The Role of Museums in The Promotion of Old Turkish Language and Culture: The Example of Gobustan Museum

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 49, 553 - 574, 31.07.2025

Nazmi Şen

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1634061

Öz

Museums are institutions open to all members of society where everything related to human and other beings is preserved and exhibited, and at the same time it is aimed to conduct research on the materials it contains. Today, museums, which have become a part of science, have increased their importance with the experiences they offer to their visitors. Since the mid-19th century, museums with the concept of “educational museum” have been established. There are many museums in the Turkic world that are a source of research on old Turkic language and culture. In the study, the contribution of the petroglyphs found in the Gobustan region, the objects exhibited in the Gobustan Museum and the designs in the museum to the promotion and teaching of the old Turkic language and culture is presented to the attention. As a result of the visit and examination, elements such as animal drawings, tools used, stamps, ornaments and utensils, etc. were elaborated on the basis of old Turkish mythology and inscriptions, and their function in the promotion, teaching of old Turkish language and culture was discussed.

Anahtar Kelimeler

Old Turkic language , culture , Gobustan , museum , petroglyph

ESKİ TÜRK DİLİNİN VE KÜLTÜRÜNÜN TANITILMASINDA MÜZELERİN ROLÜ: GOBUSTAN MÜZESİ ÖRNEĞİ

Öz

Müzeler insan ile ilgili her şeyin korunduğu ve sergilendiği aynı zamanda barındırdığı materyaller üzerinde araştırma yapmanın amaçlandığı toplumun tüm bireylerine açık kurumlardır. Günümüzde bilimin de bir parçası hâline gelen müzeler ziyaretçilerine sunduğu deneyimlerle önemini arttırmıştır. 19. yüzyılın ortalarından itibaren “eğitim müzesi” konseptinde müzeler kurulmuştur. Müzelerde yer alan her obje, bilgilendirme amaçlı oluşturulmuş grafiksel ögeler ve metinler önemli bilgiler taşımaktadır. Türk dünyasında eski Türk dili ve kültürü araştırmalarına kaynaklık eden birçok müze bulunmaktadır. Çalışmada Gobustan bölgesinde bulunan petrogliflerin, Gobustan Müzesi’nde sergilenen eserlerin ve müzede yer alan tasarımların eski Türk dilinin ve kültürünün tanıtımına, öğretimine katkısı dikkate sunulmuştur. Yapılan ziyaret ve inceleme sonucunda hayvan çizimleri, kullanılan araçlar, damgalar, süs ve kullanım eşyaları vb. ögeler eski Türk mitolojisi ve yazıtlarından hareketle detaylandırılmış; eski Türk dilinin ve kültürünün tanıtımındaki, öğretimindeki işlevi tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Türk dili , kültür , Gobustan , müze , petroglif

Etik Beyan

Makale araştırma ve yayın etiğine uygun olarak hazırlanmıştır. Yapılan bu çalışma etik kurul izni gerektirmemektedir.

Kaynakça

• Akınoğlu, O. (2012). Yapılandırmacılık. B. Oral (Ed.), Öğrenme Öğretme Kuram ve Yaklaşımlar içinde (485-504. ss.), Pegem Akademi Yayınları.
• Alok, E. (2009). Petroglyphs of Gobustan. Azer İnşaat.
• Alyılmaz, C. (1996). Köktürk Yazıtları ve Köktürk Yazıtlarında atlar. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (4), 155-163.
• Alyılmaz, C. (2003). Bugut Yazıtı ve anıt mezar külliyesi üzerine. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (13), 11-21.
• Alyılmaz, C. (2005). Orhun Yazıtlarının bugünkü durumu. Kurmay Yayın Grubu.
• Alyılmaz, C. (2010). A Kipchak marker in Qobustan. Kırgız Respublikasının Uluttuk İlimder Akademiyasının Kabarları İzvestiya Natsional’noy Akademii Nauk Kırgızskoy Respubliki, 2010(2), 117-124.
• Alyılmaz, C. (2011). Zanabazar Güzel Sanatlar Müzesindeki Türk eserleri. M. Ölmez (Ed.) Ötüken’den İstanbul’a Türkçenin 1290 Yılı (720-2010) From Ötüken to İstanbul 1290 Years of Turkish Bildirileri içinde (87-109. ss.), İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş.
• Alyılmaz, C. (2015). İpek Yolu kavşağının ölümsüzlük eserleri. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Alyılmaz, C. (2016). “Gobu”stan’ın gizemi (“Kıpçaklar”a giden yol). Bitlis Eren Üniversitesi Yayınları.
• Alyılmaz, C. (2021). Bilge Tonyukuk Yazıtları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Alyılmaz, C. (2021). Bilge Tonyukuk Yazıtları’ndaki boğalar üzerine. E. Boz, F. Karademir (Ed.), Prof. Dr. Saadettin Özçelik Armağanı içinde (72-86. ss.), Gazi Kitabevi.
• Alyılmaz, C., Alyılmaz, S., Yakar, M. (2010). Measurement of petroglyhps (rock of arts) of Qobustan with close range photogrammetry. J. P. Mills, D. M. Barber, P. E. Miller, I. Newton (Ed.), International Archives of Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, Vol. XXXVIII, Part 5 Commission V Symposium içinde (29-32. ss.), International Society for Photogrammetry and Remote Sensing (ISPRS).
• Aydın, E., Alimov, R., Yıldırım, F. (2013). Yenisey-Kırgızistan Yazıtları ve Irk Bitig. Bilgesu Yayıncılık.
• Bang, W. & Arat, R. R. (1936). Oğuz Kağan destanı. Burhaneddin Basımevi.
• Barutçu Özönder, S. (1999). Türkler ne zaman bir millet idi?. Kök Araştırmalar, I(2), 65-92.
• Brooks, J. G. & Brooks, M. G. (2001). In search of understanding: The case for constructivist classrooms. Prentice Hall.
• Campbell, J. (1998). Doğu mitolojisi, tanrının maskeleri. (Çev: K. Emiroğlu), İmge Kitabevi.
• Ceferov, İ. Ç. (1988). Bazı damga ve işaretlerin etimolojik izahı. (Çev: B. A. Gökdağ), Türk Kültürü, XXVI(305), 588-595.
• Çinar, A. (2016). Bozkır kültür çevresinde kurt ve adlandırması. Cappadocia Journal of History and Social Sciences, (6), 1-11.
• Çoruhlu, Y. (2020). Türk mitolojisinin ana hatları. Ötüken Neşriyat.
• Efendiyev, R. (1980). Daşlar danışır. Kençlik.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm ilkel esrime teknikleri. (Çev: İ. Birkan), İmge Kitabevi.
• Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2015). (Kâşgarlı Mahmud) Dȋvânu Lugâti’t-Türk giriş-metin-çeviri-notlar-dizin. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Esin, E. (1978). İslamiyetten önce Türk kültür tarihi ve İslama giriş. Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Falk, J. & Dierking, L. (1992). The Museum experience. Whalesback Books.
• Farajova, M. (2011). Gobustan rock art cultural landscape. Adoranten, 41-66.
• Gobustan Müzesi. (2025, Ocak 5). https://gobustan-rockart.az/az/virtual-tour/6
• Kormuşin, İ., Mozioğlu, E., Risbek, A., Yıldırım, F. (2016). Yenisey - Altay - Kırgızistan Yazıtları ve kâğıda yazılı runik belgeler. BilgeSu Yayıncılık.
• Mercanlı, M. (ed.). (2014). Qobustan minilliklerin kitabı. Dubai IRS.
• Mert, O. (2015). Köli Çor Yazıtı ve anıt mezar kompleksi. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2019). Müze ve eğitim.
• Orkun, H. N. (1954). Eski Türkler’de evcil hayvanların tarihçesi. Yeni Matbaa.
• Orkun, H. N. (2011). Eski Türk Yazıtları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi I. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ölmez, M. (2018). Uygur Hakanlığı Yazıtları. BilgeSu Yayıncılık.
• Özerbaş, M. A. (2007). Yapılandırmacı öğrenme ortamının öğrencilerin akademik başarılarına ve kalıcılığına etkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, V(4), 609-635.
• Piaget, J. (1952). Judgment and reasoning in the child. Humanities Press.
• Rachmati, G. R. (1930). Zur heilkunde der Uiguren (I). SPAW. Phil.-hist. Kl.
• Roux, J. P. (1998) Türklerin ve Moğolların eski dini. (Çev: A. Kazancıgil), İşaret Yayınları.
• Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da kutsal bitkiler ve hayvanlar. Kabalcı Yayınevi.
• Sertkaya, O. F. (2001). Suuci < Sugeci / (Bel) Yazıtı ne zaman yazıldı?. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, (48), 306-312.
• Sigari, D. (2013). Palaeolithic rock art in Gobustan, Azerbaijan. The study case of the rock 44 of Böyük Daş, Gobustan, (IV), 15-22.
• Şen, N. (2022). Eski Uygur hukuk vesikalarının söz dizimi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şirin, H. (2007). Runik harfli Türk yazıtlarında av. Dil Araştırmaları, I(1), 49-59.
• Türkçe Sözlük. (2015). Türk Dil Kurumu.
• Useev, N. (2011). Yenisey cazma estelikteri I: Leksikası cana tekstter. Turar.
• Yaşar, Ş. (1998). Yapısalcı kuram ve öğrenme-öğretme süreci. VII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi içinde (695-701. ss.), Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.