The Cultural Heritage of the Turks from Rolling Pin to Table the Sociohistorical and Cultural Meaning of “Yufka” Bread

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 46, 221 - 233, 31.01.2024

Jale Karhan

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1340398

Öz

Every society has a unique bread culture and history. Turks have a very rich bread culture and variety. One of the types of bread that the Turks brought to Anatolia from Central Asia is yufka bread, which is rolled out with an unleavened dough in a thin and round shape and baked on a sheet metal. Making yufka bread has a function that provides social solidarity and division of labor. In this context, the aim of the study is to make a reading on the social, historical and cultural meaning of yufka bread and to contribute to future studies on this subject. Although the study was conducted from a sociological perspective, the views of different disciplines were also used, therefore an eclectic interdisciplinary method was used in the study. As a result of the study, it was seen that yufka bread, a cultural heritage, is one of the indicators of the national identity and belonging of the Turks.

Anahtar Kelimeler

bread, Turkish, yufka bread, social solidarity, cultural heritage

OKLAVADAN SOFRAYA TÜRKLERİN KÜLTÜREL MİRASI “YUFKA” EKMEĞİNİN SOSYOTARİHSEL VE KÜLTÜREL ANLAMI

Öz

Her toplumun kendine özgü bir ekmek kültürü ve tarihi vardır. Türklerde oldukça zengin bir ekmek kültürüne ve çeşitliliğine sahiptir. Türklerin, Orta Asya’dan Anadolu’ya getirdikleri ekmek çeşitlerinden birisi de mayasız hamurdan oklava ile ince ve yuvarlak bir biçimde açılan ve sacda pişirilen yufka ekmeğidir. Yufka ekmeği yapmanın toplumsal dayanışmayı ve işbölümünü sağlayan bir işlevi vardır. Bu bağlamda yapılan çalışmanın amacı, yufka ekmeğinin toplumsal, tarihsel ve kültürel anlamı üzerine bir okuma yapmak ve bu konu hakkında gelecekte yapılacak olan çalışmalara bir katkı sağlamaktır. Çalışma sosyolojik bir bakış açısı ile yapılmış olmasına rağmen farklı disiplinlerin görüşlerinden de yararlanılmıştır, dolayısıyla çalışmada disiplinler arası eklektik bir yöntem kullanılmıştır. Çalışmanın sonucunda, bir kültürel miras olan yufka ekmeğinin Türklerin ulusal kimliğinin ve aidiyetinin göstergelerinden birisi olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

ekmek, Türk, yufka ekmeği, toplumsal dayanışma, kültürel miras

Kaynakça

• Aydın, S. (2022). Ekmeğin yolculuğu: Bir zaruret hikâyesi. B. Tapan (Ed.), Her Yönüyle Ekmek içinde (91-101. ss.), İstanbul Kültür ve Sanat Ürünleri Ticaret A.Ş.
• Bal Onur, B. & Aksoy Biber, N. (2022). Beyoğlu’nda bir fırın hikâyesinden Anadolu’dan İstanbul’a yolu düşen ekmeklere... B. Tapan (Ed.), Her Yönüyle Ekmek içinde (267-279. ss.), İstanbul Kültür ve Sanat Ürünleri Ticaret A.Ş.
• Beardsworth, A. & Keil, T. (2011). Yemek sosyolojisi / Yemek ve toplum çalışmasına bir davet. (Çev: A. Dede), Phoenix Yayınevi.
• Beşirli, H. (2017). Yemek sosyolojisi yiyeceklere ve mutfağa sosyolojik bakış. Phoenix Yayınevi.
• Bilgin, A. (2004). Osmanlı saray mutfağı (1453-1650). Kitabevi Yayınları.
• Bourdieu, P. (1996). Distinction a social critique of the judgement of taste. (Çev: R. Nice), Harvard University Press. (Orijinal yayın tarihi 1979)
• Bozkurt, A. (2022). Atasözleri ve deyimlerde ekmek. B. Tapan (Ed.), Her Yönüyle Ekmek içinde (369-372. ss.), İstanbul Kültür ve Sanat Ürünleri Ticaret A.Ş.
• Camgöz, M. (2017). Ekmek, buğday ve şehir 19. yüzyıl Osmanlı İstanbul’unda iaşe meselesi. Kitabevi Yayınları.
• Demirtaş, M. (2014). Osmanlıda fırıncılık (XVII. yüzyıl) İstanbul örneği. Atıf Yayınları.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2023, Nisan 11). Kur’an-ı Kerim, A’râf suresi - 31. ayet tefsiri. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/A'r%C3%A2f-suresi/985/31-ayet-tefsiri
• Douglas, M. (2001). Purity and danger an analysis of concepts of pollution and taboo. Routledge. (Orijinal yayın tarihi 1966)
• Ersöz, B. (2022). Bilimsel ekmeği yaratmak: Erken Cumhuriyet döneminde ekmekçilik araştırmaları ve ekmek üretimine yansımaları. B. Tapan (Ed.), Her Yönüyle Ekmek içinde (167-201. ss.), İstanbul Kültür ve Sanat Ürünleri Ticaret A.Ş.
• Gedikli, F. (2015). XVII. yüzyıl başında Galata’da ekmekçilik. E. Gürsoy Naskali (Ed.), Ekmek Kitabı içinde (211-217. ss.), Kitabevi Yayınları.
• Geertz, C. (1973). The interpretation of cultures: Selected essays. Basic Books.
• Gezgin, D. (t.y.). Adem’in ekmeği. A. Ceylan (Ed.), Yediğimiz, Ekmek içinde (43-58. ss.), Metro Kültür Yayınları.
• Gezgin, İ. (2022a). Ekmeğin arkeolojik yolculuğu. B. Tapan (Ed.), Her Yönüyle Ekmek içinde (17-55. ss.), İstanbul Kültür ve Sanat Ürünleri Ticaret A.Ş.
• Gezgin, İ. (2022b). Mitlerdeki ekmek uygarlığı. B. Tapan (Ed.), Her Yönüyle Ekmek içinde (57-89. ss.), İstanbul Kültür ve Sanat Ürünleri Ticaret A.Ş.
• Işın, P. M. (2020). Osmanlı mutfak imparatorluğu. Kitap Yayınevi.
• Işın, P. M. (2022). Klasik Osmanlı döneminde İstanbul’da ekmek. B. Tapan (Ed.), Her Yönüyle Ekmek içinde (105-128. ss.), İstanbul Kültür ve Sanat Ürünleri Ticaret A.Ş.
• Karauğuz, G. (2006). Hititler Dönemi’nde Anadolu’da ekmek. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Komsuoğlu, A. (2009). Birimiz hepimiz, hepimiz birimiz için mi? Dağınık bir siyasetin topluma sunduğu elde kalan tutkal: Klientalist ağlar. Toplum ve Bilim, (116), 21-54.
• Köymen, M. A. (1982). Selçuklular zamanında beslenme sistemi. Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri 31 Ekim - 1 Kasım 1981 içinde (35-45. ss.), Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Kut, G. (2005). Türklerde yeme-içme geleneği ve kaynakları. E. Pekin, A. Sümer (Ed.), Eskimeyen Tatlar / Türk Mutfak Kültürü içinde (38-71. ss.), Vehbi Koç Vakfı.
• Kuter, M. (2013). İnsan ve ekmek. Bursa Ekmek ve Besin Sanayi Tic. A. Ş.
• Oğuz, B. (2002). Türkiye halkının kültür kökenleri / teknikleri, müesseseleri, inanç ve âdetleri 1 giriş - Beslenme teknikleri. Anadolu Aydınlanma Vakfı Yayınları.
• Ögel, B. (1978). Türk kültür tarihine giriş IV Türklerde yemek kültürü (Göktürklerden Osmanlılara). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özkarabekir, N. (2022). Halkın ekmeği: İstanbul Halk Ekmek AŞ. B. Tapan (Ed.), Her Yönüyle Ekmek içinde (281-307. ss.), İstanbul Kültür ve Sanat Ürünleri Ticaret A.Ş.
• Pareto, V. (1991). The rise and fall of elites: An application of theoretical sociology. Transaction Publishers. (Orijinal yayın tarihi 1968)
• Samancı, Ö. (2013). Osmanlı kültüründe ekmeğin simgesel anlamları. (Çev: Ö. Açıkkol), Yemek ve Kültür, (32), 72-77.
• Samancı, Ö. (2022). 18. ve 19. yüzyıllarda İstanbul’da ekmek. B. Tapan (Ed.), Her Yönüyle Ekmek içinde (131-147. ss.), İstanbul Kültür ve Sanat Ürünleri Ticaret A.Ş.
• Sayğılı, İ. (2022). Ekmek ve toplum ruhsallığı üzerine bir deneme: Sütten ekmeğe. B. Tapan (Ed.), Her Yönüyle Ekmek içinde (206-223. ss.), İstanbul Kültür ve Sanat Ürünleri Ticaret A.Ş.
• Şahin, H. (2008). Türkiye Selçuklu ve Beylikler dönemi mutfağı. A. Bilgin, Ö. Samancı (Ed.), Türk Mutfağı içinde (39-55. ss.), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Tezcan, M. (2000). Türk yemek antropolojisi yazıları. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tolak, K. (2015). Osmanlı’da ekmekçi esnafı: İhlaller ve cezalar. E. Gürsoy Naskali (Ed.), Ekmek Kitabı içinde (245-255. ss.), Kitabevi Yayınları.
• Türkiye Kültür Portalı (2023, Nisan 24). İnce ekmek yapma ve paylaşma kültürü: Lavaş, katırma, jupka, yufka (Azerbaycan, İran, Kazakistan ve Kırgızistan ile çokuluslu dosya). https://www.kulturportali.gov.tr/portal/inceekmekyapmavepaylasmakulturu
• Türkmen, M. N. (2015a). Osmanlı seferlerinde askerin temel ihtiyaç maddesi olan ekmeğin teminine dair kısa bir araştırma: Kamaniçe seferi örneği. E. Gürsoy Naskali (Ed.), Ekmek Kitabı içinde (185-200. ss.), Kitabevi Yayınları.
• Türkmen, M. N. (2015b). XVIII. yüzyılın ikinci yarısında İstanbul’da halkın temel ihtiyaç maddelerinden olan ekmeğin temini. E. Gürsoy Naskali (Ed.), Ekmek Kitabı içinde (201-210. ss.), Kitabevi Yayınları.
• Türkoğlu, Ö. (2013). Nân-ı Azîz’in Anadolu’daki macerası: Ankara fırınları. Yemek ve Kültür, (32), 80-88.
• Ünsal, A. (2003). Nimet geldi ekine / Türkiye’nin ekmeklerinin öyküsü. Yapı Kredi Yayınları.
• Ünsal, A. (2020). İktidarların sofrası / Yemek, siyaset ve simgesellik / Orta Asya’dan payitaht İstanbul’a toylar ve saray ziyafetleri. Everest Yayınları.
• Üzülmez, M. & Ercan İştin, A. (2022). Uses of phyllo (yufka) bread, one of intangible cultural heritage elements, in the local cuisine. Journal of Tourism Economics and Business Studies, 4(1), 47-70.
• Yaşin, M. (2022). Kutsal ekmek. B. Tapan (Ed.), Her Yönüyle Ekmek içinde (253-265. ss.), İstanbul Kültür ve Sanat Ürünleri Ticaret A.Ş.
• Yerasimos, M. (2019). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nde yemek kültürü / Yorumlar ve sistematik dizin. Yapı Kredi Yayınları.