TÜRKİYE’DE TARİKATLARIN SİYASİ VE EKONOMİK ALANLARDAKİ SEKÜLER YÜKSELİŞİ VE YOKSULLAR / YOKSULLUK

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 47, 807 - 823, 31.07.2024

Hakan Ateş

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1421338

Öz

Max Weber’in “Protestan Ahlakı ve Kapitalizm” adlı çalışmasının yayımlandığı 1905 yılından bu yana dinin insanların ekonomik etkinlikleri üzerindeki etkilerine ilişkin bir tartışma süregelmektedir. Weber’e göre Protestan inancın insanları çalışmaya teşvik etmesi nedeniyle Protestan devletler başarılı bir ekonomik yaşam sürmektedir. Dahası, Batı’da inanç vasıtasıyla dünyevi çalışmaların önem kazanması ile ekonomik gelişim hızlanmıştır. Böylece, Batı bu ekonomik gelişmelerle siyasi konjonktürünü değiştirmiş ve Osmanlı bu konjonktüre ayak uyduramamıştır. Bu ortamda Osmanlı’daki tarikatlar / cemaatler, Batılılaşma hareketinin önündeki engel olarak kapatılmıştır. Ancak, 1960’lı yıllarda oluşan yeni siyasi akımlarla bu cemaatler hem ekonomik hem de siyasi alanda kendilerini görünür kılmaya başlamışlardır. Bu FETÖ-PDY gibi “sözde” cemaatler, terör örgütü olarak hareket edip insanların dini duygularını suiistimal ederek, yoksullar için para toplamış ve bu paralarla kendilerine bir ekonomik güç oluşturmuştur. Bu çalışmada, günümüzde FETÖ-PDY örgütü gibi “cemaat” adıyla Türkiye’de ekonomi ve siyaset alanında yer alan gruplara ve bu grupların dünyevi alandaki “yoksulluk” sorununa karşı tutumlarına ışık tutmak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

yoksulluk, din ve ekonomi, tarikat / cemaat, dini holding, din ve yoksulluk ilişkisi

Etik Beyan

Makale araştırma ve yayın etiğine uygun olarak hazırlanmıştır. Bu çalışma etik kurul izni gerektirmemektedir.

The Secular Rise of Congregations in The Political and Economic Spheres in Turkey and The Poor / Poverty

Öz

Since the publication of Max Weber’s “The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism” in 1905, there has been a debate about the effects of religion on people’s economic activities. According to Weber, Protestant states have had a successful economic life because the Protestant faith encourages people to work. Moreover, economic development accelerated with the importance of secular studies through faith in the West. Thus, the West changed its political conjuncture with these economic developments and the Ottoman Empire could not keep up with this conjuncture. In this environment, the sects / congregations in the Ottoman Empire were closed as an obstacle to the Westernization movement. However, with the new political movements that emerged in the 1960s, these congregations began to make themselves visible in both the economic and political spheres. These “so-called” congregations like FETO-PDY acted as a terrorist organization and abused people’s religious feelings, collected money for the poor and created an economic power for themselves with these funds. In this study, it is aimed to shed light on the groups in the field of economy and politics in Turkey under the name of “congregations”, such as the FETO-PDY organization, and the attitudes of these groups towards the problem of “poverty” in the worldly field.

Anahtar Kelimeler

poverty, religion and economy, sect / congregation, religious holding, religion and poverty relationship

Kaynakça

• Ahmad, I. D. (1996). İslam, hukuk devleti ve piyasa ekonomisi. Liber, 3, 22-29.
• Atacan, F. (1990). Sosyal değişme ve tarikat cerrahiler. Hil Yayınları.
• Atay, T. (1996). Batı’da bir Nakşi cemaati. İletişim Yayınları.
• Atay, T. (2004). Din hayattan çıkar. İletişim Yayınları.
• Barry, N. (2002). Kapitalizm. Piyasa, 1(1), 33-38.
• Bulut, F. (1997). Tarikat sermayesinin yükselişi. Doruk Yayınevi.
• Çakır, R. (1994). Ne şeriat ne demokrasi. Metis.
• Çakır, R. (2012). Ayet ve slogan. Metis.
• Efe, A. (2017). Kolektif dindarlık türü olarak tarikat / cemaat dindarlığı. Journal of Islamic Research, 28(3), 290-301.
• Eroğul, C. (2014). Demokrat Parti: Tarihi ve ı̇deolojisi. Yordam Kitap.
• Ertit, V. (2014). Evrenselleştirilmiş -klasik- seklerleşme teorisi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(27), 103-120.
• Ertit, V. (2015). Endişeli muhafazakarlar çağı - dinden uzaklaşan Türkiye. Orient Yayınları.
• Filiz, Ş. (2016). Tarikat, cemaat, kadın Neo-Oryantalizm’in kadın üzerinden egemenlik arayışı ve siyasal İslamcılık. Say Yayınları.
• Gibb, H. A. R. (1947). Modern trends in Islam. The University of Chicago Press.
• Gölpınarlı, A. (1969). 100 soruda Türkiye’de mezhepler ve tarikatlar. Gerçek Yayınevi.
• Güner, A. (1991). Tarikatlar ansiklopedisi. Milliyet.
• Haenni, P. (2011). Piyasa İslamı. Maki Basın Yayın.
• Hunt, M. O. (2004). Race / ethnicity and beliefs about wealth and poverty. Social Science Quarterly, 85(3), 827-853.
• Iannaccone, L. R. (1992). Religious markets and the economics of religion. Social Compass, 39(1), 123-131.
• İsmail, H. (1994). Müslüman ve para. Timaş Yayınları.
• Karakaş, M. (2010). Küresel yoksulluğun öteki̇ yüzü: Yeni̇ yoksulluk ve sosyal dışlanma. Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 1-16.
• Kirman, M. A. (2004). Din sosyolojisi terimleri sözlüğü. Rağbet Yayınları.
• Kollar, N. R. & Shafiq, M. (2016). Poverty and wealth in Judaism, Christianity, and Islam. N. Palgrave Press.
• Komisyon. (2011). TDV İslâm ansiklopedisi.
• Köprülüzade, M. F. (1996). Türk - Moğol şamanizminin tasavvufi İslam tarikatları üzerindeki tesiri. Bilig, (1), 1-8.
• Lewis, O. (1966). The culture of poverty. Scientific American, 215(4), 19-25.
• Macit, M. (2014). Yoksulluk, insan onuru ve di̇n. Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 41, 19-21.
• Mardin, Ş. (1992). Din ve ideoloji. İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (1999). Türkiye’de din ve siyaset (Makaleler 3). İletişim Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2010). Türkiye sosyal tarihinde İslamın macerası. Timaş Yayınları.
• Okşak, Y. (2020). Geli̇r dağılımı ve yoksulluk ilişkisi. E. Günay (Ed.), Türkiye’nin Yakın Dönem İktisadi Tarihi ve Sosyo Ekonomik Sorunları içinde (59-72. ss.), Gece Kitaplığı.
• Okumuş, E. (2011). Bir sosyal eşitsizlik örneği olarak yoksulluğun dini meşrulaştırımı. E-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, (5), 3-14.
• Öz, B. (2004). Çağdaşlaşma açısından tarikat ve tekkelerin kapatılma olayı. Can Yayınları.
• Özek, Ç. (1982). Devlet ve din. Ada Yayınları.
• Özel, M. (1997). Müslüman ve ekonomi. İz Yayıncılık.
• Rodinson, M. (1978). İslam ve Kapitalizm. Hürriyet Yayınları.
• Sarıkaya, M. S. (1998). Cumhiriyet Dönemi Türkiye’sinde dini tarikat ve cemaatlerin toplumdaki yeri. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (3), 93-102.
• Saymaz, İ. (2019). Şehvetiye tarikatı. İletişim Yayınları.
• Subaşı, N. (2002). Türk(iye) dindarlığı: Yeni tipolojiler. İslamiyat, 4, 17-40.
• T.B.M.M Zabıt Ceridesi. (1925). https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c019/tbmm02019017.pdf
• Tabakoğlu, A. (2022). İktisat kavramlarının Kapitalizm ve İslam iktisadındaki tezahürleri: Mustafa Kutlu ile kadimin peşinde. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi, 8(2), 319-344.
• Torun, İ. (2020). Tarikat ve cemaatlerin siyasetle ilişkisi. Balkan Sosyal Bİlimler Dergisi, 9(17), 83-94.
• Trimingham, J. S. (1971). The sufi orders in Islam. Oxford University Press.
• Tuğal, C. (2011). Pasif devrim: İslami muhalefetin düzenle bütünleşmesi. Koç Üniversitesi Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1965). Genç cumhuriyet ve eski muhalefet. Cumhuriyet.
• Tuşalp, E. (1994). Şeriat A.Ş. Bilgi Yayınları.
• Türkdoğan, O. (1999). Türk toplumunda yeni dini hareketler ve “cemaatlaşma”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Özel Sayı, 65-90
• Ülgener, S. F. (2006). Zihniyet ve din İslam, tasavvuf ve çözülme devri iktisat ahlakı. Derin Yayınları.
• Weber, M. (2013). Protestan ahlakı ve Kapitalizmin ruhu. Angewandte Chemie International Edition, 6(11), 951-952. Bilgesu Yayıncılık.
• Yıldırım, E. (2016). Neoliberal İslamcılık : 1980-2015 İslamcıların dünya sistemine entegresyonu. Pınar Yayıncılık.
• Zürcher, E. J. (1992). Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası. Bağlam Yayıncılık.