ŞEKİL DEĞİŞTİRME MOTİFLİ EFSANELERDE LANET

Yıl 2017, Sayı: 69, 89 - 104, 23.12.2017

Satı Kumartaşlıoğlu

Öz

Efsaneler, dünyanın yaratılışı ve sonu, tarihi olaylar, tabiatüstü şahıslar ve varlıklar
ile dini olaylar hakkında anlatılan ve gerçek olduğuna inanılan kısa anlatmalardır. Bu
çalışmada, şekil değiştirme motifli efsanelerde lanet konusu ele alınmıştır. Şekil değiştirme
motifli efsanelerde bazı varlıkların Tanrı veya dini ve mistik şahsiyetler tarafından
lanetlenmesi ile çok sık karşılaşılmaktadır. Efsanelerde kötü, yanlış ve kabul edilmeyecek
davranış ve tavırlar sergileyen varlıklar (insan veya hayvan) bir lanetleme ile mutlaka
cezalandırılır. Bu cezalandırma ise genellikle şekil değiştirme yoluyla yapılır. Efsanelerde
varlıkların yaratılışına veya dönüşümüne dair açıklamalar, çoğunlukla beddualara
dayanır. Ancak “beddua” olmadan da lanetlemenin gerçekleştiği efsaneler mevcuttur.
“Lanet”, Türkçe Sözlük’te “Tanrı’nın sevgi ve ilgisinden yoksun olma” anlamında ve
bedduadan daha kapsamlı kullanılmaktadır. Bu çalışmada şekil değiştirme motifli efsanelere,
lanetlenen varlıklar, lanetleyen varlıklar, lanetlemenin nedenleri, lanetleme şekilleri,
lanetlemenin işlevleri gibi açılardan yaklaşılmış ve konu, toplumsal değerler açısından
değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Efsane, Lanet, Beddua, Değişim-Dönüşüm, Toplumsal Değer.

Kaynakça

• Akalın, L. S. (1990). Türk dilek sözlerinden alkışlar kargışlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları.
• Alptekin, A.B. (1993). Fırat havzası efsaneleri (Metinler). Antakya: Kültür Ofset Bası- mevi.
• Alptekin, A.B. (2012). Efsane ve motifleri üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Boratav, P.N. (1984). Türk halkbilimi II 100 soruda Türk folkloru (İnanışlar. Töre ve Tö- renler. Oyunlar). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Boratav, P. N. (1995). Türk halkbilimi I 100 soruda Türk halk edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Efsane Derlemeleri. (1975). İstanbul: Köy Öğretmenleri ile Haberleşme ve Yardımlaşma Derneği Yayını. Ergun, M. (1997a). Türk dünyası efsanelerinde değişme motifi, I. Cilt İnceleme. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları. Ergun, M. (1997b). Türk dünyası efsanelerinde değişme motifi, II. Cilt Metinler. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karakuzu, B. (1997). Kadınhanı halk anlatımları üzerine bir araştırma. Selçuk Üniversi- tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya.
• Örnek, S. V. (2000). Türk halk bilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Önal, M. N. (2003). Muğla efsaneleri. Muğla: Muğla Üniversitesi Yayınları.
• Öztürk, Ö. (2009). Folklor ve mitoloji sözlüğü. İstanbul: Phoenix Yayınevi.
• Rayman, H. (2001). Bayburt efsaneleri. Bayburt: Bayburt Belediyesi Kültür Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (1980). Anadolu-Türk efsanelerinde taş kesilme motifi ve bu efsanelerin tip
• kataloğu. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2003a). 101 Anadolu efsanesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2003b). 101 Türk efsanesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2009). Efsane araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Seyidoğlu, B. (1997). Erzurum efsaneleri. İstanbul: Erzurum Kitaplığı.
• TDK, (1998). Türkçe Sözlük Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• URL1.www.aydinyaka.com/index.php/tum-makaleler/26-sosyal-degerler.html adresin- den 15.07.2016’da alınmıştır.