ARAPÇA DİL YAPISI AÇISINDAN ÜRETİCİ DÖNÜŞÜMSEL DİLBİLGİSİ

Yıl 2018, Sayı: 74, 359 - 374, 28.09.2018

Yaşar Daşkıran

Öz

Makalede, dil edinimi açısından önemli açılımlar sağlayan üretimci dönüşümsel dil bilgisinin temel kavramları açıklanır. Noam Chomsky tarafından geliştirilen teoriye göre
her cümlenin derin ve yüzey yapı olmak üzere iki yönü vardır. Cümlenin derin yapıdan yüzeysel yapıya dönüşmesini sağlayan dönüşüm unsurlarıyla, insanlar arasında iletişim
ve tanışma aracı olan her, dil sınırlı derin yapılarından çok sayıda yüzeysel yapı üretilir. Dillerin üretken yapıları üzerinde duran Chomksy, bunu sistematize eder. Basit cümle düzeyinde dillerin yakınlığını savunan Chomsky’nin görüşleri kısa sürede Doğu ve Batı’da yayılma imkânı bulur. Araştırmada, tertib, hazif, ziyade, derin yapı, yüzeysel yapı gibi
teorinin üzerinde durduğu dilin cümle yapısıyla ilgili konular Arapça açısından örnek cümlelerle açıklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Derin Yapı, Yüzeysel Yapı, Arap Dili, Hazif.

Kaynakça

• ‘Abd Muhammed, en-Nass ve’l-Hitâb ve’l-İttisâl, el-Akademiyyetu’l-Hadîse li’l-Kitâbi’l- Câmi‘iyyi, Kahire, 2014
• Abdullatif, Muhammed Hamase, en-Nahvu ve’d-Delâle Medhal li Dirâseti’l-Ma‘nâ en- Nahvî ed-Delâlî, Dâru’ş-Şurûk Beyrut, 1968.
• Ahfeş, Saîd b. Mes‘ade, Meâni’l-Kur’ân (thk. A. Muhammed Emîru’l-Verd), ‘Âlemu’l- Kutub, Kahire, 1985.
• Amâyira, Halil Ahmed, fi’n-Nahvi ve Terâkîbihâ Menhec ve Tatbîk, ‘Alemu’l-Ma‘rife li’n-Neşr ve’t-Tevzi‘, Cidde, 1984.
• Amîyira Halil Ahmed, el-Mesafe beyne’n-Tanzîri’n-Nahvî ve’t-Tatbîki’l-Lugavî, Dâru Vâil li’n-Neşr ve’t-Tevzi‘, Amman, 2004.
• Aziz, Gülizar, el-Karine fil’l-Lugati’l-‘Arabiyye, Dâru Dicle, Amman, 2009.
• Baykent, Ufuk Özen, Chomsky’nin Bilişsel Dil Yaklaşımının Yabancı Dil Eğitiminde Uygulanabilirliğine İlişkin Bir Soruşturma (Basılmamış Doktora Tezi), Bursa, 2015.
• Bedevi, Tabâne, min Belâgati’l-Kur’ân, Nahdatu Mısr li’t-Tıba‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzi‘, Kahire, 2005.
• Behensâvî,Hüsam,Ehemmiyetu’r-Rabt beyne’t-Tefkîri’l-Lugavî ‘inde’l-‘Arab ve Nazarâtu’l- Bahsi’l-Lugavî’l-Hadîs, Mektebetu’s-Sekâti’d-Dîniyye, Kahire, 1984.
• Buhayrî, Sa‘îd Huseyn, ‘İlmu Lugati’n-Nas el-Mefâhîm ve’l-İtticâhât, Mektebetu Lubnan Nâşirûn, Beyrut, 1997.
• Chomsky, Noam (2011), Dil ve Zihin (çev. Ahmet Kocaman), Bilge Su Yayıncılık, An- kara, 2011.
• Cürcânî, Abdülkâhir (2008). Delâilü’l-İ‘câz Sözdizimi ve Anlambilim (çev. Osman Gü- man), Litera Yayıncılık, İstanbul, 2008.
• Cürcânî, Abdülkâhir, Delâilu’l- İ‘câz (nşr. Mahmud Mahmud Şâkir), Mektebetu’l-Hanci, Kahire, 1984.
• Demirci Kerim (2010), Derin Yapı ve Yüzey Yapı Kavramlarından Ne Anlıyoruz? (Tur- kish Studies, Volume 5/4 Fall)
• Derviş, Ahmed, Dirâsetu’l-Uslûb, beyne’l-Muâ‘sara ve’t-Turâs, Dâru Garîb li’t-Tıba‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevz’, Kahire, 1998.
• Ebû Mûsâ, Muhammed Muhammed, Hasâisu’t-Terâkîb Dirâse Tahlîliyye li Mesâili ‘İlmi’l-Meâ‘nî, Mektebetu Vehbe, Kahire, 1996.
• Eşmûnî, Şerhu’l-Eşmûnî ‘alâ Elfiyeti İbn Mâlik (thk. Muhammed Muhyiddin Abulha- mid), Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabiyye, Beyrut, 1955.
• Hicâzî, Mahmud Fehmi, Medhal ilâ ‘İlmi’l-Luga, Daru Kabâe li’t-Tıba‘a ve’n-Neşr ve’t- Tevzi‘, Kahire, 1998.
• İbn Cinnî, Ebu’l- Feth Osman, el-Hasâis, (thk. Muhammed Ali en-Neccâr), Daru’l-Fikr, Dimeşk, 1971.
• İmer Kamile, Ahmet Kocaman ve A. Sumru Özsoy, Dilbilim Sözlüğü, Boğaiçi Üniversi- tesi Yayınevi, 2.Basım, İstanbul, 2013.
• Îsevî, ‘Abdusselam, el-‘Alakâtu’l-Ma‘neviyyeti’l-Nahviyye Mukârene Lisâniyye, el- Matbaa‘tu’l-Resmiyye li’l-Cumhuriyeti’t-Tûnûsiyye. Tunus, 2010.
• İstîtiyye Semîr Şerif, el-Lisâniyyât el-Mecâl ve’l-Vazîfe ve’l-Menhec, ‘Âlemu’l-Kutubi’l- Hadîs, İrbid, 2008.
• Kıran Zeynel ve Ayşe Eziler Kıran, Dilbilime Giriş, Seçkin, Ankara, 2013.
• Lâşîn, ‘Abdulfettâh, et-Terâkîbu’n-Nahviyye min Ciheti’l-Belâgiyye ‘inde ‘Abdilkâhir el- Cürcânî, Dâru’l-Merîh li’n-Neşr, Riyad, 1980.
• Laynes, John, Nazariyyetu Chomsky el-Lugaviyye (çev. Hilmi Halil). Dâru’l-Ma‘rifeti’l- Cami‘yye, İskenderiye, 1985.
• Müldür, Fatih, Kaygı Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, “Noam Chomsky’de Üretici Dilbilgisi: Derin Yapı ve Yüzey Yapı Ayrımı” (Sayı 7/ Güz 2016), ss.59-74.
• Râcihî, ‘Abduh, en-Nahvu’l-‘Arabî ve’d-Dersi’l-Hadîs Bahs fi’l-Menhec, Daru’n- Nahdati’l-‘Arabiyye li’t-Tıba‘a ve’n-Neşr, Beyrut, 1986.
• Remâli, Memduh Abdurrahman, el-‘Arabiyye ve’l-Vazâifu’n-Nahviyye, Daru’l- Ma‘rifeti’l-Cami‘iyye, İskenderiyye, 1996.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr ‘Amr b. Osman b. Kanber, el-Kitâb (thk. ‘Abdusselam Muhammed Harun), ‘Alemu’l-Kutub, Beyrut, 1983.
• Ullmann, Stephen, Devru’l-Kelime fi’l-Luga (çev. Kemal Muhammed Bişr),. Mektebetu Lübnan, Beyrut, trs.
• Vardar, Berke, Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual, İstanbul, 2002.
• Vardar, Berke, Dilbilimin Temel Kavram ve İlkeleri, Ankara Üniversitesi Basımevi, An- kara, 1982.
• Vendryes, Josehp, el-Luga (çev. Abdulhamid ed-Devâhilî vd.), Mektebetü Angelio el- Mısriyye, Kahire, 1950.
• Zeccâcî, Ebu’l-Kasım ‘Abdurrahman b. İshak, el- İdâh fî ‘İleli’n-Nahvi (thk. Mazin el- Mubarek), Daru’n-Nefâis, Beyrut, 1979.
• Zekeriyya,Michel, el-Elsüniyyetü’t-Tevlîdiyye ve’t-Tahvîliyye ‘İnde’l-‘Arab ve Kavâ‘idu’l- Lugati’l-‘Arabiyye. el-Müessesetü’l-Cami‘yyetü li’Dirâsâti ve’n-Neşr ve’t-Tev- zi‘, Beyrut, 1986.