TEKNO-EKOLOJİZM VE AFET VE GÖÇ YÖNETİMİ

Yıl 2025, Sayı: 49, 173 - 197, 29.05.2025

Hayriye Erbaş

https://doi.org/10.59572/sosder.1668309

Öz

Her ne kadar ülkelerin gelişmişlik düzeyi ile ilgili gibi görünse de afetlerin öncesi, oluş anı ve sonrası süreçlere ilişkin uygulamalar özünde insana ve doğaya/çevreye verilen değerle ilişkili olarak biçimlenmektedir. Günümüzde bütün dünyada uygulanan makro-ekonomik politikalar insan ve doğa sömürüsünü derinleştirerek sermayenin önünü açarken afet riskini de arttırmaktadır. Bu anlamda riskin açığa çıkması ve açığa çıkan riskin afete dönüşmesi toplumsaldır. Doğal, kaçınılmaz olarak görülen afetlerin sonuçlarının en az zararla yaşanmasını sağlama ancak ve ancak doğa ve insan yaşamına değer verilen bir ortamda mümkündür. Bu anlamda istendiğinde bilim ve teknolojinin uygun biçimde kullanımı aracılığı ile risklerin ortaya çıkış olasılığı azaltılırken afetlerin insana ve bir bütün olarak çevreye olumsuz etkileri en aza indirilebilmektedir. Burada bilim ve teknolojinin nasıl ve ne amaçla kullanıldığına bağlı olarak risklerin arttırabileceği ya da azaltabileceği düşünülmekte ve bununda “tekno-ekolojizm” olarak adlandırılabilecek bir toplum tasarımı ile gerçekleşebileceği ileri sürülmektedir.
Bir deprem ülkesi olarak insanın ve doğanın değerinin hiçe sayılarak gereken kurumsal önlem ve yapılanmaların olmaması ya da işletil(e)memesi, işyerlerinde, işletmelerde gereken iş güvenliği önlemlerinin alınmaması ve alınması için gereken denetimlerin olmaması ya da eksik olması afetleri felakete dönüştürebilmektedir. Ülkemizde her türden afet sonuçları itibarı ile sıklıkla “kader” ya da “kaza” olarak nitelendirilmektedir. Sel, deprem, maden göçüğü, heyelan, yangın gibi afetler çoğu zaman ihmaller nedeni ile büyük felakete dönüşerek toplumsal acılarla sonlanmakta ve sonrasında sadece yaşayanların acısı olarak kalarak toplumsal bellekte silinmektedir. Bireysel düzlemde alınacak önlemler önemli olsa da süreci asıl belirleyen yapısal düzlemdir. Bu anlamda afet önlemleri, kurumsal işleyişlerin kısa vadeli ve belli bir kesimin çıkarlarını öne çıkaran bir anlayıştan çok; bilim ve teknolojiye dayanan ve hem insanın hem de bir bütün olarak doğanın/çevrenin değerinin gözetilerek geleceğini önemseyen uzun vadeli etkili bir planlama gerektirmektedir. Bu yazıda 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş ve 20 Şubat Defne merkezli depremler sonrasında yaşananlar üzerinden bir afet ve göç yönetimi önerisi geliştirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

risk , afet , deprem , afet yönetimi , tekno-ekolojizm , Deprem ve Göç , Tekno-ekolojizm

Techno-Ecologism and Disaster and Migration Management

Öz

Although it seems to be related to the development level of countries, the practices related to the stages before, during, and after disasters are essentially shaped according to the value and meaning given to humans and nature/environment. Today, macroeconomic policies implemented all over the world deepen the exploitation of humans and nature, paving the way for capital while increasing the risk of disaster. In this sense, the emergence of risk and the natural, inevitable disaster turning catastrophic is social. Ensuring that the consequences of disasters are experienced with the least damage is possible only in an environment where nature and human life are valued. In this sense, when desired, the possibility of risks occurring is reduced through the appropriate use of science and technology, while the negative effects of disasters on humans and the environment as a whole can be minimized. Here, it is thought that risks can increase or decrease depending on how and for what purpose science and technology are used, and it is suggested that this can be achieved through a society design that can be called “techno-ecologism”.
In an earthquake country, the lack of necessary institutional preventions and structures that would utilize science and technology in accordance to ensuring the safety and wellbeing of people and nature, the lack of necessary occupational safety preventions in workplaces and businesses, and the inadequacy of the necessary inspections can turn risk into disasters. In our country, all kinds of disasters that sometimes reach catastrophic levels are often described as “fate” or “accident”. Disasters end with social pain, then are erased from social memory and the pain is only remembered by the people who experienced them. Although the safety measures to be taken on an individual level are important, the process is really determined at the structural level. In this sense, disaster preventions require long-term effective planning based on science and technology, considering the future of both people and nature/environment as a whole, rather than an understanding that prioritizes the short-term interests of institutional operations and the interests of a certain segment of people. In this article, an attempt has been made to develop a disaster and migration management proposal based on the events following the February 6, 2023 Kahramanmaraş and February 20 Defne centered earthquakes.

Anahtar Kelimeler

Risk , Disaster , Earthquake , Earthquake and Migration , Disaster Management , Techno-ecologism

Kaynakça

• AFAD. (2019). Deprem nedir? https://www.afad.gov.tr/deprem-nedir
• Aydin, N. Y., Celik, K., Gecen, R., Kalaycioglu, S., & Duzgun, S. (2025). Rebuilding Antakya: Cultivating urban resilience through cultural identity and education for post-disaster reconstruction in Turkey. International Journal of Disaster Risk Reduction, 117, Article 105196. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2025.105196
• Bauman, Z. (2007). Liquid Times: Living in an Age of Uncertainty. Cambridge: Polity Press. (S. O. Çavuş, Çev.). (2017). Akışkan Modernite. İstanbul: Can Sanat Yayınları.
• Beaton, R., Bridges, E., Salazar, M., Oberle, M., Stergachis, A., Thompson, P., & Butterfield, P. (2008). Ecological model of disaster management. Workplace Health & Safety, 56(11), 471-478.
• Beck, U. (1992). Risk Society, Towards a New Modernity. California: Sage Publications. (K. Özdoğan & B. Doğan, Çev.). (2011). Risk Toplumu: Başka Bir Modernliğe Doğru. İstanbul: İthaki Yayınları. (Orijinal çalışma 1986’da yayımlandı)
• Beck, U. (1998). The politics of risk society. İçinde J. Franklin (Ed.), The politics of risk society (ss. 9-22). Polity Press.
• Beck, U. (2009). Critical theory of world risk society: A cosmopolitan vision. Journal of Constellations, 16(1).
• Danış, D., Biehl, K., & Kablan, E. (2023c). Göç ve deprem: Durum tespit raporu III. GAR.
• Erbaş, H. (2000). Küreselleşme ve ulus-devletin ‘aşınımı’ sürecinde toplumsal eşitlik /Adalet. Doğu-Batı Düşünce Dergisi, 13, 213-225.
• Erbaş, H., & Erbaş, M. (2007). Karşıt kavramlaştırmalarla üç küreselleşme ve güvenlik sorunları: Modernizm, tekno-ekolojizm ve ütopyanizm bağlamında sosyolojik bir çerçeve. İçinde Güvenliğin Yeni Boyutları ve Uluslararası Örgütleri, Dördüncü Uluslaarası Sempozyum Bildirileri (ss. 43-77). Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.
• Erbaş, H. (2009, Mayıs 4-5). The perceptions on GMOs and GM food with some selected social indicators in an “Irrelevant State”, Turkey. Critical Issues in Science and Technology, Studies Konferansı’nda sunulan bildiri, Graz, Avusturya. https://ifz.at/sites/default/files/2022-02/Hayriye%20ERBAS_ias-sts09%20paper_final.pdf
• Erbaş, H. (2020). Kapitalizm, küreselleşme ve toplumsal dönüşümler (2. bs.). Ankara: Palme Yayıncılık.
• Erbaş, H. (2022). Tarım-gıda etiği ve politikaları: Haykıran doğa ve büyüyen açlık ordusu. Yeniden Akdeniz Bülteni Ekoloji Sayısı, 15-21.
• Erbaş, H. (2023a, Mart 7). Zorlu göç: Askıya alınmış yaşamlar. 9.Köy Gündem. https://9koy.org/zorlu-goc-askiya-alinmis-yasamlar.html
• Erbaş, H. (2023b, Temmuz 26). Mekânsal yoğunlaşmayı önlemek için tedbirler alındı: 1169 mahalleye göçmen kaydolamayacak. Anadolu Ajansı, 24 Saat. https://www.24saatgazetesi.com/mekansal-yogunlasmayi-onlemek-icin-tedbirler-alindi-1169-mahalleye-gocmen-kaydolamayacak
• Foster, J. B. (1999). The vulnerable planet: A short economic history of the environment. Monthly Review Press.
• Foster, J. B. (2022). Doğanın dönüşü ekolojinin uzun bir tarihi (2. Cilt). Kalkedon Yayınları.
• Giddens, A. (1998). Risk society: Context of British politics. İçinde J. Franklin (Ed.), The politics of risk society (ss. 23-34). Polity Press.
• Hall, M. (2016). Putting ecological thinking back into disaster ecology and responses to natural disasters: Rethinking resilience or business as usual? İçinde C. M. Hall, S. Malinen, R. Vosslamber & R. Wordsworth (Eds.), Post-disaster management: Business, organisational and consumer resilience and the Christchurch earthquakes. Abingdon: Routledge. (Taslak el yazması).
• Oktay, F. (t.y.). Afet yönetimi. TÜBİTAK Bilim ve Toplum Başkanlığı, Popüler Bilim Yayınları. https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/afet_yonetimi
• Kadıoğlu, M. (2008). Modern, bütünleşik afet yönetimin temel ilkeleri. İçinde M. Kadıoğlu & E. Özdamar (Der.), Afet zararlarını azaltmanın temel ilkeleri (ss. 1-34). Ankara: T.C. İçişleri Bakanlığı ve Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı.
• Kaplan, G. A. (1999). What is the role of the social environment in understanding inequalities in health? Annals of the New York Academy of Sciences, 896, 116-119.
• Sağıroğlu, G., Akbaş, D., Yılmaz, M., & Bütün, M. A. (2023). Deprem sonrası göç ve insan hareketlilikleri: Durum değerlendirme raporu, AYBÜ-GPM Rapor Serisi-15. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Göç Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi. https://aybu.edu.tr/GetFile?id=4f20e3b4-04cb-4bf3-b046-fddcad2caef8.pdf
• Saito, K. (2020). Karl Marx’ın ekososyalizmi: Sermaye, doğa ve ekonomi politiğin yarım kalmış eleştirisi (D. Saygı, Çev.). Efil Yayınevi.
• Saito, K. (2024). Antroposen’de Marx büyümeme komünizmi fikrine doğru (O. Orhangazi, Çev.). Ütopya Yayınevi.
• Sert, D., Danış, D., & Sevinin, E. (2023a). Göç ve deprem: Durum tespit raporu I. GAR.
• Sert, D., & Sevinin, E. (2023b). Göç ve deprem: Durum tespit raporu II. GAR.
• Shiva, V. (2021). Yeryüzüyle barışmak (T. Elçin, Çev.). Yeni İnsan Yayınevi.
• Salazar, K. M., & Beaton, R. (2000). Ecological model of occupational stress: Application to urban firefighters. Mohn Journal, Business and Leadership, 48(10), 470-479.
• TMMOB. (2023). 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremleri raporu. https://www.tmmob.org.tr/icerik/tmmob-kahramanmaras-depremleri-raporu-yayinlandi