HZ. OSMAN’IN HALİFE SEÇİLMESİ

Yıl 2014, Sayı: 58, 375 - 394, 20.03.2014

Halil İbrahim Hançabay

Öz

Hz. Ebubekir namaza çıkamayacak derecede rahatsızlanınca Hz. Ömer’i namaz kıldırmakla
görevlendirdi, daha sonra da bazı sahabilerle görüşüp onu kendi yerine halife
olarak tayin etti. Böylece Hz. Ömer hiçbir ihtilaf vuku bulmadan müslümanların ikinci
halifesi oldu. Ancak Hz. Ömer, doğrudan halife tayin edilmesine rağmen Hz. Ebubekir’in
uyguladığı yöntemi benimsemedi ve kendisine yapılan saldırıdan sonra yeni halifeyi seçmek
üzere şûrâ meclisini oluşturdu. Hz. Osman’ın halife seçilmesini hedefleyen bu çalışmada
önce Hz. Ömer’in şûrâ meclisini oluşturması, bu meclise dâhil ettiği altı sahabiyle
ilgili değerlendirmeleri ve şûrâ meclisinin Hz. Ömer’in vefatından önceki ilk toplantısı
üzerinde durulacaktır. Daha sonra Hz. Ömer’in vefatından sonra yapılan ikinci toplantıyla
ilgili rivayetler değerlendirilecek ardından da Hz. Osman’ın halife seçilmesi ve şûrâ
üyelerinin bu süreçteki tavırları ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hz. Ömer, Hz. Osman, Şûrâ, Halifelik

Kaynakça

• Akarsu, M. (2001). Hz. Osman ve hilâfeti. Yayınlanmamış doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akbulut, A. (ty.). Sahabe dönemi iktidar kavgası. yy.
• Apak, A. (2003). Hz. Osman dönemi devlet siyaseti. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Azimli, M. (2007). Hulefa-i Raşidin dönemi halife seçimleri, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 1, 35-59.
• Bakır, A. (1991). Hz. Ali-Hz. Ömer diyaloğu ve şura meselesi, MEB Din Öğretimi Dergisi, 29, 65-73.
• Belâzurî. (ö. 279/892) (1971). Ensâbu’l-eşrâf, Yayınlayan: S.D.F. Goitein, V, Kudüs: The Hebrew University.
• Câbirî, M. A. (2001). Arap İslâm siyasal aklı. Trc. Vecdi Akyüz, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Cevdet Paşa, A. (1966). Kısas-ı Enbiyâ Tevârih-i Hulefâ. I-II, İstanbul: Bedir Yayınevi.
• Çakır, Z. (2006). Dört Halife döneminde Talha b. Ubeydullah, İSTEM: İslam San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi, 7, 175-202.
• Çiçek, M. (2005). Zübeyr b. el-Avvâm’ın hayatı ve şahsiyeti. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fayda, M. (2007). “Ömer”, DİA, XXXIV, 44-51. İstanbul.
• Dûrî, A. (1991). İlk dönem İslâm tarihi-bir önsöz-. Trc. Hayrettin Yücesoy, İstanbul: Endülüs Yayınları.
• Ebû Ubeyd Kasım b. Sellâm (ö. 224/838). (1966). Garîbu’l-hadîs. Yayınlayan: Muhammed Abdulmuîd Hân, I-IV, Haydarabat: Dâiretü’l-Maarifi’l-Osmâniyye (Ofset Baskı).
• Genç, S. (2009). Halife seçimlerinde Hz. Ali’nin tutum ve tavrı, Hazreti Ali-Sempozyum Bildirileri, 24-25 Ekim 2007, ed. Rıza Savaş, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi-İzmir İl Müftülüğü, 276-304.
• Gölpınarlı, A. (1979). Tarih boyunca İslâm mezhepleri ve Şiîlik. İstanbul: Der Yayınları. Halîfe b. Hayyât (ö. 240/854). (1982). Kitâbu’t-tabakât. Yayınlayan: Ekrem Ziyâ elÖmerî, Riyad: Dâru Taybe.
• Halil, İ. (1985). İslâm tarihi bir yöntem araştırması. Trc. Ubeydullah Dalar, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Hitti, P, K. (1980). Siyasî ve kültürel islâm tarihi. Trc. Salih Tuğ, I-IV, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• İbn Abdürabbih. (ö. 328/940). (1948-1967). el-İkdü’l-ferîd. Yayınlayan: Ahmed Emîn ve dğr., I-VII, Kahire: Lecnetü’t-te’lîf ve’t-terceme.
• İbn Asâkir (ö. 571/1176). (1995-1998). Târîhu Medîneti Dımaşk. Yayınlayan: Ebû Saîd Amravî, I- LXXX, Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn A‘sem. (ö. 314/926 ). (1986). Kitâbu’l-fütûh. Yayınlayan: Naim Zarzur, I-IV, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Ebi’l-Hadîd. (ö. 655/1257). (1965). Şerhu Nehci’l-belâğa. Yayınlayan: Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim, I-X, Beyrut: Dâru İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî.
• İbnü’l-Esîr. (ö. 630/1233). (1965). el- Kâmil fi’t-târih. Yayınlayan: C. J. Tornberg, I-XIII, Beyrut: Dâru Sâdr-Dâr Beyrut.
• İbnü’l-Esîr. (ö. 630/1233). (2002). el-Kâmil fi’t-târih. Yayınlayan: Halil Memun Şiha, IIX, Beyrut: Dâru’l-Marife.
• İbn Hacer. (ö. 852/1449). (1995). el-İsâbe fi temyîzi’s-sahâbe. Yayınlayan: Adil Ahmed Abdulmevcût-Ali Muhammed Muavviz, I-IX, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Haldun. (ö. 808/1406). (1979). Târîhu İbn Haldûn, I-VII, Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Hanbel. (ö. 241/855). (1992). Müsned, I-VI, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. (ö. 354/965). (1978). Kitâbu’s-sikât. Yayınlayan: Şerafettin Ahmed, I-IX, Haydarabat: [yy.]
• İbn Kesîr. (ö. 774/1373). (1998). el-Bidâye ve’n-nihâye. Yayınlayan: Abdullah b. Abdülmuhsin Türkî, I-XV, Cize: Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr.
• İbn Kuteybe. (ö. 774/1372). (1981). Kitâbu’l-ma‘ârif. Yayınlayan: Servet Ukkâşe, Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif.
• İbn Sa‘d. (ö. 230/844). (1978). el-Tabakâtu’l-kübrâ. Yayınlayan: İhsan Abbas, I-IX, Beyrut: Dâru Sâdr.
• İclî, Ahmed b. Abdullah b. Salih b. Hüseyin. (ö. 261/875). (1984). Târîhus’s-sikât. Yayınlayan: Abdulmu’tî Kal’acî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• el-İmâme ve’s-Siyâse. (ty). Yayınlayan: Taha Muhammed Zeynî, I-II, Kahire. Kâtibî, G. H. (1998). Şûrâ ‘Umar ve ihtiyâru Osmân, Mecelletü dirâsât târihiyye, 65/66, 5-35.
• Mellâh, H. Y. (1976). Esâlibu tedâvuli’s-sulta fi’d-devleti’l-Arabiyyeti’l-İslâmiyye, Âdâbu’r-râfideyn, 7.
• Milhim, A. M. (1998). el-Muerrîhûne’l-Arab ve’l-fitnetü’l-kübrâ, Beyrut: Dâru’t-Talî‘a. Semir, M. A. H. (1975). el-Hilâfe; neşetuhâ ve tatavvuruhâ fi’l-Medîne zemene’r-râşidîn. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Amman: Ürdün Üniversitesi.
• Parlak, N. (2012). Hz. Ömer’in şûrâ’sındaki halife adayları, İSTEM: İslam San’at, Tarih, Edebiyat ve Musikîsi Dergisi, 20, 75-92.
• Seyf b. Ömer. (ö. 180/796). (1995). Kitâbur’-ridde ve’l-fütûh. Yayınlayan: Kâsım Semerrâî, Leiden: Smitskamp Oriental Antiquarum.
• Seyyid, R. (1987). “es-Sultatu’l-İslâmiyye: Dirâse fî nüşûi’l-İslâm”, el-Mu’temeru’düvelî’rrâbi‘ li târîhi Bilâdi’ş-Şâm, Amman: el-Câmiatü’l-Ürdüniyye.
• Sırma, İ. S. (1989). İslâmi tebliğin örnek halifeler dönemi, İstanbul: Beyan Yayınları.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebûbekir. (ö. 911/1505). (ty.) Târîhu’l-hulefâ, Kahire: Dâru’s-Sekâfe.
• Taberî. (ö. 310/922). (1967). Târîhu’l-umem ve’l-mülûk. Yayınlayan: Muhammed Ebu’l- Fazl İbrahim, I-XI, Dâru Suveydân, Beyrut.
• Wensınck, A. J. (1988). “Saîd b. Zeyd”, İA: X, İstanbul, 81-82.
• Yiğit, İ. (2004). “Osman” DİA, XXXIII, İstanbul, 438–443.
• Ya‘kûbî. (ö. 292/905). (ty.). Târîhu’l-Ya‘kûbî, I-II, Beyrut: Dâru Sâdr.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin. (ö. 748/1348). (1987). Târîhu’l-İslâm ve vefayâtü’lmeşâhir ve’l-‘alâm (Ahdu’l-hulafâi’r-râşidîn). Yayınlayan: Ömer Abdüsselam Tedmurî), Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabi.