İBN HALDUN’A GÖRE MEMLÛKLERDE TASAVVUF ANLAYIŞI

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 48, 193 - 205, 31.01.2025

Nihal Gezen

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1523464

Öz

İslam dininin anlaşılması ve yaşanılması noktasında tasavvuf, sahip olduğu derin ve ince manasıyla İslam medeniyeti açısından son derece önem arz etmektedir. Türk-İslam devletlerinin bilhassa siyasi ve askerî açıdan kaos yaşadığı zamanlarda tasavvufun bariz bir biçimde devlet ve halk için öneminin arttığı bilinmektedir. Nitekim Memlûk Devleti’nin ortaya çıktığı dönemde, bilindiği üzere İslam dünyası her açıdan zorluklar içerisinde bulunmaktaydı. Çalışma konumuzu oluşturan Memlûk Devleti Dönemi’nde, devletin içerisinde bulunduğu tarihî ve siyasi süreç sebebiyle Mısır ve Suriye topraklarında tasavvuf hem devlet hem de halk yaşamında belirgin bir rol oynamıştır. Bu çalışmada genel tarihî süreç içerisinde gelişen tasavvuf anlayışının Memlûk Devleti’ne kadar uzanan sürecini ve Memlûk Devleti zamanındaki yerini, tarihî önemini ve misyonunu ele alarak değerlendirmelerimizi aktarmayı hedeflemekteyiz. Bu noktada, olayları neden-sonuç ilişkisi bağlamında açıklamaya çalışan İbn Haldun’un (ö. 808/1406) aktardıkları bize ışık tutmaktadır. Çalışmada, dönemin tarihî kaynaklarından ve yakın tarihte konu hakkında yapılmış çalışmalardan istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

tasavvuf, Mısır, Memlûk Devleti, İbn Haldun

Etik Beyan

Makale, araştırma ve yayın etiğine uygun olarak hazırlanmıştır. Yapılan bu çalışma etik kurul izni gerektirmemektedir.

Understanding of Sufism in The Mamluks According to Ibn Khaldun

Öz

Sufism, with its deep and subtle meaning, is extremely important for Islamic civilization in terms of understanding and living the religion of Islam. It is known that the importance of Sufism for the state and the people clearly increased in times when the Turkish-Islamic states were experiencing political and military chaos. As a matter of fact, at the time when the Mamluk State emerged, the Islamic world was in difficulties in every respect. During the Mamluk State period, which is the subject of our study, Sufism played a significant role in both state and public life in Egypt and Syria due to the historical and political process that the state was in. In this study, we aim to convey our evaluations by discussing the process of the understanding of Sufism, which developed in the general historical process, extending to the Mamluk State and its place in the Mamluk State its historical importance and mission. At this point, what Ibn Khaldun (d. 808/1406) said who tried to explain the events in the context of cause-effect relationships, sheds light on us. In the study, historical sources of the period and recent studies on the subject were used.

Anahtar Kelimeler

tasawwuf, Egypt, Mamluk State, İbn Khaldun

Kaynakça

• Apak, A. (2001). Mısır’ın Müslümanlar tarafından fethi ve fetih sonrası ülkede sosyal ve dinî alanda meydana gelen değişimler üzerine değerlendirmeler. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(2), 145-159.
• Arnold, M. (2018). Sufism and the Mamluk learned institution: The development of a tradition of Sunni learning in the Islamic middle period. I. Uluslararası Tasavvuf Araştırmaları Lisansüstü Öğrenci Araştırmaları Sempozyumu. https://www.academia.edu/36016825/Sufism_and_the_Maml%C5%ABk_Learned_Institution_The_Development_of_a_Tradition_of_Sunni_Learning_in_the_Islamic_Middle_Period
• Behrens-Abouseif, D. (1992). Berkuk Külliyesi. Diyanet İslâm Ansiklopedisi içinde (512-514 ss.), 5, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Berkey, J. P. (2009). Mamluk Religious Policy. Mamluk Studies Review, 13(2), 7-22.
• Berkey, J. P. (2015). Ortaçağ Kahire’sinde Bilginin İntikali. (Çev: İ. Eriş), Klasik Yayınları.
• Çimen, F. (2019). Memlûkler dönemi hadis tartışmalarında Bedreddin ez-Zerkeşî’nin yeri (Yayımlanmamış doktora tezi). Yalova: Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Emecen, F. M. (2016). Yavuz Sultan Selim. Kapı Yayınları.
• Erkan, Ü. (2017). İbn Haldun Sosyolojisinde Tasavvuf Düşüncesi. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi, 1(1), 85-93.
• Fazlân, A. (2020). İbn Fazlân Seyahatnamesi. (Çev: R. Şeşen), Tarih Encümeni Yayınları.
• Gilbert, J. E. (2014). Ortaçağ’da Şam’da İslami İlimlerin Kurumsallaşması ve İlmin Meslek Hâline Gelişi. (Çev: H. Yılmaz), Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (37), 171-193.
• Gökhan, İ. (2014). İbn Haldun’un Memlûk Sultanları ile İlişkisi. Cappadocia Journal of History and Social Sciences, (3), 35-43.
• Hassan, Ü. (2010). İbn Haldun Metodu ve Siyaset Teorisi. Doğu Batı Yayınları.
• Homerin, T. E. (2002). Memlûklar Dönemi Mısır’ında Sûfiler ve Tasavvuf Aleyhtarları. (Çev: S. Çift), Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11(1), 243-264.
• Homerin, T. E. (2022). Müslüman Ruhları Korumak: Memlûk Topraklarında Hangâh ve Sûfîlerin Vazifesi. (Çev: H. S. Korkmaz), Theosophia, (4), 97-117.
• İbn Haldun (2011). Mukaddime. (Çev: S. Uludağ), Dergâh Yayınları.
• İbn Haldun (2020). Tasavvufun Mahiyeti. (Çev: S. Uludağ), Dergâh Yayınları.
• Kara, A. (2018). Memlûklü Eğitim Sistemi Üzerine Bir Değerlendirme. Journal of Turkish Studies, 13(1), 187-212.
• Kaya, B. S. (2017). Sehâvî’nin ed-Dav’ü’l-Lâmi Adlı Eseri Bağlamında IX-/XV. Asır Kahire’sinde Bilgi ve Toplum. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Khanjanov, S. (2021). Memlûkler Dönemi Hanefilerinde İctihad ve Taklid Tartışmaları. (Yayımlanmamış doktora tezi). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılıç, M. E. (1999). İbnü’l-Arabî Muhyiddin. Diyanet İslâm Ansiklopedisi içinde (520-522. ss.), 20, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Lapidus, I. M. (2005). İslam Toplumları Tarihi cilt: 1 Hazreti Muhammed’den 19. yüzyıla. (Çev: Y. Aktay), İletişim Yayınları.
• Little, D. P. (1983). Religion Under the Mamluks. The Muslim World, 73(3-4), 165-181.
• Little, D. P. (2012). Memlûklerde Din. (Çev: E. Durmuş), History Studies International Journal of History, 4(Özel Sayı), 471-482.
• Makdîsî, (2022). İslâm Devletleri, Türkler ve İslâm: Türkler hakkındaki gizli hikmetler -Memlûk örneği-. (Çev: A. T. Ercan), Büyüyenay Yayınları.
• Makdisî. (2019). Ahsenü’t-Tekâsîm. (Çev: R. Şeşen), Yeditepe Yayınevi.
• Makrîzî. (1997). Kitâbü’l-Mevâ’iz ve’l-i’tibâr bi-zikri’l-hıtat ve’l-âsâr. II, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• McGregor, R. (2009). The Problem of Sufism. Mamlūk Studies Review, 13(2), 69-83.
• Nuaymî. (1990). Ed-Dâris fî Târîḫi’l-Medâris. 2, -Kütübi’l-İlmiyye.
• Öngören, R. (2011). Tasavvuf. Diyanet İslâm Ansiklopedisi içinde (119-126. ss.), 40, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özbek, S. (1994). El-Melikü’z Zahir Rükn’üd-din Baybars Zamanı Memlûk Devletinin Dinî Siyaseti. Tarih İncelemeleri Dergisi, 9(1), 289-307.
• Sehâvî. (1992). Ed-Dav’ü’l-lami’ li-ehli’l-karni’t-tasi’. 12, Dârü’l-Cîl.
• Sever, M. (2017). Bahrî Memlûkler Dönemi Mezhep Hareketleri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ülken, H. Z. (2004). Türk Tefekkürü Tarihi. Yapı Kredi Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2016). Bilgi ve Değer. Doğu Batı Yayınları.