tanrıkorur, Ş. B. (2004). Mevleviyye. Diyanet İslâm Ansiklopedisi (DİA), 29 içinde (468-475. ss.), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ünal, M. A. (2011). Osmanlı tarih sözlüğü. Paradigma Yayınları.
• Yavaş, D. (2013). Yenişehir’de Osmanlı eserleri. M. Hızlı, S. Sevim (Ed.), Tarihten Günümüze Yenişehir Sempozyumu (Bildiri Kitabı) içinde (41-50. ss.), Bursa Uludağ Üniversitesi Basımevi.