Identity Matter of Dialects and Authors Constituting the Written Language in The Old Anatolian Turkish

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 47, 547 - 563, 31.07.2024

Himmet Büke

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1437529

Öz

The Oghuz that came to Anatolia during the eleventh century faced certain political, cultural and social difficulties at the point of transforming the spoken Turkish into a written language. The initial works written in Turkish began to appear since the 13th century and had their best period during the 14th and 15th centuries. Matters such as where Yunus Emre lived, whether Hodja Mesud and Kul Mesud were the same person or not, identities of Ahi Evren, Âşık Pasha, Dehhanî and Şeyyad Hamza, and ethnic affiliation of the authors of mixed-dialect works have been discussed for years. This study will try to put forward an idea on this matter based on words that are not so common and are thought to be specific to an area or dialect in certain works. When writing their works, authors use common words in general. They may also use specific regional expressions in their works. The present study aims to create an area of discussion about this matter based on these words or word patterns.

Anahtar Kelimeler

Old Anatolian Turkish, dialects, compilation, author

ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİNDE YAZI DİLİNİ OLUŞTURAN AĞIZ VE MÜELLİFLERİN KİMLİĞİ MESELESİ

Öz

11. yüzyıldan itibaren Anadolu coğrafyasına gelen Oğuzlar konuştukları Türkçenin burada bir yazı dili hâline gelmesi sürecinde siyasi, kültürel ve sosyal anlamda birtakım zorlu süreçleri yaşamışlardır. Türkçe yazılan ilk eserler 13. yüzyıldan itibaren kendini göstermeye başlamış, devam eden 14. ve 15. yüzyıllarda ise en verimli dönemini yaşamıştır. Yunus Emre’nin nerede yaşadığı, Hoca Mesud ve Kul Mesud’un aynı şahsiyetler olup olmadığı, Ahi Evren’in, Âşık Paşa’nın, Dehhanî’nin, Şeyyad Hamza’nın kimliği, karışık lehçeli eserlerin müelliflerinin etnik mensubiyeti gibi meseleler yıllarca tartışılmıştır. Bu çalışmada bazı eserlerdeki çok yaygın olmayan, belirli bir bölgeye veya ağıza özgü olabileceği düşünülen sözcüklerden hareketle bu konuda bir fikir ortaya konulmaya çalışılacaktır. Müellifler eserlerini yazarken genel anlamda yaygın sözcükleri kullanırken bazı bölgesel ifadeleri de eserlerine yansıtabilmektedir. Çalışmada bu sözcüklerden ya da söz kalıplarından yola çıkarak konuyla ilgili bir tartışma alanı açılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, ağızlar, derleme, müellif

Etik Beyan

Makale araştırma ve yayın etiğine uygun olarak hazırlanmıştır. Yapılan bu çalışma etik kurul izni gerektirmemektedir.

Kaynakça

• Akar, A. (2011). Türkiye Türkçesi ağızlarında Oğuzca dışı dil unsurları. 38. ICANAS, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (10-15 Eylül 2007) Bildirileri; Dil Bilimi, Dil Bilgisi ve Dil Eğitimi, I. Cilt içinde (23-38. ss.), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Akyıldız Ay, D. (2021). XIV. yüzyıl Orta Anadolu Türkçesi ve günümüz Orta Anadolu ağızları arasında fiillerin çekiminde görülen biçim birimsel değişim ve alt biçim birimsel gelişimler. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5(1), 288-319.
• Ayan, H. (1979). Hurşîd-nâme (Hurşîd ü Ferahşâd). Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Büke, H. (2020). Denizli ağzından Derleme Sözlüğüne katkılar. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (50), 131-148.
• Büke, H. (2022). Yunus Emre Divanı Vatikan Nüshası. TC Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı Yayınları. Derleme Sözlüğü (2009). 1-6 Cilt. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Develi, H. (2002). Eski Türkiye Türkçesi ağızlarının sınıflandırılmasında morfolojik esaslar. Türkbilig, (4), 117-124.
• Develi, H. (2008). Eski Türkiye Türkçesi ağızlarının sınıflandırılması. Turkish Studies, 3(3), 212-230.
• Dilçin, C. (2016). Mes’ud Bin Ahmed Süheyl ü Nev-Bahâr. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Duman, M. (2012). Eski Anadolu Türkçesine ait bazı metinlerdeki dil uyumuna aykırı örnekler üzerine. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, (32), 53-64.
• Ercilasun, A. B. (2001). Oğuz-Türkmen dil kaynakları. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (11), 437-441.
• Erdem, M. D. (2005). Kırşehir ve Konya ağızlarının Eski Anadolu Türkçesi yazı dilinin oluşumuna etkisi. Karadeniz Araştırmaları, (8), 56-65.
• Erdem, M. D. (2006). Ağızlardan etkilenme derecelerine göre Osmanlı ve Eski Anadolu Türkçesi metinleri ve bu metinlerin diline kaynaklık eden ağızlar. İlmi Araştırmalar, (22), 83-110.
• Gülsevin, G. (2009). Eski Anadolu Türkçesi ağızlarında uzun ünlüler üzerine. Dil Araştırmaları, 5(5), 39-56.
• Karahan, L. (2006). Eski Anadolu Türkçesinin kuruluşunda yazı dili - ağız ilişkisi. Turkish Studies, 1(1), 9-18.
• Karahan, L. (2013). Oğuzcanın Anadolu’da yazı dili olma sürecine dair düşünceler. F. Köksal (Ed.), Âşık Paşa ve Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Oluşumu Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde (219-228. ss.), Kırşehir Valiliği Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2007). Anadolu ve Rumeli ağızlarının dayandığı temeller. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, (55), 87-110.
• Korkmaz, Z. (2017). Marzubân-nâme tercümesi Destûr-ı Şâhî. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mansuroğlu, M. (1947). Anadolu Türkçesi (XIII. Asır) Dehhanî ve manzumeleri. Bürhaneddin Erenler Matbaası.
• Mansuroğlu, M. (1956). Ahmed Fakih Çarhname. Pulhan Matbaası.
• Mansuroğlu, M. (2012). Anadolu’da Türk yazı dilinin başlama ve gelişmesi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 4(3), 215-229.
• Mazıoğlu, H. (1974). Kitabû Evsâfı Mesâcidi’ş-Şerife. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özkan, M. (1993). Gülistan Tercümesi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Peacock, A. C. S. (2023). Moğol Anadolu’sunda İslam, edebiyat ve toplum. Koç Üniversitesi Yayınları.
• Şahin, H. (2016). Bursa’da yazılmış tıp metinlerinde ağız özelliklerine dair. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (31), 291- 298.
• Yavuz, K. (1991). Şeyhoğlu Kenzü’l-Küberâ ve Mehekkü’l-Ulemâ. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Yıldız, O. (2002). Ahvâl-i Kıyâmet. Şûle Yayınları.
• Yıldız, O. (2008). Şeyyad Hamza Yusuf u Zeliha (Destan-ı Yusuf). Akçağ Yayınları.