OKUDUĞUNU ANLAMA BECERİSİNİN GELİŞİMİNDE ÖZETLEME TEKNİĞİNİN ETKİSİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2018, Sayı: 74, 11 - 30, 28.09.2018

Cahit Epçaçan

Öz

Bu çalışma özetleme tekniğinin okuduğunu anlama becerisine etkisini belirlemek için hazırlanmıştır. Nitel yaklaşıma uygun olarak desenlenen çalışmada, doküman inceleme
yöntemine başvurulmuştur. Okuduğunu anlama bireyin akademik başarısının en önemli ögelerinden biridir. Okuduğunu anlayan bireylerin hem okul hayatında hem de yaşamda daha başarılı oldukları bir gerçektir. Okuduğunu anlama becerisini geliştirmek için okuduğunu anlama stratejilerini iyi kullanmak gerekir. Okuduğunu anlama becerisi, bilişsel
becerilerin yanında okuma stratejilerini de harekete geçiren bir süreç içerir. Ön bilgilerin harekete geçirilmesi, okuma amacının belirlenmesi, sesli/sessiz okuma, not alma, tahmin
yürütme, konu/ana fikir ayrımını yapma, sorgulama, çıkarım yapma vb. gibi stratejiler iyi bir okurun okuma sürecinde kullandığı stratejilerden birkaçıdır. Bunlardan biri de “özetleme” stratejisidir. Özetleme, bireyin ne öğrendiğini düşünmesi, mantıksal ve anlaşılabilir tarzda yazması ve kendi kelimeleriyle ne öğrendiğini açıklamasıdır. Etkili çalışma ve
öğrenme stratejilerinden biri olan özetleme becerisi, diğer yazım türlerinden çok farklıdır. Özetlemede orijinal metnin ana hatlarıyla anlatılması söz konusu olup, öğrencinin
yazılı materyaldeki önemsiz bilgiyi tanıması ve çıkarması, metindeki ana fikri belirlemesi ve kendi sözcükleriyle ifade etmesi, her paragraftaki en temel cümleyi seçmesi ve kendi
sözcükleriyle ifade etmesi gibi çalışmaların tümü özetleme becerisini içermektedir. Araştırmacılar ve öğretmenler, özetleme tekniğini kullanmanın anlamayı yönetmek ve fikirleri
hatırlamak için iyi bir yöntem olduğunu öne sürmektedirler.

Anahtar Kelimeler

Okuma, Anlama, Özetleme, Beceri, Strateji, Teknik, Metin.

Kaynakça

• Akyol, H. (2010). Yeni programa uygun Türkçe öğretim yöntemleri. Ankara: Pegem Ya- yıncılık.
• Anderson, V. Hidi S. ve Babadoğan C. (1991). Özetlemenin öğrencilere öğretimi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 24: 587-594
• Bean, J. C. (1986). Summary writing, rogeri an listening and dialectic thinking. College Composition and Communication, 37 (3). 343 – 346.
• Block, E. (1986). The Comprehension Strategies of Second Language Readers. Tesol Quarterly, 20(3), 463-494.
• Brown, A.L., Day, J.D ve Jones, R.S. (1983). The development of plans for summarizing text. Child Development, 54, 968 – 979.
• Cavkaytar, S. (2010). Dengeli okuma yazma yaklaşımının Türkçe öğretiminde uygulan- ması: ilköğretim 5. sınıfta bir eylem araştırması. Eskişehir: Anadolu Üniversite- si Yayınları No:2019.
• Çelenk, S. (1999). İlkokuma yazma programı ve öğretimi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Demirel, Ö. (2002). Türkçe ve sınıf öğretmenleri için Türkçe öğretimi. Ankara. PegemA Yayıncılık.
• Doğan, M. (Editör) (2006). Türkçe I-yazılı anlatım. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Epçaçan, C. (2009).Okuduğunu anlama stratejilerine genel bir bakış. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(6), 207-223.
• Epçaçan C. (2010). Çoklu zekâ kuramına dayalı öğretim uygulamalarının ilköğretim öğ- rencilerinin okuduğunu anlama becerilerine ve duyuşsal özelliklerine etkisi. Ya- yımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Göçer, A. (2007). Bir öğrenme alanı olarak anlama eğitimi ve Türkçe öğretimindeki yeri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23, 17-39.
• Görgen, İ. (1997). Özetleme ve bilgi haritası oluşturma yönteminin bilgilendirici bir me- tin öğrenme ve hatırlama düzeyine etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güneş, F. (2007). Türkçe öğretimi ve zihinsel yapılandırma. Ankara: Nobel Yayın Dağı- tım.
• İdris, N., Baba, S. and Abdullah, R. (2007). Using heuristic rules from sentence decompo- sition of experts’summaries to detect students’summarizing strategies. Procee- ding of World Academy of Science, Engineering and Technology. 26, 530-534.
• Karasar, N. (2011). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Karatay, H. (2007). İlköğretim Türkçe öğretmeni adaylarının okuduğunu anlama beceri- leri üzerine alan araştırması. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kirkland, M.R. ve Saunders, M.A.P. (1991). Maximizing student performance in sum- mary writing: Managing cognitive load. Tesol Quarterly, 25 (1) 105-121
• MEB. (2004). Talim ve terbiye kurulu başkanlığı, Türkçe öğretim programı kılavuzu. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Senemoğlu, N. (2012). Gelişim, öğrenme ve öğretim: Kuramdan uygulamaya. Ankara: Pegem Akademi.
• Susar, F., Akkaya, N. (2009). University students for using the summarizing strategies. Procedia Social and Behavirol Sciences, 1, 2496-2499.
• Takala, M. (2006). The effects of reciprocal teaching on reading comprehension in ma- instream and special education. Scandinavian Journal of Educational Researh, 50(5), 559-576.
• TDK (2011). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Temizkan, M. (2007). İlköğretim ikinci kademe Türkçe derslerinde okuma stratejileri- nin okuduğunu anlama üzerindeki etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Tercanlıoglu, L. (2004). Postgraduate students’ use of reading strategies in L1 and ESL contexts links to success. International Education Journal, 5(4), 562-570.