BİR KUR’AN VE KELAM TERİMİ OLARAK “BURHAN”

Yıl 2019, Sayı: 78, 205 - 220, 15.07.2019

Fatih Kurt

Öz

Kur’an-ı Kerim, Müslümanları itmi’nan, gayr-ı Müslimleri de ikna etmek amacıyla deliller kaydetmiştir. Kur’an Müslümanlara akli eylemleri gerçekleştirmelerini öğütlemiş,
düşünmek ve tefekkür etmeyi bir ibadet olarak değerlendirmiştir. Müslüman olmayanları da akıllarını kullanmamakla suçlamıştır. Kur’an verilerine göre imanın benimsenmesi ve
özümsenmesinde akli eylemlerin önceliği bulunmaktadır. Kelam âlimleri Kur’an’ın bu buyruğunu, nazar ve istidlal olarak adlandırmışlar ve tahkiki bir iman için zorunlu görmüşlerdir. Kelam âlimleri Kur’an ifadeleri doğrultusunda inanç değerlerinin mü’minde pekişmesi, mü’min olmayanlara karşı da savunulması amacıyla deliller ortaya koymuştur. Bizzat Kur’ani bir kelime olan delil, çok yönlüdür. Temelde akli ve nakli olarak iki şekilde değerlendirilen delillerden sem’iyyat dışındaki alanda aklî olanlara öncelik veren
kelamcılar, yine Kur’an ayetlerinden hareketle daha çok burhan kanıtını ön plana çıkararak, itikadî konuların temellendirilmesinde genellikle bu delili kullanmışlardır. Kelamcıların bu yönlü değerlendirmelerinde ‘burhan’ teriminin yer aldığı ayetler etkili olmuştur. Nitekim ‘burhan’ kelimesinin yer aldığı ayetlerde ağırlıklı olarak burhanın ‘akli bir kanıt’
olduğu anlaşılmaktadır. Bu çalışmada, kelam bilginlerinin itikadî bir konuyu kanıtlamak amacıyla akli bir eylem şeklinde kullandıkları ‘burhan’ teriminin Kur’ani bir metot olduğu üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Akıl, Kelam, Delil, Burhan.

Kaynakça

• Aydın, A. A. (1984). İslâm inançları tevhîd ve ilm-i Kelâm. Ankara: Diyanet İşleri Baş- kanlığı Yayınları.
• Bardak, Ahmet. (2017). İbn Fûrek’te akıl-nakil ilişkisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10(54), 969-977.
• Barış, M. (2016). Kelam’da burhan delili. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Biçer, R (2004). Kelâm metodolojisine getirilen bir eleştirinin analizi: Kelâmî düşüncede gönül boyutu eksikliği. EKEV Akademi Dergisi. 19, 57-76.
• Biçer, R. (2000). Ebu Bekir İbnü’l-Arabî’de akıl-nakil ilişkisi ve fikir özgürlüğü. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2, 113-136.
• Çağrıcı, M. (2013a). Zanniyyat. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA) 44, 124- 126.
• Çağrıcı, M. (2013b). Zaruriyyat zarûrîyyât. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA) 44, 145-148.
• Çapak, İ. (2012). Gazzâlî’nin mantığında burhan. 900. vefat yılında İmam Gazzâlî (ed. İlyas Çelebi), (739-756). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Demir, O. (2010). Kelâm’da teselsülü iptal delilleri ve İsmail Hakkı İzmirli’nin teselsül risâlesi. İslâm Araştırmaları Dergisi 23, 117-142.
• Düzgün, Ş. A. (2008). Varlık ve bilgi. Beyaz Kule Yayınları.
• Erdemci, C. (2004). Kelam ilminde akıl ve naklin etkinliği problemi. Kelâm İlmi’nin Yeniden İnşasında Geleneğin Yeri Sempozyumu, Elazığ.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed (1964). Tehzîbü’l-Luga (nşr. Abdüsselam Ha- run). Kahire: ed-Darü’l-Mısriyye.
• Fazlur Rahman (2005). Ana konularıyla Kur’an (trc: Alparslan Açıkgenç). Ankara: An- kara Okulu Yayınları.
• Firuzabâdî, Ebü't-Tahir Mecdüddin Muhammed b.Yakub b. Muhammed.(1873) Tenvîrü'l- mikbas min tefsiri İbn Abbas. Kahire: Matbaa-i Âmire.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. (1961). Mi’yârü’l-ilm (nşr. Süleymân Dünyâ). Kahire.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed. (1994). Mihakku’n-nazar (nşr. Refîk Acem). Beyrut: Daru’l-fikr.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed. (2002). Makâsıdu’l-felâsife (çev. Cemaleddin Erdem- ci). İstanbul: Vadi Yayınları.
• İbn Manzûr, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. (t.y). .(t.y.). Lisânü’l- Arab. Beyrut: Dâru Sadır.
• İsfahani, Ebü'l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Ragıb. (1970). el-Müfredat fî garibi'l-Kur'ân. Kahire: Mektebetü’l-Enclû el-Mısriyye.
• Kadî Abdulcebbar. (1963). el-Muğni fi ebvâbi’t-Tevhidi ve’l-Adl (thk. Mahmud el-Huday- rî-Mahmud Kasım) Kahire: ed-Darü’l-Mısriyye.
• Kadi Abdulcebbar. (1996). Şerhu’I-Usüli’l-Hamse (thk. A. Osman). Kahire: Mektebetu Vehbe.
• Kurtubi, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. (2006). el-Câmi li-ahkâmi’l- Kur’ân (nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki) Lübnan: Müessesetü’r-Risale.
• Mâtürîdî, Ebû Mansur (2007). Te’vilâtü’l Kur’an (nşr. Bekir Topaloğlu). İstanbul: Mizan Yayınları.
• Öztürk, Resul (2005). Mâtürîdî'nin kelam sisteminde Allah'ı bilme (Arifetullah) meselesi. EKEV Akademi Dergisi, 9/24, 95-110.
• Râzî, Fahreddin. (1992). Tefsîr-i kebîr: Mefâtihu’l-Gayb (trc. Suat Yıldırım-Lütfullah Ce- beci v.dğr). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Râzî, Fahreddin. (2002). el-Muhassal: Kelâm’a giriş (çev. Hüseyin Atay). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sâbûnî, Nureddin. (2005). Mâturîdîyye akaidi (çev. Bekir Topaloğlu). Ankara: DİB Ya- yınları.
• Şahin, Hanifi. (2011). İlk dönem kader tartışmalarında siyasetin rolü. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36, 47-70.
• Şahin, H. üseyin. (2015). Kelamcılara göre delil ve delil türleri. Kelam Araştırmaları Dergisi (KADER) 13 (1), 453-472.
• Şehristânî, Ebü'l-Feth Taceddin Muhammed b. Abdülkerim. (1975). el-Milel ve’n-nihal (thk. Muhammed Seyyid Kilani). Beyrut: Dârü'l-Ma'rife.
• Taberi, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. (2006). el-Câmi li-ahkâmi’l- Kur’ân (nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki). 1-24. Lübnan: Müessesetü’r- Risale.
• Topaloğlu, B. (1981). Kelâm ilmi- Giriş. İstanbul: Damla Yayınevi.
• Topaloğlu, B. Beyyine. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA) 6, 96-97.
• Yavuz, Y Ş. (1994). Delil. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA) 9, 138-140.
• Yavuz, Y. Ş. (1992). Burhan. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 6, 429- 430.
• Yazır, E. H. (t.y.). Hak dini Kur’an dili. 1-10. İstanbul: Zehraveyn.
• Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtaza. (1975). Tâcü'l-arûs min cevâhiri'l-Kâmûs (nşr. İb- râhim Terzi). Beyrut: Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabîi.
• Zemahşerî, Carullah Ebu’l-Kasım. (1998). el-Keşşaf an hakaikı gavamizi’t-tenzil ve uyuni'l-ekavil fî vücuhi't-te’vil. tah. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvaz. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykan.