TASAVVUFTA HAKÎKAT-I MUHAMMEDİYYE MESELESİ VE MESNEVÎ’DEN ÖRNEKLER

Yıl 2014, Sayı: 59, 179 - 200, 20.05.2014

Ferzende İdiz

Öz

Tasavvuf felsefesinin tartışmalı konularından birisi de Hakîkat-ı Muhammediyye
meselesidir. Genellikle Abdullah et-Tusterî ile başladığı söylenen bu tasavvur, Hakim
Tirmizî ile devam etmiş, İbn Arabî ile zirveye ulaşmıştır. Kısaca Allah’ın her şeyi Hz.
Muhammed’in nûrundan yarattığı fikrine dayanan bu anlayış, sonra gelen birçok önemli
sûfî tarafından da benimsenmiştir.
Söz konusu görüşü benimseyenler arasında yaşadığı döneme ve sonrasına damga vurmuş
olan Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî de yer almaktadır. Bu çalışmada mutasavvıfların
konuya bakışları ve Mevlânâ’nın ünlü eseri olan Mesnevî’de Hakîkat-ı Muhammediyye
meselesine dâir örnekler ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mesnevî, rûh, nûr, sûfî, şeyh

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâîl b. Muhammed b. Abdulhâdî (2001). Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Afîfî, Ebu’l-Alâ (2011). İslâm Düşüncesi Üzerine Makaleler. Çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yay.
• Ateş, Süleyman (1974). Îşârî Tefsîr Okulu. Ankara:Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Ay, Mahmut (2010). “İşârî Tefsîrlerde Hakîkat-ı Muhammediyye Anlayışı.” İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23: 77.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl (2001/1422). Sahîh. Tahk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en- Nasır. Dâru Tavk en-Necât.
• Bursevî, İsmâîl Hakkı (t.y.). Tefsîru Rûhu’l-Beyân. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî. Cebecioğlu, Ethem (2004), Tasavvuf Terimleri & Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yay.
• Çift, Salih (2004). “İlk Dönem Tasavvuf Düşüncesinde Nûr Kavramı” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1: 139-157.
• Demirci, Mehmet (1997). “Hakîkat-i Muhammediyye”. İstanbul: DİA.
• Doğrul, Ömer Rıza (1948). İslâmiyetin Geliştirdiği Tasavvuf. İstanbul: Ahmet Halit Kitabevi. Durak, Necdet (2010). “İslam Düşüncesinde Etik Bir İdeal Olarak ‘İnsan-ı Kâmil’ Anlayışı” Uluslar Arası İnsan Bilimleri Dergisi, 7: 2: 105-124.
• ed-Deylemî, Ebû Şucâ’ Şiyreveyh b.Şehredâr b. Şiyreveyh (1406/1986). el-Firdevs bi me’sûri’l-hitâb. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• el-Âmirî, Ahmed b. Abdülkerîm (1418/1197). el-Ciddü’l-hasîs fî beyâni mâ leyse bi hadîs. Tahk. Fevvaz Ahmed. Beyrût: Dâru İbn Hazm.
• el-Askalânî, Ahmed b. Alî b. Muhammed (1414/1993). İtrâfü’l-müsnidi’-l-mu’telî bi etrâfi’l-musnedi’l-Hanbelî. Tahk. Abdullah b. Amr-Alîm el-Kindî. Beyrût: Dâru İbn Kesîr.
• el-Beğâvî, Hüseyin (1417/1997). Meâlimu’t-tenzîl. Dâru Tayyibe.
• el-Beğâvî, Hüseyin b. Mesûd (1403/1983). Şerhü’s-Sünne. Tahk. Şuayb el-Arnâvutî- Muhammed Züheyr eş-Şâvîş. Beyrût: El-Mektebü’l-İslâmî.
• el-Cilânî, Abdülkerîm b. İbrâhîm (t.y.). el-İnsânü’l-Kâmil fî ma’rifeti’l- evâhir ve’levâil, Mısır.
• el-Cîlî, Abdülkerîm (2012). Hakîkat-ı Muhammediyye. Çev. Muhammed Bedirhan. İstanbul: Nefes Yay.
• el-Elbânî, Muhammed Nâsiruddîn (1412/1992). es-Silsiletü’d-daife. Riyâd: Mektebetü’l- Maârif.
• el-Hakîm, Suad (2005). İbnü’l-Arabî Sözlüğü. Çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yay.
• el-Haysemî, Nuruddîn Alî b. Ebibekir (1412/1991). Mecmeu’z-zavâid. Beyrût: Dârü’l- Fikr.
• el-Hindî, Alâuddîn Alî el-Muttakî (1401/1981). Kenzü’l-ummâl fî süneni’l-akvâl ve’lefâl. Tahk. Şeyh Bekrî Hayyânî-Safve es-Sakâ. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle.
• el-Kārî, Nuruddîn Alî b. Muhammed (1391/1971). el-Esrârü’l-merfûa fi’l-ahbâri’l-mevdûa. Tahk. Muhammed Sabbâğ. Beyrût. Müessesetü’r-Risâle.
• el-Kayserî, Dâvûd (1382/1962). Şerhu Fusûsu’l-hikem. Tahk.. Ayetullah Hasan Hasanzâde. Tahran: Bustan Kitab.
• en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillah el-Hâkim (t.y.). el-Müstedrek ale’s-Sahihayn. Beyrût: Dârü’l- Ma’rife.
• Erdem, Hüsameddin (1990). Panteizm ve Vahdet-i Vücûd Mukayesesi. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• er-Rûmî, Mevlânâ Celâluddîn (2004). Mesnevî. Haz. Adnan Karaismailoğlu. İstanbul: Yeni Şafak Yay.
• Ertuğrul, İsmail (1991). Vahdet-i Vücûd ve İbn Arabî. Haz. Mustafa Kara. İstanbul: İnsan Yay.
• es-Suyûtî, Calâluddîn Abdurrahmân (1425/2004). el-Câmiu’s-sağîr. Beyrût: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye.
• es-Suyûtî, Celâluddîn . (1414/1994). Câmiü’l-ehâdîs: el-Câmiu’s-sağîr ve zevâiduhu ve’lcâmiü’l- kebîr. Beyrût: Dârü’l-Fikr.
• es-Suyûtî, Celâluddîn. el-Bâhir fî hükmi’n-Nebî bi’l-bâtın ve’z-Zâhir, Manisa İl Halk Kütüphanesi, Ak Ze 14/1.
• es-Sülemî, Ebu Abdurrahmân b. Hüseyn b. Mûsâ el-Ezdî (1421/2001). Hakâiku’t-tefsîr, Tahk. Seyid Umrân. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• eş-Şeybî, Kâmil Mustafa (1982). es-Sıla beyne’t-tasavvuf ve’t-teşeyyu. Beyrut. et-Taberânî, Ebû Kâsım (1405/1984). Müsned. Tahk. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle.
• et-Taberânî, Ebû Kāsım Süleymân (1415/1994). el-Mu’cemü’l-evsat, Tahk. Târık b. İvedullah- Abdülmuhsin b. İbrâhîm. Kâhire: Dârü’l-Haremeyn.
• et-Taberî, Ebu Cafer (1420/2000). Câmiü’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. Beyrût: Müessesetü’r- Risâle.
• et-Tirmizî, Muhammed b. Îsâ (1395/1975). Sünen. Tahk. Ahmed Muhammed Şakir ve diğerleri. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• et-Tusterî, Sehl b. Abdullah (2007). Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Haz. Muhammed Bâsil Uyûnü’s-Sûd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• ez-Zerkeşî, Bedruddîn Ebû Abdullah (1406/1986). et-Tezkire fi’l-ehâdîsi’l-müştehire. Tahk. Mustafa Abdülkadir. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Acîbe, Ahmed b. Muhammed b. Mehdî (1423/2002). el-Bahrü’l-medîd. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Arabî, Muhyiddîn (2004). Tedbirât-ı İlâhiyye Tercüme ve Şerhi, Haz. Mustafa Tahralı. İstanbul: İz Yay.
• İbn Arabî, Muhyiddîn (2007). Fusûsu’l-Hikem. Ter. M. Nuri Gençosman. İstanbul: Ataç Yay.
• İbn Arabî, Muhyiddîn (ts.a). el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. Kahire: Mektebetü’s-Sekāfeti’d- Diniyye.
• İbn Arabî, Muhyiddîn (ts.b). Şeceretü’l-Kevn: Varlık Ağacı. Çev. Vahdettin İnce. İstanbul: Kitsan Yay.
• İbn Arabî, Muhyiddîn, (2003). et-Tedbîrâtü’l-ilâhiyye fî ıslâhi memleketi’l-insâniyye. Haz. Âsım İbrâhîm el-Keyyâlî. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Ebî Şeybe, Ebubekir Abdullah b. Muhammed (1427/2006). Musannaf. Tahk. Muhammed Avvâme. Dârü’l-Kıble.
• İbn Hanbel, Ahmed (1420/1999). Müsned. Tahk. Şuayb el-Arnaûtî ve diğerleri. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed Ebû Hâtem (1414/1993). Sahîh. Tahk. Şuayb Arnaûtî. Beyrût : Müessesetü’r-Risâle.
• İmâm Rabbânî, Ahmed Farûkî Serhendî (1977). Mektubât-ı Rabbânî. Ter. Abdulkadir Akçiçek. İstanbul: Merve Yay.
• Kızıler, Hamdi (2005). “Mevlânâ’ya Göre İnsan ve Değeri”, Ankara: Tasavvuf, 6: 473- 481.
• Konuk, Ahmed Avni (2011). Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. Haz. Mustafa Tahralı- Selçuk Eraydın. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yay.
• Küçük, Osman Nuri (2014). Fusûsu’l-Hikem ve Mesnevî’de İnsan-ı Kâmil. İstanbul: İnsan Yay..
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc (1992). el-Câmiu’s-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yay.
• -----------------Öztürk, Yaşar Nuri (1998). Mevlânâ ve İnsan. İstanbul: Yeni Boyut Yay.
• ------------------------------Türer, Osman (2011). Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi. İstanbul: Ataç Yay.
• ---------------------------------Uysal, Muhittin (2001). Tasavvuf Kültüründe Hadîs. Konya: Yediveren Yay.
• Yıldırım, Ahmet (2000). Tasavvufun Genel Öğretilerinin Hadîslerdeki Dayanakları. Ankara: TDV. Yay.
• Yılmaz, H. Kamil (2004). Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar. İstanbul: Ensar Yay.
• Yüce, Abdulhakim (2005). “Tasavvufta İnsan-ı Kâmil ve Mevlâna”. Ankara: Tasavvuf, 14: 63-75.