DEMOKRAT PARTİ’NİN SANAYİLEŞME ANLAYIŞI VE UYGULAMALAR: ŞEKER FABRİKALARI, DOKUMA SANAYİLERİ, ÇİMENTO FABRİKALARI, DEMİR-ÇELİK FABRİKASI

Yıl 2022, Sayı: 89, 195 - 210, 03.03.2022

Nuran Kılavuz

Öz

Cumhuriyetin kuruluşundan 1950 yılına kadar yönetimi elinde bulunduran Cumhuriyet Halk Partisi
1947 yılına kadar devletçi bir ekonomi politikası yürütmüştür. İkinci
Dünya Savaşı’nın getirmiş olduğu ekonomik çöküntüler ve olumsuz sonuçlar nedeni ile
dünyada liberal ekonomi yükselişe geçmiştir. Böylece Cumhuriyet Halk Partisi de 1947
yılından itibaren liberal ekonomiye yönelmiş fakat bunu bir devlet politikası olarak kabul etmemiştir.
1950 yılında Demokrat Parti “Yeter Söz Milletindir” sloganı ile oyların
büyük çoğunluğunu alarak seçimi kazanmıştır. Demokrat Parti’nin ülke yönetimini ele
alması ile Türkiye’de liberalizm bir devlet politikası haline gelmiş ve böylece özel sermaye her alanda desteklenmiştir.
Demokrat Parti’nin bu politikası kendisini her alanında
göstermiştir ve özel sermaye bu konuda öncü konumuna gelmiştir. Ancak Kore Savaşı’nın
meydana getirdiği olumsuzluklar, 1954 yılında yaşanan döviz sıkıntıları ve Amerika Birleşik Devletleri’nden beklenen
yardımların alınamaması gibi durumlar Türkiye’nin tarım
odaklı liberal ekonomi anlayışının değiştirmesine neden olmuştur. Bu dönemden itibaren ağırlıklı olarak sanayi
odaklı bir anlayış benimsenmiş ve döviz sıkıntısı yüzünden
gerçekleştirilemeyen ithal mallar yerine yurtiçinde mevcut olan hammaddeler kolayca
işlenerek iç piyasanın talepleri karşılanmaya çalışılmıştır. Bu dönemde Demokrat Parti
yönetimi birçok sanayi kolunu desteklemiştir. Desteklenen bu kollardan bazıları ise; Şeker Fabrikaları, Dokuma Fabrikaları,
Çimento Fabrikaları ve Demir-Çelik Fabrikalarıdır. Bu kollarda kamunun payı büyük çoğunluğu kapsamakta ve Sümerbank başta olmak
üzere pek çok kamu bankası tarafından çeşitli krediler ile fonlanmışlardır. Çalışmada
Demokrat Parti’nin sanayileşme anlayışı ve uygulamaları yani “şeker fabrikaları, dokuma sanayileri,
çimento fabrikaları, demir-çelik fabrikası” ele alınarak nitel araştırma
yöntemlerinden doküman ve belge analizi yöntemi kullanılmıştır. Böylece arşiv belgeleri ve
dönemi anlatan birinci elden kaynaklar incelenerek objektif bir çalışma ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Demokrat Parti, Cumhuriyet Halk Partisi, Sanayi, Liberalizm, Fabrika.

Kaynakça

• “Dünyanın en büyük çelik fabrikalarından birini kuruyoruz!”.(4 Nisan 1937). Cumhuriyet Gazetesi. 1
• “Erdemir ne zaman ve kim tarafından kuruldu?”. Yeni Ufuk (2011).https://www.ye- niufuk.com.tr/erdemir-ne-zaman-ve-kim-tarafindan-kuruldu-3497-haber/, 05/04/2021’de alınmıştır).
• “Hakkımızda”.Amasya şeker fabrikası. (2017). https://amasyaseker.com.tr/.05/04/2021’de alınmıştır).
• “İlk tohumlar 1954’te atıldı”, Erdemir. https://www.erdemir.com.tr/kurumsal/tarihce 05/04/2021’de alınmıştır).
• “Malatya şeker fabrikası 64 yaşında”, Anadolu Ajansı. (2020). https://www.aa.com. tr/tr/sirkethaberleri/sanayi/malatya-seker-fabrikasi-64-yasinda-/659781, 05/04/2021’de alınmıştır).
• “Susurluk şeker fabrikası 65 yaşında”. Anadolu Ajansı. (2020).https://www.aa.com. tr/tr/sirkethaberleri/hizmet/susurluk-seker-fabrikasi-65-yasinda/659688. 05/04/2021’de alınmıştır).
• “Tarihçe”, Kayseri şeker fabrikası A.Ş., (2018). https://www.kayseriseker.com.tr/kurum- sal/tarihce .05/04/2021’de alınmıştır).
• “Tarihçe”. Adapazarı şeker fabrikası A.Ş.. (2019).https://www.adaseker.com.tr/tarihce/. 05/04/2021’de alınmıştır).
• “Tarihçemiz”, Türkşeker. (2019) . https://www.turkseker.gov.tr. 05/04/2021’de alınmıştır).
• “Türkiye’nin üreten gücü”, Konya Şeker. (2016) https://www.konyaseker.com.tr/.05/04/2021’de alınmıştır).
• Akpınar, D. ve Karadeniz, V. (2015). Erzincan şeker fabrikasının kuruluşu, gelişimi ve geleceği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi,8(39), 233- 243.
• Boratav, K. (2005). Türkiye iktisat tarihi 1908-2002. (9.Baskı). Ankara: İmge Kitapevi. Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi. (15.10.1968). Toplantı: 7, 48. Birleşim: 69.
• Demirer, Arif M.(2018)Atatürk’ten Menderes’e şeker fabrikaları. https://anayurtgazete- si.com/yazar/Ataturkten-Menderese-Seker-Fabrikalari/31592/. 05/04/2021’de alıntılanmıştır.
• Dikilitaş, O. S. (2007). Demokrat Parti hükümetlerinin sosyo-ekonomik alandaki icraatları (1950-1960). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eroğul, C. (1990). Demokrat Parti tarihi ve ideolojisi. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• İnce, E. (2006).Köylüyü topraklandırma kanununun Türk siyasal yapısının oluşumu üzerindeki etkileri. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, V(XIII), 59- 78.
• Kanca, O. C. (2012). 1950-1960 arası Türkiye’de uygulanan sosyo-ekonomik politikalar. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, IX(XIX), 47-63.
• Kaya, İ. (2010). Türkiye'de devletçilik uygulamaları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Menekşe, A. N. (2000).Türk Basınında 1946–1950 Dönemi Demokrat Parti’nin demokrasi konusundaki muhalefeti. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Nişancık,İ.(2016). Adapazarı belediyesinin “106 aylık” şeker fabrikasına ortaklığını bitiren ihtilal (2018). http://www.sakaryahalk.com/m-adapazari-belediyesi-nin-106- aylik-seker-fabrikasi-na-ortakligini-bitiren-ihtilal 2102.html. 05/04/2021’de alıntılanmıştır.
• Özev, M. Y. (2019). Burdur şeker fabrikası ve gül yağı tesislerinin endüstri mirası kapsamında değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Burdur: Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Pancar, E. (2013). Demokrat Parti döneminde Elâzığ’da ekonomik ve sosyal hayat (1954- 1957).Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(23), 215- 237.
• Resmi Gazete. 12 Ekim 1942.
• Resmi Gazete. 15 Haziran 1945.
• Resmi gazete. 15 Mayıs 1954.
• Şener, S. (2005).Türkiye ekonomisinde ikinci dönem liberal iktisat politikaları. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yönetim Bilimleri Dergisi. III, 141- 148.
• Şimşek, G. (2018).Şeker fabrikalarının ekonomik ve sosyal etkileri: Erzurum şeker fabrikası örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(60), 1136- 1152.
• Takım, A. (2012).Demokrat Parti döneminde uygulanan ekonomi politikaları ve sonuçları. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 67(2), 157- 187.
• Takım, A. ve Esen, Ş. (2011).Türkiye'de siyasi parti programlarında ekonomik görüşler. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Tokgöz, E. (2004). Türkiye’nin iktisadi gelişme tarihi (1914-2004). (Baskı 7). Ankara: İmaj Yayınevi.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 030.18.01.127.90.16, 1951.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.01.1.8.8, 1954.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 02.136.72.5, 1954.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 02.137.95.12, 1954.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 02.139.39.16, 1955.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 02.139.45.2, 1955.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 02.139.56.7, 1955.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 02.15
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 02.199.99.19, 1955.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 03.154.91.6, 1960.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 03.157.31.10, 1960.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01. 132.38.19, 1953.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.02.135.29.2, 1954.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.02.136.76.6, 1954.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.02.137.98.11, 1954.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.02.139.39.2, 1955.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.02.141.94.15, 1955.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.130.70.2, 1952.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.131.17.7, 1953.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.131.7.6, 1953.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.132.39.3, 1953.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01.135.17.1, 1954.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 490.01.1452.18.5, 1951.